دیسک گردن یا فتق دیسک گردنی، یکی از مشکلات شایع ستون فقرات است که به ویژه در بزرگسالان و افرادی که به طور مداوم فعالیت‌های سنگین انجام می‌دهند، مشاهده میشود. دیسک‌های بین مهره‌ای در ناحیه گردن، به عنوان ضربه‌گیر عمل کرده و به تحرک و پشتیبانی از سر کمک می‌کنند.
با افزایش سن، آسیب‌های مکرر یا حرکات نادرست، این دیسک‌ها ممکن است دچار فرسایش و تحلیل شوند و به بیرون زدگی یا فتق منجر شوند. این وضعیت می‌تواند فشار بر روی عصب‌ها و نخاع را افزایش داده و موجب درد، بی‌حسی، ضعف عضلانی و مشکلات حرکتی گردد.
تشخیص و درمان به‌موقع دیسک گردن اهمیت زیادی دارد، زیرا می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش عوارض جدی کمک کند.
آناتومی کاربردی دیسک گردن چیست
ستون فقرات از پشت سر هم قرار گرفتن مهره ها تشکیل شده است. هر مهره از یک استوانه کم ارتفاع استخوانی به نام جسم مهره تشکیل شده که در پشت آن حلقه ای استخوانی قرار گرفته است (البته مهره های اول و دوم گردنی فقط یک حلقه هستند).
روی هم قرار گرفتن حلقه های استخوانی مهره ها یک لوله عمدتا استخوانی را میسازد که نخاع را درون خود جا داده و از آن محافظت میکند.
از دو طرف نخاع در هر مهره دو ریشه عصبی خارج میشود که از راه یک سوراخ به نام فورامن Foramen از ستون مهره خارج میشود.
دیسک بین مهره ای بافتی به شکل استوانه کم ارتفاع است که از جنسی شبیه غضروف ساخته شده است. دیسک در بین مهره ها قرار گرفته، خاصیت ارتجاعی داشته و حرکات آنها را تسهیل و تنظیم میکند.
دیسک از دو قسمت تشکیل شده است. یک قسمت محیطی و یک قسمت مرکزی. قسمت محیطی که به آن آنولوس فیبروزوس Anulus fibrosus میگویند به شکل یک حلقه کلفت و محکم ولی قابل انعطاف مثل لاستیک است.
قسمت مرکزی در داخل قسمت محیطی قرار داشته و نرم و ژله ای است. به این قسمت مرکزی نوکلئوس پولپوزوس Nucleus pulposus میگویند و خاصیت اصلی دیسک یعنی خاصیت جذب کننده شوک و ضربه بخاطر همین قسمت است.
مکانیسم و آسیب شناسی دیسک گردن چیست
آسیب‌شناسی و مکانیسم بروز بیرون زدگی و فتق دیسک گردن از جمله مسائل شایع در ستون فقرات گردنی است که با توجه به نقش این بخش در حرکت و تحمل وزن سر، اهمیت ویژه‌ای دارد. دیسک‌های گردنی شامل حلقه‌ای از جنس فیبرهای کلاژن به نام آنولوس فیبروزوس هستند که درون آنها ماده‌ای ژلاتینی به نام نوکلئوس پولپوزوس قرار دارد.
این ساختار به عنوان ضربه‌گیر عمل کرده و به توزیع یکنواخت فشار بین مهره‌های گردن کمک میکند. با گذر زمان، این دیسک‌ها به علت افزایش سن یا آسیب‌های مکانیکی دچار فرسایش و تحلیل می‌شوند که به آن فرایند دژنراسیون یا تحلیل دیسک میگویند.
فتق دیسک گردن زمانی رخ میدهد که فشارهای وارده به گردن بیش از حد تحمل بافت‌ها باشد، در نتیجه ماده ژلاتینی درون دیسک از حلقه فیبری خارج میشود. این فشار اغلب بر اثر حرکات نادرست، فشارهای طولانی مدت یا آسیب‌های ناگهانی مانند تصادف یا ضربه بروز میکند.
هنگامی که نوکلئوس پولپوزوس از آنولوس فیبروزوس بیرون می‌زند، بر عصب‌های مجاور یا نخاع فشار وارد کرده و علائمی همچون درد، بی‌حسی، ضعف عضلانی و در موارد شدید، مشکلات حرکتی در اندام‌های فوقانی ایجاد میکند.
