بسیاری از بیماران بعد از آسیب های اندام تحتانی دچار تورم پا میشوند ( منظور از پا قسمتی از اندام تحتانی است که زیر مچ قرار دارد). گاهی ورم در مچ پا و ساق پا هم ایجاد میشود.
ورم ممکن است بعد از شکستگی های کف پا، مچ پا، ساق، زانو، ران و یا حتی لگن ایجاد شود. ورم ممکن است بدنبال در رفتگی یا پیچ خوردن زانو یا مچ پا ایجاد شود.
گاهی اوقات تورم بلافاصله بعد از آسیب وارده به اندام ایجاد میشود و در مواردی این تورم بعد از چند روز یا چند هفته بوجود میاید. گاهی این تورم بعد از خارج کردن گچ از اندام دیده میشود و در غالب اوقات بیمار از ایجاد یا باقی ماندن تورم نگران میشود.
علت ورم پا در این موارد متفاوت بوده و ممکن است تشخیص علت آن برای بیمار امکان پذیر نباشد. بهترین توصیه به بیمارانی که از ورم پای خود نگرانند اینست که با پزشک معالج خود مشورت کنند.
در بسیاری اوقات علت ورم برای پزشک معالج مشخص بوده و با توصیه های وی کاهش میابد. در مواردی هم ممکن است برای کشف علت تورم نیاز به بررسی های پاراکلینیکی بوده و ورم نیاز به درمان داشته باشد.
مهمترین علت های ورم اندام تحتانی بعد از آسیب های ناشی از ضربه عبارتند از
- آسیب ناشی از ضربه
- ورم ناشی از سفت بستن پا
- ورم بعد از عمل جراحی
- عفونت
- راه نرفتن
- آویزان بودن پا
- حرکت نکردن مچ
- ترومبوز ورید های عمقی
- آتروفی سودک
- عدم بهبودی ضایعه
- سندروم کمپارتمان
ورم بعد از شکستگی به علت آسیب ناشی از ضربه
وقتی انگشتان پا، کف پا یا مچ پا بدنبال ضربه دچار شکستگی، در رفتگی یا پیچ خوردگی میشوند به علت تغییراتی که در نفوذ پذیری مویرگ های پا ایجاد میشود مقداری از پلاسمای خون به فضای بین سلولی راه پیدا کرده و موجب ورم یا ادم Edema در پا میشود.
این ورم ممکن است همراه با کبودی و خونمردگی در پوست پا باشد. اگر شدت ورم زیاد باشد بعد از مدتی پوست پا تاول میزند. ورم پا ممکن است گوده گذار یا غیر گوده گذار باشد.
در ورم گوده گذار وقتی با انگشت به مدت چند ثانیه پوست روی پا را فشار میدهیم بعد از برداشتن انگشت میبینیم جای انگشت در روی پوست بصورت فرورفته باقی میماند. در حالیکه در ادم غیر گوده گذار با برداشتن فشار انگشت، پوست بلافاصله به وضعیت قبلی برمیگردد.
تورمی که بلافاصله بعد از آسیب های کف پا یا مچ پا بوجود میایند معمولا بعد از گذشت چند روز کاهش میابند. بیمار با بالا نگه داشتن پا بصورتیکه پا بالاتر از سطح قلب قرار گیرد میتواند به کاهش ورم کمک کند.
سرد کردن پا به کمک کیسه حاوی خرده های یخ هم میتواند ورم پا را کم کند. البته این ورم ممکن است هفته ها و یا گاهی ماه ها باقی بماند بطور مثال در پیچ خوردن مفاصل انگشتان پا ممکن است ورم انگشت چند ماه باقی بماند.
