آناتومی مفصل ران (هیپ)

مفصل ران یا هیپ متصل کننده تنه به اندام های تحتانی است و از قسمت های متفاوتی ساخته شده است که مهمترین آنها عبارتند از استخوان، غضروف، سینوویال، لابروم، کپسول مفصلی، رباط، بورس، عضلات، اعصاب و عروق.

در این مقاله آناتومی مفصل ران یا هیپ را بصورت جامع مورد مطالعه قرار میدهیم.

مفصل ران یا هیپ چیست

مفصل ران که در زبان انگلیسی به آن هیپ Hip Joint و در زبان فرانسه به آن هانش میگویند یکی از بزرگترین و مهمترین مفاصل بدن است. مفصل ران از پرتحرک ترین مفاصل بدن است و اگر نگوئیم مهمترین نقش، بدون شک نقش بسیار با اهمیتی را در راه رفتن انسان ایفا میکند.

کلا مفصل جایی است که دو استخوان در کنار یکدیگر قرار گرفته و حرکت میکنند و مفصل ران جایی است که لگن خاصره به ران متصل میشود.

استخوان لگن یک ساختار حلقوی است که در بالا به ستون مهره و در پایین به دو استخوان ران متصل میشود. در داخل لگن قسمتی از ارگان های گوارشی و تولید مثل و عروق و اعصاب ارتباطی مهمی قرار گرفته اند.

در هر طرف لگن یک مفصل ران یا هیپ قرار گرفته است. این مفصل متصل کننده تنه و اندام تحتانی است و نقش مهمی در حفظ تعادل تنه و کل بدن انسان در حین ایستادن و راه رفتن ایفا میکند.

وظیفه اصلی مفصل ران کنترل حرکات اندام تحتانی است. در پشت مفصل ران باسن قرار گرفته که شامل عضلات قوی لگن است و ناحیه جلوی مفصل ران را کشاله ران میگویند.

مفصل هیپ میتواند دچار بیماری های گوناگونی شود و با توجه به اهمیت این مفصل در بدن، بیماری های آن میتوانند اثرات غیر قابل انکاری بر نحوه ایستادن و راه رفتن ما داشته باشند.

آناتومی مفصل ران یا هیپ را میتوان از نقطه نظر استخوان های تشکیل دهنده آن، غضروف سطح مفصلی و بافت های نرم اطراف آن مانند کپسول مفصلی،لابروم، سینوویال، لیگامان ها، عروق و اعصاب مورد بررسی قرار داد.

برای کارکرد صحیح مفصل هیپ همه این قسمت ها باید به درستی و با هماهنگی کامل با هم کار کنند.

در این مقاله راجع به آناتومی تک تک این عناصر توضیحاتی بصورت مفصل داده میشود. ضمنا در انتها در مورد حرکات مفصل ران و رادیوگرافی آن هم مطالبی ارائه میشود.

فیلم زیر ساختارهای تشکیل دهنده مفصل ران را به اختصار به شما نشان میدهد.

آناتومی مفصل ران. استخوان

مهمترین قسمت مفصل ران که در مرکز ساختار قرار گرفته است داربست استخوانی آن است و قسمت های دیگر مانند کپسول مفصلی و غضروف بر روی آن اضافه میشوند. پس در ابتدا به توضیح داربست استخوانی مفصل ران میپردازیم و عناصر اطراف آن را در ادامه توضیح میدهیم.

استخوان محکم ترین قسمت سیستم حرکتی است که قسمت های دیگر بر روی آن سوار میشوند.

عامه مردم به مفصل ران مفصل لگن هم میگویند. این البته یک غلط مصطلح است. لگن مفاصل دیگری مانند مفاصل ساکروایلیاک و سمفیز پوبیس هم دارد ولی چون مهمترین مفصل لگن همین مفصل ران است این رویه پی گرفته شده است.

در بین پزشکان به مفصل ران مفصل هیپ Hip joint یا هانش هم میگویند. این یک مفصل گوی و کاسه ای است به این معنا که از یک کره یا توپی تشکیل شده که در داخل یک کاسه قرار گرفته است.

قسمت گوی یا توپی آن، سر استخوان ران است و قسمت کاسه آن قسمتی از استخوان لگن میباشد که به آن حفره استابولوم Acetabulum میگویند.

سر استخوان ران ( به استخوان ران، فمور هم میگویند) بالاترین قسمت آن است و به شکل یک کره گرد و مدور بوده، کاملا در درون حفره استابولوم که به شکل یک کاسه گود است احاطه میشود و حفره استابولوم هم یک کاسه استخوانی بوده و جزئی از لگن خاصره است.

 مفصل ران یا هیپ بسیار پایدار است و این پایداری دررفتگی این مفصل را بسیار مشکل میکند. پایدار بودن مفصل ران به دو علت است.

• عمق زیاد کاسه استابولوم که کاملا اطراف سر استخوان ران را فرا گرفته است
• وجود بافتی به نام لابرون و رباط های بسیار محکم و کپسول مفصلی قوی و عضلات پرقدرتی که اطراف مفصل را گرفته اند

در زیر به توصیف جدا گانه قسمت گوی و قسمت کاسه مفصل ران یا هیپ میپردازیم.

قسمت گوی

استخوان ران بلندترین استخوان بدن است. بالاترین قسمت استخوان ران که با لگن مفصل میشود را سر استخوان ران مینامند. آن را سر استخوان ران مینامند چون مانند سر انسان به شکل گرد و مدور بوده و حالت کروی دارد.

قطر سر استخوان ران در انسان ها بر حسب جثه آنها با هم متفاوت است ولی حدود پنج سانتیمتر قطر دارد. سر استخوان ران درون حفره استابولوم قرار میگیرد و تقریبا نیمی از سطح سر استخوان ران به توسط حفره استابولوم پوشیده شده است.

سر استخوان ران به توسط قسمتی دیگر به نام گردن استخوان ران به قسمت های پایینتر استخوان ران متصل میشود.

نام گذاری گردن استخوان ران هم صرفا یک شبیه سازی است مانند گردن انسان که سر را به تنه متصل میکند گردن استخوان ران هم سر آن را به تنه استخوان اتصال میدهد.

برخلاف سر انسان که در راستا و امتداد تنه است گردن استخوان ران کمی کج است و در نتیجه سر استخوان نسبت به تنه آن قدری انحراف دارد و با زاویه قرار گرفته است.

زاویه بین گردن و تنه استخوان ران مهم بوده و در بعضی بیماری ها تغییر میکند. این زاویه بطور طبیعی در نوزادان حدود 150 و در بالغین حدود ۱۲۵ درجه است. کمتر شدن این زوایه از حدود طبیعی را کوکسا وارا میگویند.

در پایین تر از گردن استخوان ران دو برجستگی دیگر به نام های تروکانتر بزرگ Greater trochanter و تروکانتر کوچک Lesser trochanter قرار دارند. این دو برجستگی محل اتصالات عضلات قوی اطراف مفصل ران هستند.

در واقع عضلات برای اعمال اثر خود بر استخوان نیاز به محل اتصال قوی دارند و این برجستگی ها بوجود آمده اند تا این اتصال را بزرگتر و در نتیجه محکم تر و موثرتر کنند.

به تروکانتر بزرگ عضلات سرینی یا گلوتئال میچسبند و تروکانتر کوچک محل اتصال عضله ایلیوپسواس است. در مورد این عضلات در قسمت توضیح عضلات لگن بطور مفصل بحث شده است.

قسمت کاسه

کل استخوان لگن مجموعا از سه استخوان دیگر تشکیل شده که به هم متصل شده و یک ساختار حلقوی به نام لگن خاصره را بوجود میاورند.

حلقه لگن از سه استخوان تشکیل شده است. دو استخوان کاملا قرینه در دو طرف که به آنها استخوان های بی نام Innominate bone میگویند و یک استخوان خاجی یا ساکروم Sacrum که در قسمت پشت بین این دو استخوان بی نام قرار گرفته است.

استخوان های بی نام در قسمت جلو در ناحیه ای به نام سمفیز پوبیس Pubis symphysis به یکدیگر متصل میشوند. سمفیز پوبیس را میتوان از روی پوست در قسمت پائین شکم و بالای آلت تناسلی لمس کرد. به آن عانه هم میگویند.

هر استخوان بی نام در قسمت پایین خود، حفره کاسه ای شکل و گودی دارد که به آن حفره استابولوم Acetabulum cavity میگویند.

پس لگن دو حفره استابولوم در دو طرف خود دارد. سر استخوان ران درون حفره استابولوم قرار میگیرد. درون حفره استابولوم یک گودی و حفره کوچکتری وجود دارد که به آن Cotyloid fossa میگویند.

گرچه سطح درونی حفره استابولوم پوشیده از غضروف است ولی درون این حفره کوچکتر غضروف وجود ندارد و به عوض آن، رباطی به نام رباط گرد به سطح داخلی آن متصل میشود.

این رباط از طرف دیگر به حفره کوچکی که در سر استخوان ران است متصل میشود. در واقع سر استخوان ران و حفره استابولوم به توسط رباط گرد به هم متصل میشوند.

وظیفه این رباط حفظ پایداری مفصل ران است و در واقع اجازه نمیدهد که سر استخوان ران به راحتی از درون کاسه استابولوم خارج شود. البته در زمان کودکی این رباط وظیفه تغذیه سر استخوان ران را هم دارد.

در کودکی عروق خونی کوچکی از این رباط عبور کرده و به سر استخوان ران میرسند و آن را تغذیه میکنند. در افراد بالغ این عروق مسدود شده و خونرسانی از این راه انجام نمیشود. کاهش میزان خونرسانی به سر استخوان ران احتمال  نکروز آن را بیشتر میکنند.

به مفصل هیپ مفصل استابولوفمورال acetabulofemoral joint هم میگویند چون از کنار هم قرار گرفتن دو استخوان استابولوم و فمور درست شده است.

فاصله دو مفصل هیپ در زن و مرد با هم متفاوت است. به علت پهن تر بودن استخوان لگن خاصره زنان نسبت به مردان فاصله دو مفصل ران در زنان بیشتر است. پهن تر بودن لگن در زنان از ملزومات تولید و حمل و زایمان فرزند است.

آناتومی مفصل ران. غضروف

گفتیم داربست مفصل ران از یک گوی به نام سر استخوان ران و یک کاسه به نام حفره استابولوم تشکیل شده است. سطح داخلی حفره استابولوم و سطح خارجی یا رویی سر استخوان ران با لایه ای به نام غضروف پوشیده شده است. جنس این غضروف، هیالن است.

غضروف در اینجا بصورت یک لایه صاف و لغزنده و سفید رنگ است که روی سطح سر استخوان ران و درون حفره استابولوم را پوشانده است. کلفتی این لایه غضروفی حدود سه میلیمتر است.

یعنی روی سر استخوان ران لایه ای حدود سه میلیمتری از غضروف وجود دارد و درون حفره استابولوم هم از یک لایه غضروفی به کلفتی سه میلیمتر سنگفرش شده است.

یکی از وظایف عمده این لایه غضروفی تسهیل حرکت در مفصل ران یا هیپ است. غضروف مفصلی با ایجاد کردن یک لایه صاف و لغزنده موجب میشود تا استخوان های تشکیل دهنده مفصل به راحتی و با اصطکاک کمتر روی یکدیگر حرکت کنند.

این لایه همچنین در ضرباتی که به مفصل وارد میشود شوک ناشی از ضربه را مانند یک کمک فنر جذب میکند. آسیب غضروف مفصل ران موجب بروز سائیدگی این مفصل میگردد.

آناتومی مفصل ران. لایه سینوویال

لایه یا پرده سینوویال Synovial membrane یک پرده نازک است که مانند فرش سطح داخلی کپسول مفصلی ران را پوشانیده است. وظیفه این لایه ترشح  مایع سینوویال است. در واقع این پرده شفاف و نازک سلول هایی دارد که مایع سینوویال را ترشح میکنند.

مایع سینوویال مفصل ران

مایع سینوویال Synovial fluid مایع شفاف و غلیظ و لزج مانند سفیده تخم مرغ است که به توسط پرده سینوویال ترشح میشود. این مایع دو وظیفه عمده دارد

• مایع سینوویال سطح روی غضروف مفصل ران یا هیپ را لزج و لیز و لغزنده میکند. این کار مثل روغن کاری ماشین هاست و موجب میشود تا مفصل راحت تر حرکت کند.
• مایع سینوویال سرشار از مواد غذایی و اکسیژن است. میدانیم غضروف رگ خونی ندارد ولی سلول های آن زنده هستند و برای زنده ماندن نیاز به تغذیه دارند. تغذیه سلول های غضروف به توسط انتشار یا دیفوزیون Diffusion اکسیژن و مواد غذایی و از طریق مایع سینوویال است.

آناتومی مفصل ران. لابروم

لابروم Labrum یک بافت محکم ولی قابل انعطاف و با قوام لاستیکی است که هم خواص غضروف و هم خواص رباط را دارد. این بافت حلقوی شکل بوده و مانند یک یقه به لبه حفره استابولوم میچسبد.

وظیفه لابروم اینست که کاسه استابولوم را گود تر و عمیق تر کند و در واقع گودال عمیق تری را فراهم کند که سر استخوان ران بهتر در آن محصور شود و به این طریق پایداری مفصل ران را بیشتر میکند.

آناتومی مفصل ران. کپسول

کپسول مفصل یک پرده بافتی کلفت و محکم و به شکل کیسه است که دور تا دور مفصل ران را گرفته است. دو سر این کیسه باز است و در واقع به شکل یک بشکه استوانه ای و بدون دو قاعده بالا و پایین است.

دایره بالای این کیسه استوانه ای به دور تا دور حفره استابولوم میچسبد و دایره پایین آن به دور تا دور استخوان ران در نزدیکی تروکانترهای بزرگ و کوچک میچسبد.

بدین صورت یک فضای کاملا بسته بوجود میاید که در درون آن حفره استابولوم و سر  و گردن استخوان فمور قرار دارند. درون کپسول مفصلی مایع سینوویال قرار دارد. به مایع سینوویال مایع مفصلی هم میگویند.

آناتومی مفصل ران. رباط و لیگامان

رباط ها یا لیگامان ها نوار های بافتی کلفت و محکمی هستند که در اطراف و روی کپسول مفصلی ران قرار دارند. یک سر این نوار ها در بالا به لبه استابولوم میچسبد و سر دیگر آنها در پایین به زیر گردن استخوان ران متصل میشود.

این رباط ها در واقع به روی کپسول مفصل ران چسبیده اند و جزئی از آن شده و با آن یکپارچه شده اند. وظیفه عمده رباط ها اینست که اطراف مفصل را محکم بگیرند تا در نرود.

پس رباط ها یا لیگامان ها در واقع جزئی از کپسول مفصلی هستند که کلفتی و قدرت بیشتری داشته و موجب پایداری مفصل میشوند.

سه رباط مهم در اطراف کپسول مفصل ران یا هیپ قرار گرفته اند. رباط ایلیوفمورال و رباط پوبوفمورال در جلوی مفصل ران و رباط ایسکیوفمورال در پشت مفصل ران قرار دارند.

این رباط ها بیشتر سطح جلویی مفصل ران را تقویت میکنند تا سطح پشتی آن را و به همین دلیل سطح پشتی کپسول مفصلی استحکام زیادی ندارد. به همین خاطر دررفتگی پشتی مفصل ران شایعتر از دررفتگی جلویی آن است.

در مفصل ران یک رباط محکم دیگر هم در جایی خاص و عجیب قرار دارد. این رباط را که به آن رباط گرد Round ligament میگویند از یک طرف به یک گودی کوچک واقع در سر استخوان ران و از طرف دیگر به سطح داخلی حفره استابولوم میچسبد.

این رباط موجب میشود سر استخوان ران و حفره استابولوم زیاد از هم دور نشوند. در واقع وظیفه رباط گرد افزایش پایداری مفصل ران است. بدون پاره شدن این رباط، دررفتگی مفصل ران غیر ممکن است.

در زمان کودکی عروق خونی درون این رباط وجود دارند که مقداری از خونرسانی به سر استخوان ران را تامین میکنند ولی این عروق معمولا در زمان بلوغ بسته میشوند.

آناتومی مفصل ران. بورس

بورس ها Bursa کیسه های نازکی هستند که سطح داخلی آن ها با پرده سینوویال پوشیده شده و در درون آنها کمی مایع سینوویال قرار دارد.

پس میبینیم که لایه سینوویال در دو جا وجود دارد. در لایه درونی کپسول مفصلی و در لایه درونی بورس.

برای تجسم بهتر بورس یک کیسه فریزر را در نظر بگیرید که داخل آن کمی روغن مایع ریخته و لبه آنرا دوخته اید. در این وضعیت دو سطح این کیسه فریزر به راحتی روی هم سر میخورند.

کیسه بورس هم همینطور عمل میکند. در واقع ساختاری را بوجود میاورد که دو سطح آن بتوانند با کمک مایع درونی آن به راحتی بر روی هم سر بخورند و بلغزند.

در هر قسمتی از بدن که دو ساختار آناتومیک باید بر روی هم حرکت کنند بین آن دو یک بورس قرار گرفته تا اصطکاک را به حداقل رسانده و حرکت را تسهیل کند.

مثلا در جایی که یک تاندون باید از روی یک استخوان عبور کند برای کم کردن اصطکاک بین تاندون و استخوان یک بورس قرار گرفته است.

همانطور که گفتیم بورس ها در مناطق مختلفی در اطراف مفصل ران قرار گرفته اند. در اطراف مفصل ران حدود بیست بورس قرار دارد. بعضی از آنها بزرگ و بعضی دیگر کوچک هستند.

گفتیم که بورس ها در جاهایی قرار گرفته اند که دو ساختمان باید روی هم بلغزند. بطور مثال در محلی که عضلات گلوتئال به تروکانتر بزرگ میچسبند بین این دو یک بورس قرار دارد. این بورس موجب میشود لغزش عضلات بر روی استخوان راحت تر انجام شود.

آناتومی مفصل ران. عضلات

در اطراف مفصل ران عضلاتی قرار گرفته اند. وظیفه عمده عضلات حرکت دادن استخوان های اطراف آن یعنی حرکت دادن لگن و ران است. البته عضلات در اطراف هر مفصل نقش پایدار کننده آن مفصل را هم ایفا میکنند.

پس مانند هر مفصل دیگری عضلات اطراف مفصل نقش پایدار کننده مفصل را هم به عهده دارند. دسته عضلانی مهمی که در اطراف مفصل ران یا هیپ وجود دارند عضلات گلوتئال و چهارسر ران و همسترینگ و عضلات کشاله ران و عضله ایلیوپسوال و عضلات چرخاننده هستند.

در زیر در مورد هر کدام از آنها به تفصیل سخن میگوئیم.

عضلات گلوتئال Gluteal muscles

مهمترین عضلات لگن عضلات گلوتئال هستند. به عضلات گلوتئال عضلات سرینی هم میگویند. اینها سه عضله قوی هستند که در ناحیه باسن یعنی پشت لگن قرار گرفته اند. عضلات لگن به توسط رباط ها یا زردپی های محکمی به استخوان های لگن و ران و ستون مهره متصل میشوند.

گلوتئوس ماگزیموس یا سرینی بزرگ Gluteus maximus ، گلوتئوس مدیوس یا سرینی متوسط Gluteus medius و گلوتئوس مینیموس یا سرینی کوچک Gluteus minimus .

این عضلات در بالا به سطح پشتی استخوان های بی نام میچسبند ( به سطح پشتی قسمتی از استخوان بی نام که به آن ایلیوم میگویند). سپس به سمت پایین و بیرون میروند و به برجستگی تروکانتر بزرگ متصل میشوند.

این عضلات برجستگی باسن یا کفل را ایجاد میکنند. قسمت عمده حجم باسن از عضلات گلوتئال و چربی روی آن تشکیل شده است. عضلات گلوتئال وظیفه اصلی ایستادن انسان بر روی دو پا را به عهده دارند و در راه رفتن و پایداری مفصل ران بسیار مهم هستند.

گفتیم سه عضله گلوتئال یا سرینی داریم. بزرگ یا ماگزیموس، متوسط یا مدیوس و کوچک یا مینیموس.

سرینی بزرگ و متوسط و کوچک

عضله سرینی بزرگ یا گلوتئوس ماگزیموس موجب میشود مفصل ران باز شود به حرکت باز شدن مفصل ران اکستنشن Extension هم میگویند. دقت کنید وقتی سر پا ایستاده اید مفصل ران شما باز است و وقتی دوزانو یا روی صندلی نشسته اید این مفصل خم شده است.

این عضله یک حرکت دیگر را هم انجام میدهد. گلوتئوس ماگزیموس یا سرینی بزرگ موجب چرخش خارجی مفصل ران میشود.

دقت کنید وقتی سر پا ایستاده اید و شست های دو پا را از هم دور کرده و پاشنه ها را به هم نزدیک کرده اید در واقع هر دو مفصل ران شما در وضعیت چرخش خارجی قرار گرفته اند. همانطور که گفتیم انسان برای سر پا ایستادن نیاز به عضلات گلوتئال قوی و بزرگ دارد.

عضلات گلوتئال یا سرینی متوسط و کوچک موجب ابداکت شدن Abducting یا دور شدن ران از خط مرکزی بدن میشوند. البته این عضلات موجب چرخش ران هم میشوند.

عضله گلوتئوس مینیموس یا سرینی کوچک مفصل ران را به داخل میچرخاند و عضله گلوتئوس مدیوس هم میتواند موجب چرخش داخلی و هم موجب چرخش خارجی ران شود.

فیبرهای جلویی یا قدامی عضله گلوتئوس مدیوس مفصل ران را به داخل و فیبرهای پشتی آن مفصل را به خارج میچرخانند.

عضله چهار سر ران

عضله چهار سر یا کوادری سپس Quadriceps در جلوی ران قرار گرفته است. کوادری سپس یا چهارسر ران، خود از چهار عضله کوچکتر درست شده که در کنار هم قرار گرفته اند.

همانطور که از نام این عضله پیدا است در قسمت بالا چهار سر یا چهار محل اتصال دارد. در بالا یکی از این سرها به بالای لبه جلوی استابولوم میچسبد و سه تای دیگر به اطراف تروکانتر بزرگ میچسبند.

این دسته عضلات سپس در جلوی استخوان ران به طرف پایین طی مسیر کرده و در بالای زانو همگی آنها توسط یک تاندون یا وتر مشترک به استخوان کشکک متصل میشود.

استخوان کشکک هم به توسط یه تاندون به برجستگی بالایی استخوان درشت نی در جلو و زیر زانو میچسبد. این عضله بر روی دو مفصل ران و زانو اعمال اثر کرده و هر دوی آنها را حرکت میدهد.

عضله چهارسر ران مفصل ران را خم یا فلکس میکند و از طرف دیگر موجب راست و مستقیم شدن مفصل زانو هم میشود.

عضلات همسترینگ

عضلات همسترینگ Hamstrings سه عضله کنار هم هستند که در پشت استخوان ران قرار گرفته اند. این عضلات در بالا به قسمتی از استخوان بی نام که به آن ایسکیوم میگویند میچسبند. ایسکیوم همان جایی است که وقتی مینشینید با زمین تماس دارد.

عضلات همسترینگ سپس در پشت ران به طرف پایین آمده و به بالا و پشت استخوان های درشت نی و نازک نی متصل میگردند. این عضلات موجب باز شدن مفصل ران میشوند. البته عضلات همسترینگ موجب حرکت مفصل زانو هم میشوند.

عضلات کشاله ران

اینها سه عضله هستند که در قسمت داخلی ران قرار میگیرند. این عضلات در بالا به قسمتی از استخوان بی نام به اسم پوبیس میچسبند و به طرف پایین و در قسمت داخل کشاله ران طی مسیر میکنند. به اینها عضلات اددکتور Adductor یا نزدیک کننده هم میگویند.

وظیفه این عضلات همانطور که از نامشان مشخص است نزدیک کردن رانها به هم است.

عضله ایلیوپسواس

این عضله دو قسمت دارد. یک قسمت آن از ستون مهره سرچشمه میگیرد و قسمت دیگر آن از سطح داخلی استخوان ایلیوم در ناحیه لگن شروع میشود.

فیبرهای عضلانی این دو دسته در پایین تر به هم پیوسته و بصورت یک تاندون به تروکانتر کوچک استخوان ران متصل میشوند. وظیفه این عضله خم کردن یا فلکشن مفصل ران و تا حدودی چرخش آن به خارج است.

عضلات چرخاننده

البته عضلات زیادی میتوانند مفصل ران را بچرخانند ولی دسته ای از عضلات در عمق و پشت مفصل ران قرار گرفته اند که به آنها عضلات چرخانده خارجی کوتاه Short external rotator muscles میگویند. اینها پنج عضله هستند.

این عضلات مفصل ران را به خارج میچرخانند و عبارتند از عضلات پیریفورمیس، ژملوس فوقانی و تحتانی، عضله چهارضلعی ران و عضله ابتوراتور داخلی

آناتومی مفصل ران. اعصاب

اعصاب موجب انتقال پیام های حس درد و حس فهمیدن موقعیت مفصل و انتقال دستورات حرکتی به عضلات اطراف مفصل میشوند.

سه عصب مهم در اطراف مفصل ران یا هیپ قرار دارند. عصب سیاتیک و فمورال و ابتوراتور.

مهمترین عصبی که از اطراف مفصل ران عبور میکند عصب سیاتیک است. این عصب از به هم پیوستن ریشه های عصبی درست میشود که از مهره های پایینی کمر خارج میشوند.

عصب سیاتیک از پشت مفصل ران و بسیار نزدیک به آن عبور کرده و به پشت ران میرود. این عصب کلفت ترین عصب بدن بوده و اندازه آن به کلفتی انگشت سبابه است.

عصب سیاتیک کاری در ناحیه لگن ندارد و شاخه ای به ناحیه لگن نمیدهد بلکه تنها از آن عبور میکند. کار عمده عصب سیاتیک حرکات مچ پا و انگشتان پا و حس پوست زانو به پایین است.

عصب دیگری که از جلوی مفصل ران عبور میکند عصب رانی یا فمورال است. دستور این عصب موجب انقباض عضله چهارسر میشود.

عصب ابتوراتور عصب مهم دیگری است که در اطراف مفصل ران قرار دارد. عصب ابتوراتور Obturator nerve از سطح داخلی مفصل ران و نزدیک به کشاله ران عبور کرده و فعالیت آن موجب انقباض عضلات کشاله ران و حس پوست کشاله ران میشود.

عصب حسی رانی از جلو عضلات لگن عبور میکند و حس جلوی ران را موجب میشود.

آناتومی مفصل ران. عروق

وظیفه عروق، تغذیه بافت های مفصل ران است. عروق مختلفی در ناحیه لگن وجود دارند ولی رگ های عمده ای که موجب خونرسانی به سر استخوان ران میشوند از شریان فمورال یا رانی منشعب میشوند.

اینها دو رگ مهم به نام های شریان های سیرکومفلکس (حلقوی) هستند که در اطراف گردن استخوان ران قرار دارند. شریان حلقوی داخلی و شریان حلقوی خارجی.

در زمان کودکی یک شریان که شاخه ای از شریان ابتوراتور است درون رباط گرد وجود دارد که میتواند مقداری از خونرسانی به سر استخوان ران را تامین کند ولی این شریان معمولا در زمان بلوغ مسدود میشود.

حرکات مفصل ران

مهمترین وظیفه دستگاه اسکلتال حرکت است. سه دسته حرکت در مفصل ران یا هیپ وجود دارد که عبارتند از “خم و باز شدن” و “نزدیک و دور شدن” و “چرخش داخلی و خارجی”. در زیر به توضیح انها میپردازیم.

خم و باز شدن

به خم شدن مفصل ران فکشن و به باز شدن آن اکستنشن Flexion and Extension هم میگویند. وقتی سر پا ایستاده اید مفصل ران شما باز یا در حالت اکستنشن است یعنی ران شما در امتداد تنه شما قرار دارد و وقتی بصورت دوزانو نشسته هستید این مفصل خم شده یا در وضعیت فلکشن است

نزدیک و دور شدن

حرکت دیگر مفصل ران نزدیک شدن یا ادداکشن و دور شدن یا ابداکشن Adduction and Abduction است.