مکانیسم بروز این آسیب در اثر دو فرایند اصلی صورت می‌گیرد: (۱) فرایند دژنراسیون که باعث کاهش خاصیت الاستیکی دیسک میشود و (۲) فشارهای مکانیکی اضافی که منجر به ترک‌خوردگی حلقه فیبری و پارگی دیسک گردن در قسمت آنولوس می‌گردد.
دیسک‌های تحلیل‌رفته با کوچکترین فشار اضافه ممکن است دچار بیرون‌زدگی شوند، زیرا در این شرایط خاصیت ضربه‌گیری دیسک کاهش یافته و ترک‌های ریز در بافت حلقوی می‌تواند باعث نشت ماده ژلاتینی شود.
علائم دیسک گردن چیست
دیسک گردن یا فتق دیسک بین مهره‌ای گردنی، یکی از مشکلات شایع ستون فقرات است که می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. علائم دیسک گردن به دلیل فشاری که بر روی عصب‌ها و نخاع ایجاد میشود، می‌تواند بسیار متنوع باشد.
درد گردن
درد در ناحیه گردن یکی از شایع‌ترین علائم دیسک گردن است. این درد ممکن است به صورت مزمن و یا حاد بروز کند و معمولاً با فعالیت‌های روزمره و حرکات گردن تشدید میشود. افراد ممکن است در هنگام چرخاندن یا خم کردن گردن، احساس درد و سفتی کنند.
درد تیر کشنده
دردی که از ناحیه گردن به سمت شانه، بازو و حتی دست‌ها تیر میکشد، از دیگر علائم دیسک گردن است. این درد معمولاً به صورت سوزش یا تیر کشیدن احساس میشود و ممکن است با حرکات خاصی تشدید شود. این نوع درد به دلیل فشار بر عصب‌های مربوط به دست‌ها و بازوها ایجاد میشود.
بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن
افراد مبتلا به دیسک گردن ممکن است احساس بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در نواحی مختلف بدن، به‌ویژه در دست‌ها و انگشتان خود داشته باشند. این احساسات ممکن است ناشی از فشاری باشد که بر روی عصب‌های محیطی قرار دارد.
ضعف عضلانی
فتق دیسک گردن می‌تواند باعث ضعف در عضلات دست و بازوها شود. این ضعف ممکن است به دلیل آسیب به عصب‌های حرکتی باشد که کنترل حرکات عضلات را بر عهده دارند. در نتیجه، افراد ممکن است در انجام فعالیت‌های روزمره دچار مشکل شوند، مانند گرفتن اشیاء یا انجام کارهای دقیق.
مشکلات حرکتی
بسیاری از افراد مبتلا به دیسک گردن ممکن است با مشکلات حرکتی مواجه شوند. این مشکلات شامل محدودیت در حرکات گردن و دشواری در چرخش یا خم کردن آن میشود. همچنین ممکن است تعادل فرد تحت تأثیر قرار گیرد.
سردرد
سردردهای مزمن نیز می‌تواند از علائم دیسک گردن باشد. این سردردها معمولاً به دلیل تنش در عضلات گردن و یا فشار به اعصاب ایجاد می‌شوند.
تغییرات در حس
در برخی موارد، تغییراتی در حس عمومی فرد ممکن است رخ دهد. به عنوان مثال، فرد ممکن است نتواند به خوبی احساس گرما یا سرما را در نواحی خاصی از بدن تجربه کند.
در نهایت، تشخیص و درمان به‌موقع دیسک گردن می‌تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند. درمان‌ها می‌توانند شامل فیزیوتراپی، داروهای ضد التهابی و در موارد شدیدتر، جراحی باشند. مشاوره با یک پزشک متخصص برای تعیین بهترین روش درمانی ضروری است.
تشخیص دیسک گردن
تشخیص دیسک گردن یا فتق دیسک گردنی نیاز به یک رویکرد چند مرحله‌ای دارد که شامل ارزیابی‌های بالینی و آزمایش‌های تصویربرداری است. پزشک با توجه به تاریخچه پزشکی بیمار و علائم بالینی، روش‌های مختلفی را برای تأیید تشخیص استفاده میکند.
اولین گام در تشخیص دیسک گردن، انجام یک معاینه بالینی کامل است. پزشک با پرسش درباره علائم، مدت زمان آنها و هرگونه سابقه آسیب یا بیماری‌های مربوط به ستون فقرات، اطلاعات اولیه را جمع‌آوری میکند. همچنین، پزشک ممکن است در حین معاینه، حرکات گردن، قدرت عضلانی، و وجود درد در نواحی خاص را ارزیابی کند.
