اسپوندیلولیز (Spondylolysis) یک اختلال در ستون فقرات است که به طور خاص مهره‌های کمری را درگیر میکند. این وضعیت به دلیل نقص یا شکستگی استرسی در قسمت باریک مهره، به نام پارس اینترآرتیکولاریس، رخ می‌دهد.
اسپوندیلولیز میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله فشارهای مکرر یا آسیب‌های ناشی از حرکات خاص ورزشی که به خصوص در بین ورزشکاران جوان شایع است.
اسپوندیلولیز یکی از علل شایع کمردرد در نوجوانان است. این عارضه معمولاً در سنین بلوغ یعنی زمانی که بیمار رشد سریع بدنی و قدی پیدا میکند دیده میشود.
ورزش هایی که در آنها کمر زیاد میچرخد یا به عقب زیاد خم میشود مانند ژیمناستیک شیرجه یا فوتبال میتواند زمینه را برای بروز این بیماری فراهم کند.
در این مقاله به بررسی جامع علل، علائم، روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از اسپوندیلولیز می‌پردازیم.
اسپوندیلولیز چگونه ایجاد میشود
گفتیم اسپوندیلولیز نوعی شکستگی استرسی است. در این عارضه بر اثر ضربات مکرری که به ستون مهره وارد میشود قسمتی از مهره پنجم کمری (گاهی مهره چهارم) به نام پارس اینترآرتیکولاریس Pars interarticularis شکسته میشود.
اگر این شکستگی شدید باشد مهره پنجم به سمت جلو حرکت کرده و روی مهره اول خاجی (ساکروم) به جلو لیز میخورد. این حالت را اسپوندیلولیستزی Spondylolysthesis میگویند. اگر جلو آمدگی مهره زیاد باشد روی ریشه های عصبی فشار وارد میشود و بیمار دچار علائم عصبی میشود.
علل و عوامل خطر اسپوندیلولیز
دلایل متعددی می‌توانند منجر به اسپوندیلولیز شوند که برخی از آنها عبارت‌اند از:
فعالیت‌های ورزشی: ورزش‌های سنگین و پرفشار مانند ژیمناستیک، فوتبال، وزنه‌برداری و ورزش‌هایی که حرکات چرخشی یا خمشی زیادی دارند، باعث افزایش فشار بر مهره‌ها و در نتیجه افزایش احتمال اسپوندیلولیز می‌شوند. به همین دلیل، این اختلال در بین ورزشکاران جوان بسیار شایع است.
ژنتیک: برخی از افراد ممکن است به دلیل ساختارهای ضعیف‌تر استخوانی به طور ژنتیکی مستعد اسپوندیلولیز باشند.
رشد سریع در دوران بلوغ: در دوران نوجوانی و به خصوص در دوره‌ی بلوغ، که رشد سریعی رخ می‌دهد، استخوان‌ها ممکن است به صورت کامل تقویت نشده باشند و این امر میتواند منجر به شکستگی یا آسیب‌پذیری بیشتر آنها شود.
فرسودگی و ساییدگی طبیعی: در افرادی که در طول زندگی فشارهای مکرر بر کمر خود دارند، احتمال بروز اسپوندیلولیز در سنین بالاتر نیز افزایش می‌یابد.
علائم اسپوندیلولیز
اسپوندیلولیز ممکن است در برخی افراد بدون علامت باشد و به صورت تصادفی در طی آزمایشات تصویربرداری تشخیص داده شود. اما در بسیاری از موارد، این بیماری علائم زیر را به همراه دارد:
درد کمر: درد در ناحیه کمر که ممکن است در فعالیت‌های جسمانی شدیدتر شود.
درد هنگام حرکات خاص: درد هنگام خم شدن یا چرخش کمر افزایش می‌یابد.
کاهش انعطاف‌پذیری کمر: فرد ممکن است در خم شدن به جلو یا به عقب مشکل داشته باشد.
گرفتگی و اسپاسم عضلانی: عضلات کمر و پشت ممکن است دچار اسپاسم و گرفتگی شوند.
انتشار درد به اندام تحتانی: در برخی موارد، درد ممکن است به ناحیه باسن یا ران نیز سرایت کند.
این علائم می‌توانند در افراد مختلف متفاوت باشند و در برخی موارد، درد کمر ممکن است با فعالیت‌های ورزشی بیشتر یا ماندن طولانی‌مدت در وضعیت نشسته یا ایستاده تشدید شود.
تشخیص اسپوندیلولیز
تشخیص اسپوندیلولیز معمولاً با بررسی بالینی و استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری انجام میشود. پزشک ابتدا سابقه بیمار را بررسی کرده و تست‌های فیزیکی انجام می‌دهد. سپس از ابزارهای تشخیصی زیر استفاده میشود:
رادیوگرافی (X-ray): این روش ابتدایی‌ترین تکنیک برای تشخیص اسپوندیلولیز است. اگرچه رادیوگرافی میتواند شکستگی در پارس اینترآرتیکولاریس را نشان دهد، اما این روش همیشه دقیق نیست و ممکن است نیاز به تکنیک‌های تصویربرداری دیگری باشد.