ورم بعد از شکستگی ناشی از سفت بستن پا
اگر ناحیه ساق پا به توسط باند معمولی یا باند کشی محکم بسته شود مچ پا و پا ورم میکنند. اگر مچ پا محکم بسته شود کف پا ورم میکند و اگر کف پا محکم بسته شود انگشتان پا ورم میکنند. هیچگاه نباید بانداژ را آنقدر محکم بست که موجب ورم پا شود. در این موارد با باز کردن بانداژ ورم کم میشود.
باید دقت کرد که اگر قسمتی از ساق یا مچ پا نیاز به بستن با باند کشی دارد، بانداژ تا پایین ترین قسمت پا یعنی تا نوک انگشت آورده شود تا تمام قسمت ها بطور یکنواخت تحت فشار ملایمی قرار بگیرند.
در مواقعی که گچ محکم گرفته شده است ممکن است قسمتی از پا که پایینتر از گچ قرار دارد ورم کند. در این موارد باید گچ باز شده و گچ آزادتری گرفته شود.
ورم بعد از عمل جراحی
عمل جراحی، خود یک نوع آسیب بافتی است و مانند دیگر آسیب ها موجب خروج مایع از مویرگ ها به درون فضای بین سلولی و ورم اندام میشود.
بعد از هر عمل جراحی محل عمل تا مدتی متورم است. این تورم معمولا بعد از ۲-۱ هفته بتدریج کاهش یافته و از بین میرود. بالا نگه داشتن محل عمل بالاتر از سطح قلب میتواند به کم شدن سریع تر ورم کمک کند.
ورم به علت عفونت
عفونت میتواند ناشی از زخمی باشد که در حین آسیب در پوست ایجاد شده و یا ممکن است در محل عمل جراحی ایجاد شود.
اگر تورم بعد از جراحی مدت زیادی طول بکشد بخصوص اگر همراه با گرمی و قرمزی پوست و یا ترشح مایعات از محل زخم باشد ممکن است نشانه عفونت باشد.
هر موقع بیمار با توجه به علائم ذکر شده کوچکترین شکی به وجود عفونت بکند باید در اسرع وقت جهت بررسی موضع، به پزشک معالج مراجعه کند.
ورم بعد از شکستگی به علت راه نرفتن
گاهی اوقات بیمار به هر علتی مثلا شکسته شدن ساق اجازه ندارد تا مدتی با پای آسیب دیده راه برود یعنی اجازه ندارد پای آسیب دیده را بر زمین گذاشته و وزن خود را روی آن بیندازد.
در این موارد معمولا پزشک معالج به بیمار توصیه میکند برای راه رفتن از واکر یا عصای زیر بغل استفاده کند. تا وقتی بیمار اجازه نداشته باشد کف پای خود را بر زمین گذاشته و روی آن وزن بگذارد پا ورم میکند.
علت این ورم جمع شدن خون در ساق و پا است. ممکن است همراه با ورم پای بیمار کمی هم کبود شود.
در این موارد بیمار باید از آویزان کردن پا به پایین به مدت طولانی اجتناب کند و هر موقع پا ورم کرد مدتی دراز کشیده و پا را چند دقیقه بالا نگه دارد.
بستن پا با باند کشی ( از نوک انگشت پا تا بالای ساق) و یا استفاده از یک جوراب واریس در این موارد ممکن است از ایجاد ورم جلوگیری کرده یا شدت آنرا کم کند.
ورم بعد از شکستگی به علت آویزان بودن پا
پایی که دچار آسیب شده اگر به مدت زیاد پایین نگه داشته شود ورم میکند. مثلا اگر بیمار مدت زیادی روی صندلی بنشیند پا ورم میکند.
در این موارد بیمار باید از آویزان کردن پا به پایین به مدت طولانی اجتناب کند و هر موقع پا ورم کرد مدتی دراز کشیده و پا را چند دقیقه بالا نگه دارد.
بستن پا با باند کشی ( از نوک انگشت پا تا بالای ساق) و یا استفاده از یک جوراب واریس در این موارد ممکن است از ایجاد ورم جلوگیری کرده یا شدت آنرا کم کند.