اگرچه رادیوگرافی ساده نمی‌تواند به طور مستقیم فتق دیسک را نشان دهد، اما می‌تواند اطلاعاتی درباره ساختار استخوانی و وضعیت مهره‌ها فراهم کند. این آزمایش به پزشک کمک میکند تا از وجود مشکلات دیگر مانند آرتروز یا شکستگی‌ها مطلع شود.
ام آر آی یکی از دقیق‌ترین و پرکاربردترین روش‌های تصویربرداری برای تشخیص دیسک گردن است. این روش تصاویری از بافت‌های نرم، از جمله دیسک‌ها، عصب‌ها و نخاع ایجاد میکند و می‌تواند وجود فتق دیسک و میزان فشار آن بر روی عصب‌ها را به‌خوبی نشان دهد.
سی تی اسکن نیز به تشخیص دیسک گردن کمک میکند و معمولاً در مواقعی استفاده میشود که MRI در دسترس نباشد. این روش تصویربرداری می‌تواند اطلاعاتی درباره ساختارهای استخوانی و بافت‌های نرم ارائه دهد.
الکترومیوگرافی (EMG) و آزمایش‌های هدایت عصبی می‌توانند به ارزیابی فعالیت الکتریکی عضلات و عصب‌ها کمک کنند. نتایج این آزمایش‌ها می‌تواند نشان‌دهنده آسیب به عصب‌های مربوط به دیسک گردن باشد و به تشخیص دقیق‌تر کمک کند.
در برخی موارد، آزمایش‌های خون برای بررسی عفونت‌ها یا بیماری‌های التهابی که ممکن است علائم مشابهی داشته باشند، انجام میشود.
درمان دیسک گردن چیست
درمان دیسک گردن یا فتق دیسک گردن بستگی به شدت علائم، میزان آسیب و نیازهای فردی بیمار دارد. روش‌های درمانی به دو دسته عمده غیرجراحی و جراحی تقسیم می‌شوند.
داروها
یکی از پایه های درمان خانگی دیسک گردن استفاده از داروهایی است که بسیاری از آنها بدون نسخه هم در دسترس افراد قرار میگیرند. رایج ترین این داروها عبارتند از:
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): این داروها مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند.
مسکن‌ها: داروهای مسکن معمولی مانند استامینوفن نیز می‌توانند تسکین‌دهنده باشند.
داروهای شل‌کننده عضلانی: این داروها مانند باکلوفن می‌توانند به کاهش اسپاسم عضلانی و درد کمک کنند.
داروهای ضدافسردگی: در برخی موارد، داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای می‌توانند در کاهش درد مزمن مؤثر باشند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی می‌تواند در درمان دیسک گردن کمک موثری باشد. فیزیوتراپی شامل تکنیک‌های مختلفی است شامل:
تمرینات تقویتی و کششی: این تمرینات به تقویت عضلات گردن و شانه کمک می‌کنند و دامنه حرکتی را افزایش می‌دهند.
الکتروتراپی: استفاده از جریان الکتریکی برای کاهش درد و التهاب.
ماساژ درمانی: می‌تواند به کاهش تنش عضلانی و بهبود جریان خون کمک کند.
روش‌های تزریقی
معمولا در مواردی که بیماری به درمان های ساده تر جواب ندهد از روش های تزریقی برای درمان دیسک گردن استفاده میشود.
تزریق کورتیکواستروئید: این تزریق‌ها به کاهش التهاب و درد در ناحیه آسیب‌دیده کمک می‌کنند.
تزریق اپیدورال: این روش شامل تزریق دارو در فضای اپیدورال اطراف نخاع است و می‌تواند تسکین موقتی برای دردهای ناحیه گردن فراهم کند.
مدیریت سبک زندگی
تغییرات در فعالیت‌ها: اجتناب از حرکات ناگهانی و فعالیت‌های سنگین می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
استراحت مناسب: خواب کافی و صحیح و استراحت در حین درد می‌تواند به تسریع فرآیند بهبودی کمک کند.
استفاده از یخ یا گرما: استفاده از کمپرس سرد یا گرم برای کاهش درد و التهاب.
