شانه یخ زده یا فروزن شولدر frozen shoulder که نام علمی آن کپسولیت چسبنده است یکی از بیماری های شایع مفصل شانه است که با درد، کاهش حرکت و خشکی تدریجی این مفصل همراه است. این بیماری معمولاً به‌طور تدریجی پیشرفت کرده و میتواند زندگی روزمره فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد.
یخ زدگی شانه بیشتر در افراد میانسال و بخصوص در زنان رخ میدهد و اغلب همراه با بیماری های زمینه ای مانند دیابت، آسیب‌های شانه یا بی‌حرکتی طولانی‌مدت مرتبط است. این بیماری در دو درصد افراد با سن 40 تا 60 سال دیده میشود.
علل شانه یخ زده چیست
علت این بیماری به درستی شناخته شده نیست ولی در تمامی موارد، کپسول مفصلی، شانه کلفت و کوچک شده و همین عامل میتواند توجیه کننده محدودیت شدید حرکتی در این بیماری باشد.
مفصل شانه در واقع ترکیبی از چند مفصل متفاوت و جداگانه است که مهمترین آنها مفصل گلنوهومرال است. این مفصل از کنار هم قرار گرفتن حفره گلنویید و سر استخوان بازو تشکیل شده است.
داخل حفره گلنوئید و روی سر استخوان بازو لایه ای از غضروف وجود دارد. این غضروف ها در مایع لغزنده ای به نام مایع مفصلی یا مایع سینوویال غوطه ورند. وظیفه این مایع، لغزنده کردن سطوح مفصلی و کمک به تغذیه آنها است.
در دور تا دور این دو استخوان ( حفره گلنوئید و سر استخوان بازو) بافتی به شکل کیسه قرار دارد که مایع مفصلی را در خود نگه داری میکند. این کیسه چون از دو طرف به این دو استخوان چسبیده است مانع از دور شدن آنها از یکدیگر هم میشود.
گاهی به عللی ناشناخته این کیسه ضخیم و کوچک شده و در نتیجه مانع از حرکت آزادانه سر استخوان بازو در حفره گلنوئید میشود.
در این موارد کپسول مفصلی کوچک و ضخیم شده قابلیت الاستیک خود را از دست میدهد و محکم دور مفصل شانه را میگیرد و مانع از حرکت آزادانه مفصل میشود. به این وضعیت شانه یخ زده میگویند.
* * * * *
شانه یخ زده معمولاً بصورت تدریجی شروع شده و میتواند فعالیت‌های روزمره را بشدت محدود کند. علت دقیق فروزن شولدر هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل مختلفی در بروز آن نقش دارند. این علل می‌توانند به دو دسته اصلی تقسیم شوند: شانه یخ زده اولیه و ثانویه.
شانه یخ زده اولیه
در این حالت، بیماری بدون علت مشخصی ایجاد میشود. این نوع از شانه یخ زده اغلب در افرادی که سابقه آسیب یا بیماری خاصی ندارند دیده میشود. برخی از عواملی که ممکن است در این وضعیت دخیل باشند عبارتند از:
- اختلالات سیستم ایمنی: التهاب ناشی از واکنش‌های خودایمنی میتواند به کپسول مفصلی آسیب برساند و باعث خشکی مفصل شانه شود
- اختلالات هورمونی: تغییرات هورمونی به‌ویژه در زنان یائسه میتواند خطر ابتلا به فروزن شولدر را افزایش دهد
شانه یخ زده ثانویه
این نوع از شانه یخ زده به‌دنبال عوامل مشخصی ایجاد میشود. شایع‌ترین علل ثانویه عبارتند از:
آسیب یا جراحی شانه
یکی از دلایل عمده یخ زدگی شانه بی‌حرکتی طولانی‌مدت شانه پس از آسیب یا جراحی است. این بی‌حرکتی باعث ایجاد بافت اسکار در کپسول مفصلی و در نتیجه کاهش دامنه حرکتی میشود.
