فیبرومیالژی از اختلاط سه کلمه فیبرو Fibro ( به معنی بافت همبندی است که تاندون ها و رباط ها را میسازد) و می My ( به معنی عضله است) و الژیا Algia (به معنی درد است) ساخته شده و از لحاظ لغوی به معنی دردی است که در عضلات و تاندون ها وجود دارد.
با این حال به نظر میرسد منشا مشکل در عضله و تاندون نبوده و در واقع در مغز و سیستم عصبی است ولی درد در نهایت در روی عضلات و تاندون ها حس میشود.
علت فیبرومیالژی چیست
علت فیبرومیالژی به درستی شناخته شده نیست. تحقیقات نشان داده که بیماران مبتلا به فیبرومیالژی دچار تغییراتی در سطح نوروترانسمیترها Neurotransmitters در مغز و اعصاب میشوند.
نوروترانسمیترها مواد شیمیایی خاصی هستند که نوسط اعصاب تولید شده و نقش مهمی در انتقال پیام های عصبی دارند.
در این بیماری مقدار یک نوروترانسمیتر بنام سروتونین Serotonin در مغز کم میشود.
همچنن در بیمار مبتلا به فیبرومیالژی در مایع مغری نخاعی Cerebrospinal fluid خود (مایع مغزی نخاعی مایعی است که اطراف مغز و نخاع را فرا گرفته است و در واقع مغر و نخاع در آن غوطه ور هستند) مقادیر بالاتری از یک ماده شیمیایی به نام ماده پی Substance P دارند. این ماده هم در انتقال پیام های درد تاثیرگذار است.
به نظر میرسد افراد مبتلا به فیبرومیالژی به پیام های دردی که به مغزشان میرسد حساسیت بیش از معمول دارند. در واقع فشارهایی که در افراد معمولی موجب درد نمیشود در این افراد ایجاد درد میکند.
بیماری فیبرومیالژی در دو درصد مردم دیده میشود. در زنان هفت برایر شایعتر از مردان بوده بطوریکه بیش از ۸۰ درصد بیماران از خانمها هستند و بیشتر در سنین ۵۵-۲۵ دیده میشود.
فیبرومیالژی تغییر ساختاری در بدن ایجاد نکرده، موجب تغییر شکل اندام نمیشود و به مفاصل آسیبی نمیزند. شدت علائم این بیماری متغیر است.
گاهی اوقات علائم بیماری برای چند ماه یا چند سال محو شده ولی بعد از مدتی دوباره برمیگردد. کیفیت زندگی در این بیماران به علت درد مزمن و ناتوان کننده ای که ایجاد میکند دستخوش تغییر میشود.
علائم فیبرومیالژی چیست
فیبرومیالژی بیماری مزمنی است كه مهمترین نشانه آن دردهای پراكنده در بدن و احساس خستگی است. درد میتواند در هر نقطه ای از بدن احساس شود و بعضی بیماران در همه بدنشان احساس درد میكنند. بیشترین احساس درد در گردن و پشت است.
درد بصورت عمقی است و یك احساس سوزش شدید در بعضی نقاط بدن حس میشود. شدت درد بعضی روزها كمتر و بعضی روزها بیشتر است و در روزهایی كه فرد دچار استرس های عصبی است بیشتر میشود.
شدت درد همچنین بر اثر سرما یا فعالیت بدنی بیشتر میگردد. بیمار ممكن است صبح بعد از برخاستن از خواب در بدنش احساس خشكی كند.
یكی دیگر از علائم فیبرومیالژی وجود نقاط متعدی در بدن است كه به فشار حساس بوده و فشار دادن آن نقاط موجب افزایش درد میشود. به این نقاط Tender point یا Trigger point میگویند. این نقاط بیشتر در پشت گردن و ستون مهره، شانه ها، قفسه سینه، لگن، آرنج و زانو هستند.
علامت دیگر بیماری كه ممكن است از درد هم برای بیمار آزار دهنده تر باشد احساس خستگی شدید است كه در 90 درصد بیماران دیده میشود. از علل مهم این احساس خستگی اختلالاتی است كه در خواب این بیماران ایجاد میشود.
برای اینكه خواب موجب آرامش فرد شود باید عمق خواب زیاد باشد. در این بیماران عمق خواب كم بوده و به اصطلاح خواب سبكی دارند. بیمار وقتی از خواب برمیخیزد بجای شادابی احساس خستگی میكند، مثل اینكه كل طول شب را كار كرده اند.
