اسپوندیلیت انکیلوزان Ankylosing spondylitis یک نوع بیماری روماتیسمی مزمن است که عمدتا ستون مهره و مفاصل ساکروایلیاک (مفصل ساکروایلیاک مفصل بین استخوان ساکروم و لگن است) را گرفتار میکند.
اسپوندیلیت به معنای التهاب ستون مهره است و انکیلوزان به این معنا است که استخوان ها تمایل دارند به یکدیگر جوش خورده و متصل شوند. اسپوندیلیت انکیلوزان موجب جوش خوردن مهره ها در ستون فقرات میشود.
تغییرات ستون مهره در اسپوندیلیت انکیلوزان
در بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان لیگامان های اطراف ستون مهره در محل اتصال به مهره ها دچار التهاب میشوند. به زبان دیگر منشا بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان التهاب این لیگامان ها و رباط ها است.
این التهاب موجب تحریک سلول های استخوان ساز شده و در داخل لیگامان ها استخوان ساخته شده و بعد از مدتی لیگامان ها تبدیل به استخوان میشوند.
بتدریج این استخوان ها بزرگتر شده و چون خود لیگامان ها از اطراف به مهره های مجاور متصل هستند، استخوان های ایجاد شده در درون رباط ها همچون یک پل بین مهره های مجاور اتصال برقرار کرده و مهره ها را بهم وصل میکنند.
بعد از مدتی مهره های ستون مهره به هم متصل شده و حرکت بین آنها از بین میرود. همین اتفاق در مفاصل ساکروایلیاک هم میفتد و موجب میشود مفاصل ساکروایلیاک بهم جوش بخورند. (مفصل ساکروایلیاک بین استخوان ساکروم و استخوان ایلیوم قرار گرفته و در پشت حلقه لگن قرار دارد).
پس محل اصلی فعالیت بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان ستون مهره و مفاصل ساکروایلیاک است. البته بعضی دیگر از مفاصل بدن هم میتوانند در روند این بیماری درگیر شوند که مهم ترین آنها مفصل ران است.
بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان معمولا در سنین ۳۵-۱۵ سالگی شروع شده و در مردان ۵-۳ برابر شایعتر از زنان است.
ممکن است در خانواده بیمار هم سابفه وجود موارد مشابه این بیماری وجود داشته باشد. شیوع اسپوندیلیت انکیلوزان حدود یک نفر از هر هزاز نفر است.
علت اصلی اسپوندیلیت انکیلوزان به درستی شناخته شده نیست ولی در بروز آن زمینه ژنتیکی دارد. ۹۰ درصد این بیماران مبتلا ژنی به نام HLA-B27 را دارند در حالیکه این ژن فقط در ۱۰ درصد افراد سالم دیده میشود.
از وجود این ژن در بدن فرد به عنوان یکی از علائم آزمایشگاهی بیماری استفاده میشود. البته وجود این ژن در بدن یک فرد همیشه نشانه بیمار بودن او نیست. بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان معمولا یک بیماری پیشرونده است.
علائم اسپوندیلیت انکیلوزان چیست
مهمترین علائم اسپوندیلیت انکیلوزان عبارتند از
کمردرد
کمردرد مهمترین علامت اسپوندیلیت انکیلوزان است. درد ابتدا در پایین کمر احساس میشود و در اوایل خفیف است ولی بتدریج در عرض چند ماه شدید میشود. درد ممکن است در پشت باسن احساس شده و به پشت ران ها انتشار پیدا کند.
درد میتواند در یک طرف باسن باشد و یا در دو طرف احساس شود. سرفه و زور زدن شدت درد را بیشتر کرده و استراحت آنرا کمتر نمیکند. گاهی درد فرد بیمار را از خواب بیدار میکند و برعکس، حرکت و ورزش ممکن است موقتا شدت درد را کم کند.
این وضعیت برعکس کمردرد های معمولی است. درد در صبح ها بعد از برخاستن از خواب بیشتر است و بتدریج در طول روز بهتر میشود
خشکی کمر
خشکی و محدودیت در حرکات کمر در صبح ها بیشتر است و در طول روز بهتر میشود. بتدریج با جوش خوردن مهره ها در ستون فقرات انعطاف پذیری ستون مهره کم شده و بیمار نمیتواند خوب به جلو خم شود.
کیفوز
افزایش قوس ستون مهره بصورت کیفوز یا خم شدن به جلو از علائم بیماری در مراحل پیشرفته است.
اختلال تنفس
ناتوانی در اتساع کامل قفسه سینه در هنگام دم عمیق به علت خشکی در مفاصل بین دنده ها و مهره های سون فقرات
درگیری دیگر مفاصل بدن
در ۴۰ درصد بیماران مفاصل دیگر هم گرفتار میشوند که شایعترین آنها مفاصل ران، زانو، مچ پا و شانه هستند. این مفاصل دردناک خشک و متورم میشوند
التهاب تاندون و لیگامان ها
شایعترین محل التهاب و ایجاد درد در تاندون ها و لیگامان ها التهاب تاندون آشیل در محل اتصال به استخوان پاشنه و درنتیجه ایجاد درد پاشنه و التهاب در محل اتصال عضلات قفسه سینه به دنده ها است.
التهاب چشم
این عارضه در ۳۰ درصد افراد مبتلا به اسپوندیلیت انکیلوزان ایجاد شده و موجب دردناک و قرمز شدن چشم میشود. علت این عارضه یووئیت Uveitis یا التهاب اجسام مژگانی در چشم است.
علائم عمومی
افراد مبتلا به اسپوندیلیت انکیلوزان ممکن است احساس خستگی و ضعف کنند. وزن آنها کم شود و گاهی دچار کم خونی میشوند. کاهش اشتها و تب خفیف از دیگر علائم این بیماری است.
بیماری های دیگر
علائم اسپوندیلیت انکیلوزان ممکن است در بیماری های التهابی روده ( بیماری کرون و بیماری کولیت اولسرو) و پسوریازیس هم دیده شوند.
مشکلات قلبی عروقی
تعدادی از این بیماران در سنین بالا دچار بیماری های قلب عروقی میشوند. نارسایی دریچه آئورت و اختلالات ریتم قلب از عوارض قلب این بیماری هستند.
تشخیص اسپوندیلیت انکیلوزان چگونه است
تشخیص این بیماری بیشتر با توجه به علائم آن است. چون مهمترین علامت اسپوندیلیت انکیلوزان کمردرد است و کمردرد مشکل شایعی است بسیاری از بیماران مبتلا به اسپوندیلیت انکیلوزان تا ماه ها به تصور داشتن یک کمردرد معمولی معالجه میشوند.
بتدریج با پیشرفت بیماری و بروز علائم دیگر آن و تغییرات رادیولوژیک در ستون مهره و مفصل ساکروایلیاک تشخیص آن واضح تر میشود.
تشخیص اسپوندیلیت انکیلوزان بیشتر با دیده تغییراتی است که در رادیوگرافی ستون مهره این بیماران مشاهده میشود. پزشک معالج برای تشخیص این بیماری از آزمایشات خونی مانند ESR و بررسی HLA-B27
HLA-B27 هم استفاده میکند.
پیشرفت بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان چگونه است
بیماری دوره های شدت و ضعف دارد. چند ماه شدید است و بعد از مدتی علائم کم میشوند و سپس مدتی بعد دوباره علائم آن شروع میشوند.
شدت علائم و تکرر دفعات شدید شدن بیماری در بین بیماران متفاوت است. بتدریج و بعد از گذشت چند سال از بیماری به علت جوش خوردن مهره ها در ستون فقرات، حرکات ستون مهره کم میشود.
درمان اسپوندیلیت انکیلوزان چیست
هدف درمان در این بیماری کاهش درد و محدودیت حرکت است و برای نیل به این هدف از درمان های زیر استفاده میشود
فیزیوتراپی
منظور از فیزیوتراپی دراین بیماران انجام نرمش های کششی برای حفظ دامنه حرکات مفاصل ستون مهره است.