بیماری‌های سیستمیک
بیماری‌های مختلفی می‌توانند خطر بروز شانه یخ زده را افزایش دهند مانند
- دیابت: افراد مبتلا به دیابت بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند. به نظر می‌رسد تغییرات قند خون باعث آسیب به بافت‌های مفصلی میشود
- کم‌کاری تیروئید و پرکاری تیروئید: اختلالات تیروئیدی با تغییرات در سیستم ایمنی و التهاب مفصل همراه هستند
- بیماری‌های قلبی و عروقی: مشکلات عروقی می‌توانند باعث کاهش جریان خون به مفصل شانه و در نتیجه افزایش احتمال شانه یخ زده شوند
- بیماری پارکینسون
- هرنی دیسک بین مهره ای و بعد از جراحی های مغز
- بعد از جراحی سرطان پستان
عفونت‌ها
بعضی از عفونت‌ها مثل عفونت‌های شانه یا عفونت‌های سیستمیک، می‌توانند التهاب کپسول مفصلی را بیشتر کرده و باعث یخ‌زدگی شانه شوند.
سبک زندگی
عادت های زندگی ممکن است در ایجاد شانه یخ زده نقش داشته باشند مانند
- عدم فعالیت بدنی: عدم تحرک و فعالیت بدنی میتواند به ضعف عضلات شانه و خشکی مفصل کمک کند
- نشستن طولانی‌مدت در وضعیت نامناسب: حالت نامناسب نشستن یا کار طولانی‌مدت با کامپیوتر ممکن است فشار بیشتری به مفصل شانه وارد کند
فاکتورهای خطر فروزن شولدر
برخی از افراد نسبت به دیگران بیشتر در معرض شانه یخ زده قرار دارند. مهمترین فاکتورهای خطر عبارتند از:
- سن و جنسیت: فروزن شولدر بیشتر در افراد بین ۴۰ تا ۶۰ سال دیده میشود و زنان بیشتر از مردان به این مشکل دچار میشوند.
- سابقه خانوادگی: در برخی موارد، داشتن سابقه خانوادگی شانه یخ زده میتواند احتمال ابتلا را افزایش دهد.
بسیاری از افرادی که دچار شانه یخ زده میشوند از لحاظ روحی دچار افسردگی یا اضطراب هستند. هر شانه ای وقتی برای مدتی بیحرکت میشود دچار محدودیت حرکت میشود پس بعد از هر آسیب شانه باید حرکات این مفصل خیلی زود شروع شود تا از ایجاد این بیماری پیشگیری شود.
علائم شانه یخ زده چیست
علائم شانه یخ زده معمولاً سه مرحله مشخص دارد. هر مرحله با علائم خاصی همراه است که شدت و نوع آنها میتواند متفاوت باشد.
مرحله یخ‌زدگی (فاز دردناک)
این مرحله ابتدایی است و معمولاً با درد و ناراحتی شدید همراه است. علائم این مرحله عبارتند از:
- درد مداوم و شدید: درد اغلب به صورت تدریجی آغاز میشود و در شب‌ها و موقع استراحت بیشتر میشود. ممکن است درد به بازو هم انتشار پیدا کند
- کاهش تدریجی دامنه حرکتی: با افزایش التهاب در کپسول مفصلی حرکت شانه سخت تر میشود.
- حساسیت به لمس: شانه ممکن است به لمس حساس و دردناک باشد بخصوص در جلوی مفصل.
این مرحله معمولاً بین ۶ هفته تا ۹ ماه طول می‌کشد.
مرحله یخ‌زدگی کامل (فاز سفتی)
در این مرحله درد ممکن است م شود ولی محدودیت حرکتی مفصل شانه بیشتر میشود. علائم این مرحله از یخ زدگی شانه شامل موارد زیر است:
- کاهش شدید حرکت شانه: فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن یا بلند کردن اجسام به‌شدت محدود و سخت میشود.
