سندروم ایلیوتیبیال باند (Iliotibial Band Syndrome – سندروم ایلیوتیبیال باند یکی از شایع‌ترین علل درد زانو در ورزشکاران، به ویژه دوندگان و دوچرخه‌سواران است.
این سندروم زمانی رخ میدهد که باند ایلیوتیبیال، نوار ضخیمی از بافت همبند که از لگن تا زانو کشیده شده است، دچار التهاب یا تحریک شود. این باند نقش مهمی در تثبیت و حرکت زانو و ران دارد.
این بیماری موجب درد بغل زانو درست بالای مفصل زانو میگردد.
آناتومی کاربردی
ایلیوتیبیال باند Iliotibial band ITB یک تاندون بلند و پهن در سطح خارجی ران است. این تاندون در بالای ران به عضله تنسور فاسیا لاتا Tensor fascia lata متصل شده و در پایین در زیر زانو به سطح خارجی استخوان تیبیا یا درشت نی متصل میشود.
ایلیوتیبیال باند در حین پایین آمدن از روی سطح خارجی کندیل خارجی استخوان ران عبور میکند. در حین خم و راست شدن زانو، ایلیوتیبیال باند بر روی این برجستگی ساییده شده و به جلو و عقب میرود.
بین ایلیوتیبیال باند و کندیل خارجی استخوان ران یک بورس وجود دارد. بورس یک کیسه بافتی نازک است که در داخل آن حجم مختصری از مایعی بنام مایع سینوویال وجود دارد.
برای تجسم بهتر بورس یک کیسه پلاستیکی نازک موسوم به کیسه فریزر را تهیه کرده و در داخل آن کمی روغن مایع بریزید و در آن را گره بزنید. کف دو دست خود را بر روی هم قرار داده و کیسه پلاستیکی را بین آن دو قرار دهید. حال شروع به مالش دو کف دست بر روی هم کنید.
متوجه میشوید که کف دو دست شما به راحتی بر روی هم میلغزند و حرکت میکنند. در واقع این کیسه پلاستیکی مانند یک بورس بین دو سطحی که بر روی هم مالش دارند قرار گرفته و موجب تسهیل حرکت این دو و کاهش اصطکاک میشود. بورس بین کندیل خارجی استخوان ران و ایلیوتیبیال باند دقیقا همین کار را انجام میدهد.
علت سندروم ایلیوتیبیال باند چیست
علت‌های بروز سندروم ایلیوتیبیال باند معمولاً به ترکیبی از عوامل مختلف بازمیگردد که شامل موارد زیر است:
فعالیت‌های تکراری
فعالیت‌های تکراری و سنگین که فشار زیادی به ناحیه زانو وارد میکنند، یکی از مهم‌ترین عوامل بروز سندروم ایلیوتیبیال باند هستند.
دویدن طولانی‌مدت، به‌ویژه در سطوح ناهموار یا سراشیبی، باعث فشار بیش از حد بر باند ایلیوتیبیال میشود و می‌تواند منجر به التهاب این ناحیه شود. دوچرخه‌سواری طولانی‌مدت نیز می‌تواند به دلیل فشار تکراری در زانو، باعث تحریک این باند گردد.
ضعف عضلانی و عدم تعادل عضلانی
ضعف در عضلات لگن و باسن، به‌ویژه عضله گلوتئوس مدیوس، باعث میشود باند ایلیوتیبیال فشار بیشتری تحمل کند.
زمانی که این عضلات نتوانند به‌خوبی از مفصل ران حمایت کنند، فشار به باند ایلیوتیبیال منتقل شده و منجر به تحریک آن میشود. علاوه بر این، عدم تعادل عضلانی در نواحی ران و ساق پا نیز می‌تواند عامل تشدید این مشکل باشد.
ساختار بدن
برخی از ویژگی‌های ساختاری بدن می‌تواند احتمال بروز سندروم ایلیوتیبیال باند را افزایش دهد.
افرادی که پای پرانتزی (ژنو واروم) دارند، یا افرادی که انحنای لگن یا زانوهایشان بیشتر از حالت طبیعی است، به دلیل تغییر در مسیر حرکت باند ایلیوتیبیال، بیشتر در معرض این سندروم قرار می‌گیرند.
گرم نکردن و انعطاف‌پذیری ناکافی
عدم گرم کردن مناسب پیش از فعالیت‌های ورزشی و عدم انجام حرکات کششی کافی می‌تواند موجب خشکی و کاهش انعطاف‌پذیری باند ایلیوتیبیال و سایر عضلات مرتبط شود. این امر باعث افزایش فشار روی این باند در حین فعالیت‌های ورزشی میشود.
تجهیزات نامناسب
استفاده از کفش‌های نامناسب و یا دوچرخه با اندازه نادرست نیز می‌تواند منجر به بروز سندروم ایلیوتیبیال باند شود. کفش‌های فرسوده یا کفش‌هایی که از پای فرد به‌خوبی پشتیبانی نمی‌کنند، می‌توانند وضعیت نادرست پا و زانو را ایجاد کرده و به التهاب باند ایلیوتیبیال منجر شوند.