حال بسیاری بیماران صبح ها بد و عصر ها بهتر است. این احساس خستگی موجب میشود بیمار قدرت تمركز و تا حدودی حافظه خود را هم از دست بدهد. بیمار ممكن است دچار افسردگی یا اضطراب باشد.
علائم دیگری كه ممكن است همراه با فیبرومیالژی دیده شوند عبارتند از
- سردرد
- تعداد دفعات ادرار كردن بیشتر میشود
- برور علائم بیمار به نام “سندروم روده تحریك پذیر” با علائمی شامل درد شكم، اسهال، گاهی یبوست و نفخ شكم
- 20 درصد بیماران مبتلا به فیبرومیالژی دچار بیماری “پای بیقرار” Restless leg syndrome هستند
- عادات ماهانه دردناك در خانمها
- احساس گزگز در انگشتان دست و پا
تشخیص فیبرومیالژی چگونه است
تشخیص فیبرومیالژی معمولا به توسط معاینه پزشک و با توجه به علائم بیماری است. درد منتشر بدن بخصوص در دو طرف و هر دو اندام فوقانی و تحتانی و ستون مهره که بیش از سه ماه طول کشیده است میتواند این تشخیص را مطرح کند.
نقاط خاصی از بدن به فشار حساسیت زیادی داشته و فشار به آنها موجب درد میشود.
در فیبرومیالژی هیچ تغییر غیر طبیعی در آزمایشات و تصویربرداری از بدن وجود ندارد.
بیماری های دیگری ممکن است علائمی شبیه فیبرومیالژی را تقلید کنند که پزشک باید احتمال آنها را در نظر داشته باشد. این بیماری ها عبارتند از :
- کم کاری تیرویید
- کمبود ویتامین دی
- پرکاری غده پاراتیرویید
- پلی میوزیت
درمان فیبرومیالژی چیست
درمان قاطع یا ساده ای برای فیبرومیالژی وجود نداشته و اقدامات درمانی فقط برای کاهش علائم بیماری انجام میشوند.
نکته مهم در درمان این بیماری اینست که همه اقدامات درمانی در همه بیماران موثر نیستند. هر بیماری ممکن است به تعدادی از درمان های زیر پاسخ مناسب دهد. مهمترین اقدامات درمانی عبارتند از :
کاهش استرس
اساس درمان فیبرومیالژی آموزش بیمار است و مهمترین اقدام درمانی سعی در کاهش استرس بیمار با کمک خود او است.
ورزش
ورزش در تعداد زیادی از بیماران علائم فیبرومیالژی را کاهش میدهد. ورزش های ساده ای مانند نرمش های آئروبیک، راه پیمایی و شنا و دوچرخه سواری میتوانند مفید باشند.
نرمش های کششی مانند یوگا کمک کننده است. هدف نهایی رسیدن به ۵-۴ روز ورزش در هفته و هر روز ۳۰-۲۰ دقیقه است. رسیدن به این هدف باید بتدریج و به آهستگی باشد. ممکن است در ابتدای شروع ورزش علائم بیماری تشدید شوند ولی بتدریج کم خواهند شد.
گرما درمانی
غوطه ور شدن در آب گرم بمدت روزی ۲۰ دقیقه و ۵ روز در هفته به کاهش درد فیبرومیالژی کمک میکند.
رفتار درمانی
یک مشاور روان درمانی میتواند با استفاده از روش های خاص Cognitive behavioural therapy به بیمار کمک کند. کم کردن افکار منفی و داشتن یک برنامه تفریحی منظم هر چند ساده به بهبود بیماری کمک میکند.
دارو
داروهای ضد درد مانند استامینوفن، داروهای ضد التهاب مانند بروفن یا سلکوکسیب و داروهای ضد افسردگی در درمان فیبرومیالژی کاربرد دارند.
در سال های اخیر از داروهایی مانند پرگابالین Pregabalin و گاباپنتین Gabapentin و دولوکستین Duloxetine و میلناسیپران Milnacipran بطور اختصاصی در درمان فیبرومیالژی استفاده شده است.
دیگر درمان ها
استفاده از درمان های مکمل مانند طب سوزنی یا ماساژ درمانی ممکن است در کنترل فیبرومیالژی موثر باشد. استفاده از غذاهای متعادل و سالم، دوری از الکل قهوه و نوشیدنی های گازدار بخصوص قبل از خواب و نظم دادن به زمان و مدت خوابیدن به کاهش علائم بیماری کمک میکنند