- سخت شدن فعالیت‌های شانه: حرکت دادن شانه ممکن است با درد یا ناراحتی همراه باشد
این مرحله معمولاً بین ۴ تا ۶ ماه طول می‌کشد.
مرحله بهبودی (فاز ذوب شدن)
در این مرحله، علائم به تدریج کم میشود و دامنه حرکتی شانه بهتر میشود. علائم این مرحله عبارتند از:
- کمتر شدن درد: درد به‌طرز محسوسی کاهش می‌یابد یا کاملاً از بین می‌رود
- بیشتر شدن تدریجی دامنه حرکت: حرکت شانه به تدریج به حالت طبیعی برمی‌گردد
- بهبود عملکرد: فرد میتواند به تدریج فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرد
این مرحله ممکن است از ۶ ماه تا ۲ سال ادامه یابد.
سایر علائم
علاوه بر علائم مشخص در هر مرحله، برخی علائم عمومی نیز ممکن است در طول بیماری ظاهر شوند مثل
- ضعف عضلات شانه و بازو: به علت کاهش استفاده از شانه عضلات اطراف آن ضعیف میشوند
- احساس سوزش یا تیر کشیدن: گاهی مواقع درد ممکن است به صورت سوزش یا تیر کشیدن در ناحیه بازو احساس شود.
- اختلال خواب: درد شبانه میتواند خواب فرد را مختل کند
درمان شانه یخ زده
درمان شانه یخ زده به جهت هدف کاهش درد، بهتر کردن حرکت شانه و جلوگیری از عوارض بیشتر انجام میشود. روش‌های درمانی شامل درمان‌های غیرجراحی و جراحی هستند که بسته به شدت بیماری و پاسخ فرد به درمان انتخاب میشوند.
درمان‌های غیرجراحی
بیشتر بیماران مبتلا به یخ زدگی شانه با درمان‌های غیرجراحی بهبود می‌یابند. هدف روش‌ها کاهش التهاب، کاهش درد و بهبود دامنه حرکتی شانه بوده و شامل موارد زیر است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی مهمترین قسمت و اساس درمان شانه یخ زده است. مهمترین قسمت این درمان انجام تمرینات کششی است که به بهتر شدن تدریجی حرکت مفصل کمک میکند. برخی از تمرینات رایج عبارتند از:
- تمرینات کششی: حرکاتی برای افزایش دامنه حرکتی شانه مانند کشش با طناب یا حوله
- تمرینات تقویتی: تقویت عضلات اطراف شانه برای حمایت بهتر از مفصل
دارودرمانی
داروها به کاهش درد و التهاب کمک می‌کنند. معمولاً پزشک از داروهای زیر استفاده میکند
- مسکن‌های خوراکی: داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن.
- تزریق کورتیکواستروئیدها: در موارد شدیدتر، تزریق مستقیم کورتیکواستروئید به مفصل شانه میتواند التهاب و درد را کاهش دهد تا بیمار بتواند نرمش های کششی را بطور موثرتری انجام دهد
- در موارد شدید با استفاده از بلوک عصبی درد شانه بیمار را کاهش داده و نرمش ها را با شدت بیشتر انجام میدهند.
سرما و گرما درمانی
استفاده از کمپرس سرد یا گرم میتواند به کاهش درد و خشکی شانه کمک کند. کمپرس سرد التهاب را کم کرده و کمپرس گرم جریان خون به مفصل را بیشتر میکند.
الکتروتراپی
برخی از فیزیوتراپ‌ها از تکنیک‌هایی مانند تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) استفاده می‌کنند تا درد کاهش یابد و حرکت شانه بهبود پیدا کند.
تغییر سبک زندگی
اجتناب از حرکات تکراری یا سنگین و استراحت کافی برای کاهش فشار بر مفصل شانه ضروری است. چون بسیاری از این بیماران مشکلات روحی مانند اضطراب و یا افسردگی دارند درمان این مشکلات میتواند به درمان شانه یخ زده کمک کند.