علائم سندروم ایلیوتیبیال باند چیست
سندروم ایلیوتیبیال باند (Iliotibial Band Syndrome – سندروم ایلیوتیبیال باند) یکی از علل شایع درد زانو به ویژه در ورزشکارانی است که فعالیت‌های تکراری و پرفشار مانند دویدن یا دوچرخه‌سواری انجام می‌دهند. علائم این سندروم معمولاً به مرور زمان ظاهر میشوند و شامل موارد زیر هستند:
درد در ناحیه خارجی زانو
یکی از بارزترین علائم سندروم ایلیوتیبیال باند، درد بغل زانو و در قسمت خارجی آن (نزدیک به محل اتصال باند به استخوان ساق پا) است.
این درد معمولاً در ابتدا خفیف است و فقط هنگام فعالیت‌های خاصی مانند دویدن یا بالا رفتن از پله‌ها بروز میکند.
با گذشت زمان و تشدید التهاب، درد می‌تواند به حدی برسد که حتی در حالت استراحت نیز احساس شود. این درد معمولاً تیز و سوزشی است و ممکن است با فعالیت‌های ورزشی بیشتر شود.
حساسیت و تورم در ناحیه خارجی زانو
در موارد شدیدتر، ممکن است حساسیت به لمس در قسمت خارجی زانو وجود داشته باشد. افراد مبتلا به سندروم ایلیوتیبیال باند ممکن است هنگام فشار دادن ناحیه باند ایلیوتیبیال در بالای زانو، احساس درد و ناراحتی کنند. در برخی موارد، تورم جزئی نیز در این ناحیه قابل مشاهده است که نشان‌دهنده التهاب بیشتر باند است.
احساس سایش یا اصطکاک
برخی از افراد مبتلا به سندروم ایلیوتیبیال باند ممکن است در حین خم و راست کردن زانو احساس سایش یا اصطکاک کنند. این حالت ناشی از حرکت باند ایلیوتیبیال بر روی استخوان خارجی زانو است و ممکن است باعث تحریک بیشتر و افزایش درد شود.
محدودیت در دامنه حرکتی زانو
با پیشرفت سندروم، دامنه حرکتی زانو ممکن است کاهش یابد. افراد ممکن است در خم و راست کردن زانو دچار مشکل شوند و این مسئله می‌تواند فعالیت‌های روزمره مانند نشستن، بلند شدن، بالا رفتن از پله‌ها یا حتی راه رفتن را تحت تأثیر قرار دهد.
تشدید درد با فعالیت‌های خاص
درد ناشی از سندروم ایلیوتیبیال باند معمولاً با فعالیت‌های تکراری و طولانی مانند دویدن، دوچرخه‌سواری، و بالا رفتن از تپه یا پله‌ها تشدید میشود.
دویدن در سرازیری یا دویدن روی سطوح ناهموار نیز ممکن است علائم را بدتر کند. همچنین، درد معمولاً پس از اتمام فعالیت‌های ورزشی یا در طول فعالیت طولانی‌مدت بیشتر احساس میشود.
درمان سندروم ایلیوتیبیال باند چگونه است
درمان سندروم ایلیوتیبیال باند بر کاهش التهاب، بهبود علائم درد، و پیشگیری از آسیب‌های بیشتر تمرکز دارد. این سندروم که اغلب در ورزشکاران به‌ویژه دوندگان رخ میدهد، در صورت درمان به‌موقع و مناسب، بهبود می‌یابد و فرد می‌تواند به فعالیت‌های ورزشی خود بازگردد.
درمان این سندروم شامل روش‌های مختلفی از جمله استراحت، فیزیوتراپی و در برخی موارد درمان‌های دارویی است.
استراحت و کاهش فعالیت‌ها
اولین و مهم‌ترین گام در درمان سندروم ایلیوتیبیال باند، استراحت است. کاهش یا توقف فعالیت‌های تحریک‌کننده مانند دویدن و دوچرخه‌سواری به باند ایلیوتیبیال زمان میدهد تا از التهاب رهایی یابد.
توصیه میشود که افراد مبتلا از انجام هرگونه فعالیتی که موجب تشدید درد میشود، اجتناب کنند و تا بهبود علائم، از فشار بر زانو دوری کنند.
استفاده از یخ و داروهای ضدالتهابی
استفاده از یخ به کاهش التهاب و درد بغل زانو کمک میکند. قرار دادن کمپرس یخ بر روی ناحیه دردناک به مدت 15 تا 20 دقیقه چندین بار در روز می‌تواند تورم را کاهش دهد.
همچنین داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب مفید هستند. این داروها باید تحت نظر پزشک و به‌طور محدود مصرف شوند.