داروهای ضد التهابی
داروهای ضد التهاب درد ستون مهره و مفصل را کاهش میدهند ولی ممکن است بتوانند بر روی سیر بیماری هم تاثیر داشته باشند.
پس بهتر است آنها را در زمان هایی هم که درد وجود ندارد استفاده کرد. این دارو ها عبارتند از ایندومتاسین، بروفن، دیکلوفناک، پیروکسیکام، ملوکسیکام، سلکسیب، ناپروکسن، مفنامیک اسید
داروهای ضد درد
از داروهایی مانند استامینوفن میتوان برای کاهش درد در این بیماران استفاده کرد.
داروهای ضد سیستم ایمنی
داروهای ضد سیستم ایمنی جای مهمی در درمان اسپوندیلیت انکیلوزان دارند. این داروها به دو دسته تقسیم میشوند. درمان های بیولوژیک و درمان هایی که سیستم ایمنی را تنظیم میکنند.
درمان های بیولوژیک Biologic therapy
درمان های بیولوژیک یا Biologic therapy نوعی از پروتئین ها به نام آنتی بادی های منوکلونال هستند و میتوانند بر روی بعضی مواد شیمیایی که در سیستم ایمنی موجب روند التهاب میشوند تاثیر بگذارند.
در بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان مواد شیمیایی به نام سیتوکین یا عوامل نکروز کننده تومور Tumor necrosis factor alpa TNF-alpha موجب بروز التهاب میشوند و داروهای خاصی به شکل پروتئین های از جنس آنتی بادی هستند که میتوانند فعالیت این مواد شیمیایی را مختل کنند و در نتیجه فعالیت بیماری را کم کنند.
این داروها شامل etanercept, adalimumab , infliximab هستند. این داروها بصورت تزریق و هر ۶-۱ هفته یکبار تجویز مشوند.
داروهای تنظیم کننده سیستم ایمنی یا Immunomodulators
داروهای تنظیم کننده سیستم ایمنی یا Immunomodulators سیستم ایمنی بدن انسان را ضعیف میکنند تا کمتر واکنش نشان داده و بدین طریق فعالیت بیماری کم شود. این داروها در بیماری روماتیسم مفصلی هم استفاده میشوند.
داروهای دیگر
ممکن است در درمان اسپوندیلیت انکیلوزان از کورتیکوستروئیدها و یا داروهای بی فسفونات مانند آلندرونیت هم استفاده شود.
درمان های دیگر
استفاده از تحریکات الکتریکی TENS به توسط فیزیوتراپ، استفاده از گرما مانند دوش آب گرم و ماساژ هم ممکن است موثر باشند.
جراحی
در تعدادی از بیماران مبتلا به اسپوندیلیت انکیلوزان به علت تخریب مفصل ران نیاز به عمل جراحی تعویض کامل مفصل ران پیدا میشود. در صورت تغییر شکل شدید ستون مهره ممکن است بتوان آن را با جراحی استئوتومی اصلاح کرد.
سیر بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان
گرچه این بیماری درمان قطعی ندارد ولی بسیاری از بیماران مبتلا، با درمان مناسب زندگی راحتی خواهند داشت.
مصرف دارو و انجام مرتب نرمش های کششی میتواند تا حد زیادی این بیماری را تحت کنترل درآورد. البته بیماران بتدریج و در عرض چند سال دچار محدودیت و خشکی در ستون مهره خواهند شد.
حدود ۸۰ درصد بیماران مبتلا به اسپوندیلیت انکیلوزان میتوانند یک زندگی مستقل داشته باشند. ۴۰ درصد بیماران مبتلا به این بیماری دچار محدودیت حرکتی و خشکی شدید در ستون مره میشوند.
تغییر شکل ستون مهره در این بیماران معمولا بعد از ده سال ایجاد میشود. در ۱۰ درصد بیماران بیماری شدت گرفته و بیمار را معلول و زمین گیر میکند.
در بیماران مبتلا به اسپوندیلیت انکیلوزان شکستگی ستون فقرات شایعتر است چون انعطاف آن کم شده و نمیتواند به راحتی نیروهای ناشی از ضربات شدید را مستهلک کند.