ورم به علت حرکت نکردن مچ پا
در مسیر سیاهرگ های ساق دریچه هایی بنام دریچه های لانه کبوتری وجود دارد که اجازه حرکت خون را فقط به یک سمت یعنی بطرف بالا و بطرف قلب میدهند.
با هر پار حرکت بالا و پایین رفتن مچ پا ( که معمولا در موقع راه رفتن ایجاد میشود) عضلات ساق منقبض میشوند و این انقباض با فشار به ورید ها ( سیاهرگ ها) موجب پمپ شدن خون با سمت بالا میشود.
اگر بیمار مدتی مچ پای خود را حرکت ندهد این مکانیسم از کار میفتد و به علت ماندن خون در ساق ممکن است پا ورم کند. بیمارانی که به هر دلیلی تا مدتی راه نمیروند باید بطور مرتب مچ پای خود را بالا و پایین ببرند تا این مکانیسم فعال باقی بماند.
ورم اندام تحتانی بعد از شکستگی به علت ترومبوز ورید های عمقی
بدنبال شکستگی های لگن یا ران یا زانو و یا بدنبال اعمال جراحی که در این نواحی انجام میشوند، از بافت های آسیب دیده موادی به درون جریان خون اندام تحتانی آزاد میشوند که میتواند موجب لخته شدن خون در ساق پا شوند.
به این لخته ها ترومبوز ورید های عمقی میگویند. همچنین راه نرفتن و حرکت ندادن مچ پا بعد از آسیب ها یا اعمال جراحی ذکر شده موجب کند شدن جریان خون در ساق شده و این کندی جریان خون احتمال لخته شدن خون در ساق را باز هم بیشتر میکند. در صورت لخته شدن خون در ساق، این ناحیه متورم و دردناک میشود.
بیمار بعد از هر شکستگی لگن یا شکستگی ران یا زانو و یا بدنبال اعمال جراحی که در این نواحی انجام میشوند باید داروهای خاصی که از طرف پزشک تجویز میشود مصرف کند تا احتمال لخته شدن خون را کاهش دهد.
همچنین باید بطور مرتب مچ پای خود را بالا و پایین کند. در صورت تورم و درد ناگهانی در ساق پا بیمار باید در اسرع وقت به پزشک معالج مراجعه کرده تا به فوریت درمان شود. اهمال در درمان این عارضه ممکن است موجب مرگ بیمار شود.
ورم اندام به علت آتروفی سودک
در آسیب های ساق، مچ پا یا پا که ممکن است بصورت شکستگی یا در رفتگی یا پیچ خوردگی باشد ممکن است بعد از چند هفته پا متورم و گرم شده و پوست آن براق شود.
این عارضه که به آتروفی سودک یا دیستروفی سمپاتیک معروف است بخصوص در کسانی که به هر دلیلی مچ پای خود را حرکت نمیدهند بیشتر دیده میشود. درمان این عارضه مشکل بوده و نیاز به مدت طولانی فیزیوتراپی دارد.
باقی ماندن ورم به علت عدم بهبودی ضایعه
در آسیب های ساق، مچ پا یا پا که ممکن است بصورت شکستگی یا در رفتگی یا پیچ خوردگی باشد گاهی اوقات آسیب به دلایل گوناگونی ممکن است به موقع سیر بهبودی خود را طی نکند. در این موارد تورم پا باقی مانده و کم نمیشود. با درمان درست و به موقع آسیب اولیه میتوان ورم را در این موارد کاهش داد.
سندروم کمپارتمان
اگر به علت تورم شدید ساق به هر علتی فشار زیادی به عروق این ناحیه وارد شود به علت اختلال در جریان خون وریدی ساق ممکن است تورم به مچ پا و پا منتقل شود. تشخیص و درمان سندروم کمپارتمان باید به سرعت انجام شود وگرنه ممکن است عواقب جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد.