دست از مفاصل متعددی تشکیل شده است که حرکت روان و بدون درد آنها مورد نیاز است تا بتوانیم کارهای روزمره خود را انجام دهیم. از انجام کارهای بسیار ظریف و دقیق مثل خیاطی یا تعمیر ساعت تا کارهای قدرتی مثل آهنگری همگی نیاز به هماهنگی دقیق و حرکت مناسب این مفاصل دارند.
آسیب هر کدام از این مفاصل میتواند فعالیت روزمره ما را دچار اختلال کند. کارکرد هر کدام از مفاصل دست میتوانند با شدت های متفاوت و به علل مختلفی دچار اختلال شود. مهمترین علت این اختلال آرتریت دست است.
آرتریت دست چگونه ایجاد میشود
غضروف مفصلی لایه سفید رنگ و نرم و لغزنده ایست که روی سطح استخوان را در ناحیه مفصل میپوشاند و موجب میشود تا استخوان ها براحتی در ناحیه مفصل روی هم حرکت کرده و بلغزند.
این لایه همچنین به عنوان یک جذب کننده شوک و ضربات وارده به استخوان عمل میکند. در آرتریت این لایه آسیب میبیند و بدنبال این آسیب حرکت مفصل دردناک و محدود میشود.
آرتریت دست ممکن است به علت بعضی بیماری های روماتیسمی بوجود آید که مهمترین آنها آرتریت روماتوئید است. در این بیماری لایه سینوویال ( که سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده و مسئول ترشح مایع سینوویال است) رشد کرده و ملتهب میشود و مایع زیادی ترشح میکند. این التهاب بتدریج موجب آسیب و از دست رفتن غضروف مفصلی شده که نتیجه آن درد و محدودیت حرکتی است.
علت دیگر آرتریت مفاصل دست استئوآرتریت است. این بیماری معمولاً در سنین بالاتر از ۵۰ سالگی بروز میکند. در این بیماری غضروف مفصل کم کم از بین میرود. در نتیجه استخوان های بدون غضروف روی یکدیگر سائیده میشوند که نتیجه آن درد و محدودیت حرکت است.
علت دیگر آرتریت مفاصل دست تروما Trauma یا ضرباتی است که به دست وارد میشود. این ضربات میتوانند با ایجاد شکستگی، دررفتگی، آسیب لیگامانی یا آسیب غضروف مفصل کارکرد آنرا دچار اختلال کنند.
اگر این آسیب ها به درستی درمان نشوند مثلا شکستگی داخل مفصلی بد جوش بخورد یا آسیب لیگامانی خوب ترمیم نشود میتوانند در دراز مدت در مفاصل دست ایجاد آرتریت کنند.
احتمال ایجاد آرتریت در یک دست آسیب دیده هفت برابر یک دست سالم است حتی اگر آسیب وارده به آن به درستی درمان شده باشد.
علائم آرتریت دست چیست
مهمترین علائم آرتریت دست عبارتند از
درد : در آرتریت، درد معمولا بعد از فعالیت با دست بیشتر میشود. گاهی درد بلافاصله بعد از فعالیت ایجاد نمیشود و چند ساعت بعد یا حتی چند روز بعد احساس میشود. گاهی درد در صبح بیشتر بوده و با احساس خشکی مفاصل همراه است.
هرچه بیماری بیشتر پیشرفت میکند ممکن است درد با انجام فعالیت کمتری تشدید شود. در موارد شدید ممکن است درد فرد را از خواب بیدار کند. درد معمولاً در روزهای سرد سال شدیدتر میشود.
تورم : وقتی فشار زیادی به مفصلی که دچار آرتریت است وارد میشود ممکن است متورم شود. این تورم ممکن است به علت ترشح مایع سینوویال باشد. همچنین ممکن است استخوان ها در نزدیکی مفصل بزرگ شوند که براثر آن مفصل بزرگ میشود.
گرما : مفصل ممکن است در لمس گرم باشد. این به علت واکنش التهابی بدن است.
صدا دادن مفصل : ممکن است در حین حرکت مفصل احساس سائیده شدن یا خرت خرت در آن وجود داشته باشد که به آن کریپتاسون Crepitation میگویند. علت ایجاد صدا اینست که لایه غضروفی مفصل از بین رفته و استخوان ها روی هم سائیده میشوند که تولید صدا میکنند.
محدودیت حرکت : وقتی آرتریت شدت میگیرد مفصل دچار خشکی شده و نمیتواند مثل قبل به نرمی حرکت کند. دامنه حرکتی مفصل کاهش میابد.
کاهش قدرت دست : ممکن است توانایی دست در گرفتن اشیاء و مشت کردن کاهش یابد. این کاهش بخصوص در آرتریت روماتوئید شدیدتر است.
آرتریت دست چگونه درمان میشود
مهمترین راه های درمان آرتریت دست عبارتند از
تغییر رفتار
میتوان با تغییر دادن روش انجام دادن کارها فشار وارده به مفصلی که آرتریت دارد را کاهش داده و به این طریق از شدت علائم کم کرد.
دارو
البته دارو نمیتواند غضروف آسیب دیده را درست کند و آرتریت دست را درمان کند ولی میتواند درد و تورم را کاهش بدهد. مهمترین داروهایی که استفاده میشوند داروهای ضد التهابی anti-inflammatory drugs نام دارند.
داروهایی مانند آسپرین، بروفن، سلکوکسیب، ناپروکسن، ایندومتاسین، دیکلوفناک، پیروکسیکام و مفنامیک اسید از این دسته اند. این داروها تولید موادی را که میتوانند موجب درد و تورم در مفصل شوند مهار میکند.
تزریق
تزریق داروهای کورتیکوستروئید در مفصل به توسط پزشک ارتوپد در موارد معدودی برای درمان بعضی از انواع آرتریت دست بکار میرود. استفاده از این روش میتواند با عوارض احتمالی همراه باشد.
استفاده از آتل یا اسپلینت
گاهی برای درمان آرتریت، دست با آتل یا اسپلینت بسته میشود. این وسایل موجب میشوند مفصل آسیب دیده کمتر حرکت کرده و در نتیجه درد کمتری احساس شود. البته استفاده طولانی مدت از آن میتواند موجب ضعیف شدن عضلات دست شود که مضر است. پس باید از استفاده طولانی مدت از آنها اجتناب کرد.
جراحی
معمولاً از جراحی هنگامی کمک گرفته میشود که درمان های دیگر موثر نباشند. شایعترین اعمال جراحی که در درمان آرتریت دست بکار میروند آرترودز و آرتروپلاستی ( تعویض مفصل) است.
در آرترودز Arthrodesis باقیمانده غضروف مفصل کاملاً تراشیده شده و دوسر استخوان در محل مفصل در کنار یکدیگر قرار گرفته و به توسط ابزار های فلزی مثل پیچ و پلاک در کنار هم فیکس میشوند.
بعد از مدتی این استخوان ها به یکدیگر جوش خوده و خشک میشوند. حرکت مفصل کاملاً از بین میرود و البته درد هم کاملاً از بین میرود.
در روش آرتروپلاستی Arthroplasty غضروف باقیمانده و قسمتی از انتهای استخوان ها در محل مفصل، خارج شده و یک مفصل مصنوعی بجای مفصل طبیعی کارگذاشته میشود یا محل خالی به توسط بافت های دیگر پر میشود.