وقتی دو ران خود را به هم نزدیک کردن و میچسبانیم این رانها در حالت نزدیک یا ادداکشن هستند و وقتی رانها را کاملا از هم دور میکنید در واقع هر دو آنها در حالت دور یا ابداکشن قرار گرفته اند.

چرخش داخلی و خارجی

دو حرکت مهم دیگر مفصل ران چرخش مفصل به داخل و خارج است.

وقتی سر پا ایستاده اید و شست های دو پا را به هم نزدیک کرده و پاشنه ها را از هم دور کرده اید در واقع هر دو مفصل ران شما در وضعیت چرخش داخلی Internal rotation قرار گرفته اند و حرکت عکس آن چرخش خارجی External rotation نام دارد.

بیومکانیک مفصل ران (هیپ)

مفصل ران یا هیپ یک مفصل متحرک یا دی آرتروز Diarthrosis است. به این معنا که دو سطح مفصلی که در کنار هم قرار گرفته اند میتوانند آزادانه و به راحتی در کنار هم حرکت کنند. این مفصل نمونه کامل یک مفصل گوی و کاسه ای است.

گودی کاسه مفصل هیپ که همان حفره استابولوم است بسیار زیاد بوده و همین خاصیت موجب پایداری ذاتی در این مفصل میگردد.

به زبان دیگر سر گرد استخوان ران کاملا درون حفره استابولوم محصور شده و به آسانی از آن خارج نمیشود. این گودی به توسط ساختار دیگری به نام لابروم باز هم بیشتر میشود تا پایداری مفصل به حد کمال برسد.

لابروم یک حلقه از جنسی شبیه به غضروف است که دور تا دور لبه استابولوم میچسبد.

خرابی های مفصل هیپ میتوانند با مکانیسم های مختلفی موجب بروز لنگش و بد راه رفتن شوند. درد ناشی از خرابی مفصل هیپ میتواند موجب لنگش شود.

وقتی مفصل ران درد دارد این درد معمولا در موقع راه رفتن بیشتر میشود. بیمار طوری راه میرود که درد کمتری در موقع راه رفتن احساس کند و این تغییر در روش راه رفتن همان لنگش است.

محدودیت حرکتی ناشی از بیماری های مفصل ران میتواند لنگش را ایجاد یا تشدید کند. وقتی مفصل نتواند خوب حرکت کند ران و به تبع آن کل اندام تحتانی نمیتواند حرکات مناسبی داشته باشد و این به معنای لنگش است.

وقتی خرابی مفصل ران شدید است ارتفاع آن کم میشود که نتیجه آن کوتاه شدن اندام تحتانی است.

این کوتاهی میتواند موجب لنگش شود و در نهایت کاهش قدرت عضلات لگن و باسن هم میتواند موجب بد راه رفتن گردد چون لازمه حرکات متوازن بدن داشتن عضلات قوی و سالم است.

رادیوگرافی مفصل ران (هیپ)

 رادیوگرافی ساده از مهمترین وسایل تشخیصی در بیماری های مفصل ران یا هیپ است. در بسیاری از موارد پزشک بعد از صحبت با بیمار و معاینه وی اولین تصویربرداری که درخواست میدهد تهیه یک رادیوگرافی ساده از لگن است.

اگر چه روش های تصویربرداری دیگر مانند سی تی اسکن، ام آر آی، سونوگرافی یا استفاده از امواج فراصوت و سایر روش ها در بررسی مشکلات مفصل ران کاربرد دارند ولی در غالب موارد قبل از تهیه هر کدام از آنها پزشک معالج ترجیح میدهد ابتدا رادیوگرافی ساده این ناحیه را مشاهده کند.

رادیوگرافی ساده مفصل ران (مفصل هیپ) را معمولا از دو نما تهیه میکنند. یک نما رخ یا قدامی خلفی Antero- Posterior یا به اختصار AP است که در آن اشعه ایکس از جلو به مفصل تابانده شده و کاست رادیولوژی در پشت لگن قرار میگیرد.

نمای دیگر نمای نیمرخ یا لترال Lateral یا به اختصار .Lat است که در آن ابتدا مفصل ران بیمار به سمت خارج چرخیده و سپس در وضعیت قبلی رادیوگرافی انجام میشود.