سی‌تی اسکن (CT Scan): برای بررسی دقیق‌تر و واضح‌تر پارس اینترآرتیکولاریس و ارزیابی دقیق شکستگی‌ها، سی‌تی اسکن میتواند مفید باشد.
ام‌آر‌آی (MRI): این روش برای ارزیابی ساختارهای نرم مانند عضلات و اعصاب به کار می‌رود و در مواردی که اسپوندیلولیز با علائم فشردگی عصب همراه است، توصیه میشود.
اسکن استخوانی (Bone Scan): این روش در مواردی که علائم اسپوندیلولیز وجود دارد ولی تصویر رادیوگرافی عادی است، میتواند به شناسایی التهاب استخوان یا ترک‌های پنهان کمک کند.
درمان اسپوندیلولیز
درمان اسپوندیلولیز بسته به شدت آسیب و میزان درد و محدودیت حرکتی، متفاوت است و از روش‌های محافظه‌کارانه تا جراحی متغیر است. مراحل مختلف درمان شامل موارد زیر می‌باشند:
استراحت و محدودیت فعالیت: کاهش یا توقف فعالیت‌های فیزیکی سنگین به مدت چند هفته تا ماه میتواند به کاهش فشار روی مهره‌ها کمک کند و زمان کافی برای بهبود شکستگی فراهم آورد.
داروهای ضد التهاب و تسکین دهنده‌ی درد: استفاده از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن به کاهش درد و التهاب کمک می‌کنند.
فیزیوتراپی: انجام تمرینات کششی و تقویتی میتواند به بهبود انعطاف‌پذیری، تقویت عضلات کمر و کاهش فشار روی مهره‌ها کمک کند. فیزیوتراپی به ویژه برای کسانی که قصد بازگشت به ورزش را دارند، بسیار موثر است.
بریس و کمربند طبی: در برخی موارد، استفاده از بریس یا کمربند طبی میتواند با محدود کردن حرکات غیرضروری و ثابت نگه داشتن مهره‌ها به بهبود شکستگی کمک کند.
تزریق استروئید: در موارد شدیدتر که درد به صورت پایدار و مداوم است، تزریق استروئید به ناحیه آسیب دیده میتواند التهاب و درد را کاهش دهد.
جراحی: در مواردی که روش‌های محافظه‌کارانه موثر نباشند و درد بهبود نیابد، یا زمانی که شکستگی پیشرفته‌تر است، جراحی ممکن است ضروری شود. جراحی اسپوندیلولیز معمولاً شامل فیوژن مهره‌ها یا تثبیت پارس اینترآرتیکولاریس است.
پیشگیری از اسپوندیلولیز
اقدامات پیشگیرانه در جلوگیری از اسپوندیلولیز اهمیت دارند، به ویژه برای افرادی که فعالیت‌های فیزیکی شدید انجام می‌دهند:
تقویت عضلات کمر و شکم: انجام تمرینات تقویتی و کششی برای تقویت عضلات اطراف مهره‌ها و ایجاد حمایت بیشتر از کمر میتواند به پیشگیری از اسپوندیلولیز کمک کند.
آموزش صحیح حرکات ورزشی: آموزش نحوه صحیح انجام حرکات ورزشی به ویژه در ورزش‌هایی که نیاز به چرخش یا خم شدن مکرر دارند، میتواند فشار وارده به مهره‌ها را کاهش دهد.
پرهیز از بارهای اضافی و سنگین: برای افرادی که کارهای سنگین انجام می‌دهند، استفاده از تکنیک‌های صحیح بلند کردن بار و جلوگیری از حمل بار بیش از حد ضروری است.
استفاده از تجهیزات محافظتی: استفاده از وسایل محافظتی مناسب، از جمله کمربندهای ورزشی در فعالیت‌های سنگین، به کاهش فشار بر ستون فقرات کمک میکند.
تفاوت اسپوندیلولیز و اسپوندیلولیستزیس
اسپوندیلولیز ممکن است با وضعیت دیگری به نام اسپوندیلولیستزیس (لغزش مهره‌ای) اشتباه گرفته شود. اسپوندیلولیستزیس زمانی رخ می‌دهد که یک مهره بر روی مهره‌ی زیرین خود سر میخورد و جابجا میشود.
در برخی موارد، اسپوندیلولیز میتواند منجر به اسپوندیلولیستزیس شود. این دو وضعیت علائم مشابهی دارند، اما اسپوندیلولیستزیس معمولاً شدیدتر است و ممکن است به درمان‌های بیشتری نیاز داشته باشد.