فیزیوتراپی و تمرینات کششی و تقویتی
فیزیوتراپی نقش مهمی در درمان سندروم ایلیوتیبیال باند دارد. تمرینات کششی برای باند ایلیوتیبیال و عضلات مرتبط مانند عضله گلوتئوس و همسترینگ به افزایش انعطاف‌پذیری و کاهش فشار بر باند کمک میکند.
همچنین تمرینات تقویتی برای عضلات لگن و ران به بهبود پایداری و کاهش خطر بازگشت سندروم کمک میکند. تمریناتی مانند پل زدن، لانج و اسکات معمولاً در این برنامه‌ها قرار دارند.
اصلاح بیومکانیک و تجهیزات
در برخی موارد، مشکلات بیومکانیکی مانند عدم تعادل عضلانی یا پای پرانتزی می‌توانند علت بروز سندروم ایلیوتیبیال باند باشند.
اصلاح این مشکلات با استفاده از کفش‌های مناسب، کفی‌های ارتوپدی، یا تغییر در تکنیک دویدن و دوچرخه‌سواری می‌تواند به جلوگیری از عود سندروم کمک کند. همچنین بررسی تجهیزات ورزشی مانند تنظیم صحیح زین دوچرخه نیز می‌تواند مؤثر باشد.
درمان‌های پیشرفته‌تر
در صورتی که درمان‌های اولیه مؤثر نباشند، ممکن است از تزریق کورتیکواستروئید در ناحیه ملتهب استفاده شود. این تزریق‌ها به‌طور موقت التهاب و درد را کاهش می‌دهند.
با ترکیب این روش‌های درمانی، اغلب افراد بهبود یافته و قادر به بازگشت به فعالیت‌های ورزشی خود هستند.
درمان جراحی سندروم ایلیوتیبیال باند
درمان جراحی برای سندروم ایلیوتیبیال باند به‌طور معمول زمانی مورد نیاز است که روش‌های غیرجراحی مانند استراحت، فیزیوتراپی، و داروهای ضدالتهابی مؤثر نباشند و علائم بهبود نیابند.
این روش برای افرادی که درد شدید و طولانی‌مدت دارند یا محدودیت جدی در فعالیت‌های روزانه و ورزشی آنها ایجاد شده، توصیه میشود.
هدف اصلی جراحی در سندروم ایلیوتیبیال باند کاهش فشار و اصطکاک باند ایلیوتیبیال در ناحیه زانو است. این جراحی معمولاً شامل آزادسازی باند ایلیوتیبیال یا برداشتن قسمتی از آن است تا از اصطکاک با استخوان خارجی زانو جلوگیری شود.
در برخی موارد، ممکن است جراح برای کاهش تحریک، بورس‌های ملتهب (کیسه‌های حاوی مایع) را نیز بردارد.
این عمل معمولاً به صورت آرتروسکوپی انجام میشود که یک روش کم‌تهاجمی است و از برش‌های کوچک برای دسترسی به ناحیه استفاده میکند. این نوع جراحی با استفاده از ابزارهای دقیق و دوربین انجام میشود و زمان بهبودی نسبتاً کوتاه‌تر از روش‌های جراحی باز دارد.
گاهی اوقات از جراحی باز استفاده میشود.
بعد از جراحی، بیمار نیاز به فیزیوتراپی دارد تا قدرت و انعطاف‌پذیری زانو بازگردد. بهبودی کامل ممکن است چندین هفته تا چند ماه طول بکشد، اما بیشتر افراد می‌توانند به فعالیت‌های روزمره و ورزشی خود بازگردند
نرمش های کششی سندروم ایلیوتیبیال باند چگونه انجام میشوند
دو نرمش کششی اصلی برای ایلیوتیبیال باند عبارتند از
کشش در حالت ایستاده
در این نرمش کششی فرد سر پا ایستاده و دو اندام تحتانی را بصورت ضربدری بر روی زمین قرار میدهد. به این معنی که کف پای راست را در سمت چپ کف پای چپ قرار میدهد. سپس تنه را به سمت مقابل لگن گرفتار خم میکند و یا با فشار دست بر روی طرف سالم لگن، آن را به سمت لگن گرفتار هل میدهد.
این وضعیت را چند ثانیه حفظ کرده و سپس مجددا به حالت اول بازمیگردد. حرکت چند مرتبه تکرار میشود. این حرکت را میتوان به روش های متفاوتی انجام داد.
کشش در حالت نشسته
در این نرمش کششی فرد بر روی زمین نشسته و در حالیکه لگن طرف مبتلای خود را بر روی یک استوانه یا رول نرم قرار میدهد کف پای طرف سالم را در جلوی ساق طرف مبتلا گذاشته و هر دو کف دست را بر روی زمین قرار میدهد.
سپس با کمک فشار دو دست و کف پای سالم که بر روی زمین قرار گرفته اند سعی میکند با راست و چپ بردن تنه خود، استوانه یا رول را در طول ران یعنی بین لگن و زانو بغلطاند.