روش های جراحی
در صورتی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند و علائم شدید باقی بمانند، جراحی ممکن است آخرین راه در درمان دیسک گردن باشد.
دیسککتومی: این عمل شامل حذف بخشی از دیسک آسیب‌دیده است که به عصب‌ها فشار می‌آورد. این روش می‌تواند به کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی کمک کند.
فورامینوتومی: در روش فورامینوتومی Foraminotomy سوراخی که ریشه عصبی از آن خارج میشود (به آن سوراخ فورامن میگویند) و فشار به عصب به علت تنگی آن سوراخ ایجاد شده، گشاد میشود تا عصب آزاد تر شود
لامینکتومی: این روش شامل حذف بخشی از مهره برای آزادسازی فشار بر روی عصب‌ها است. این عمل معمولاً در مواردی انجام میشود که فشاری به دلیل بزرگ شدن دیسک یا دیگر ساختارها ایجاد شده باشد.
جایگزینی دیسک: در برخی موارد، دیسک آسیب‌دیده با یک دیسک مصنوعی جایگزین میشود. این روش می‌تواند به حفظ دامنه حرکتی طبیعی ستون فقرات کمک کند.
فیوژن ستون فقرات: فیوژن Fusion به معنی جوش دادن است. در فیوژن مهره ها ابتدا دیسک بین مهره ای خارج شده و سپس یک قطعه استخوان به جای آن گذاشته میشود تا بدین وسیله دو مهره مجاور به هم جوش بخورند.
در این عمل مهره ها کمی بیشتر از هم فاصله میگیرند. این افزایش فاصله و حرکت نکردن مهره ها موجب میشود فشار کمتری به عصب وارد شود. این روش معمولاً برای بیمارانی که مشکلات ساختاری یا حرکتی جدی دارند، انجام میشود.
ورزش دیسک گردن
انجام ورزش برای دیسک گردن می‌تواند به کاهش درد، بهبود دامنه حرکتی و تقویت عضلات گردن کمک کند. تمرینات کششی ملایم، مانند چرخش گردن و خم کردن آن به جلو و عقب، به افزایش انعطاف‌پذیری کمک می‌کنند.
همچنین، تقویت عضلات گردن و شانه با تمریناتی نظیر بلند کردن وزنه‌های سبک یا استفاده از باندهای کشی، می‌تواند حمایت بیشتری از ستون فقرات فراهم کند.
قبل از شروع تمرینات دیسک گردن، مشاوره با پزشک یا فیزیوتراپیست برای انتخاب حرکات مناسب و جلوگیری از تشدید آسیب‌ها ضروری است. رعایت اصول صحیح تمرین نیز به پیشگیری از آسیب‌های بیشتر کمک میکند.
نحوه استراحت دیسک گردن
برای بیماران مبتلا به دیسک گردن، نحوه استراحت و خوابیدن بسیار مهم است. بهترین حالت خوابیدن برای دیسک گردن خوابیدن به پشت با یک بالش مناسب است که گردن را در حالت طبیعی نگه دارد. بالش باید به اندازه‌ای باشد که فاصله بین سر و شانه‌ها را پر کند و از خم شدن گردن جلوگیری کند.
خوابیدن به طرفین نیز ممکن است، اما بهتر است از بالش‌های بلند پرهیز شود. در این حالت، بالش باید به گونه‌ای قرار گیرد که سر را در راستای ستون فقرات نگه دارد. همچنین، اجتناب از خوابیدن به شکم به دلیل فشار بیشتر بر گردن توصیه میشود. رعایت این نکات می‌تواند به کاهش درد و بهبود کیفیت خواب کمک کند.
خطرات دیسک گردن چیست
دیسک گردن می‌تواند با خطرات جدی همراه باشد، به‌ویژه اگر درمان به‌موقع انجام نشود. علائم خطرناک دیسک گردن شامل درد شدید و ناگهانی، ضعف ناگهانی در دست‌ها یا پاها، و بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در نواحی مختلف بدن است.
همچنین، بروز مشکلاتی در هماهنگی حرکتی، مانند افتادن یا عدم تعادل، می‌تواند نشانه‌ای از فشار بر نخاع باشد. در موارد شدید، علائم مانند اختلالات روده و مثانه نیز ممکن است رخ دهد که نشان‌دهنده آسیب به اعصاب است. بروز این علائم نیازمند مراجعه فوری به پزشک و ارزیابی دقیق است تا از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری شود.