درمان‌های جراحی
در صورتی که درمان‌های غیرجراحی نتوانند علائم را بهبود بخشند، پزشک ممکن است از روش‌های جراحی استفاده کند. این روش‌ها معمولا زمانی انجام میشوند که شانه یخ زده باعث محدودیت شدید حرکتی یا درد غیرقابل تحمل شده باشد.
آزادسازی کپسول مفصلی
در این روش جراح با استفاده از آرتروسکوپی، بافت‌های چسبنده داخل کپسول شانه را جدا میکند به این صورت که با استفاده از آرتروسکوپی شکاف هایی در کپسول مفصلی ایجاد کرده تا توانایی اتساع و حرکت آن بیشتر شود. این کار دامنه حرکتی شانه را بهبود می‌بخشد و درد را کاهش میدهد.
دستکاری تحت بیهوشی
در این روش، شانه بیمار تحت بیهوشی حرکت داده میشود تا کپسول چسبنده آزاد شود. این روش برای بیمارانی که توانایی حرکت شانه را به‌طور کامل از دست داده‌اند مناسب است.
مراقبت‌های پس از درمان شانه یخ زده
پس از درمان، مراقبت‌های بعدی برای بهبودی کامل و جلوگیری از بازگشت بیماری ضروری هستند. این مراقبت‌ها شامل موارد زیر است:
- ادامه فیزیوتراپی: تمرینات فیزیوتراپی باید حتی پس از جراحی ادامه پیدا کند تا دامنه حرکتی شانه حفظ شود
- مدیریت درد: استفاده از مسکن‌های تجویز شده یا کمپرس‌های سرد و گرم برای کنترل درد پس از جراحی
- مراجعه منظم به پزشک: نظارت پزشک برای بررسی پیشرفت درمان و جلوگیری از عوارض ضروری است
درمان‌های جایگزین یخ زدگی شانه
برخی افراد از روش‌های درمانی جایگزین نیز استفاده می‌کنند. اگرچه تاثیر این روش‌ها ممکن است به طور کامل ثابت نشده باشد، اما ممکن است بتوانند به کاهش علائم کمک کنند:
- طب سوزنی: تحریک نقاط خاص از بدن برای کاهش درد و بهبود حرکت
- ماساژ درمانی: کاهش تنش عضلانی اطراف شانه و بهبود جریان خون
- یوگا و مدیتیشن: تقویت آرامش ذهنی و کاهش درد مزمن
پیشگیری از فروزن شولدر
اگرچه فروزن شولدر همیشه قابل پیشگیری نیست اما با انجام دادن بعضی از اقدامات می‌توان خطر بروز آن را کم کرد. پیشگیری شامل حفظ حرکت مفصل شانه، مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای و رعایت سبک زندگی مناسب است.
حفظ حرکت و انعطاف‌پذیری شانه
یکی از مهمترین عوامل پیشگیری از یخ زدگی شانه حفظ حرکت و انعطاف‌پذیری مفصل شانه است. بعضی از راه های موثر در این زمینه عبارتند از:
- نرمش های کششی: انجام نرمش های منظم برای افزایش انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی شانه. حرکاتی مانند چرخش دایره‌ای بازو یا کشش با کمک حوله میتواند مفید باشد
- تقویت عضلات شانه: ورزش‌های تقویتی باعث پایداری بهتر مفصل شانه شده و از آسیب‌های احتمالی جلوگیری می‌کنند
- فعالیت منظم بدنی: انجام فعالیت‌های بدنی مانند شنا یا یوگا میتواند سلامت عمومی شانه را بهتر کند
مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای
بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا اختلالات تیروئیدی می‌توانند خطر شانه یخ زده را افزایش دهند. برای مدیریت این بیماری‌ها باید اقدامات زیر را انجام داد
- کنترل دیابت: حفظ سطح قند خون در محدوده طبیعی با استفاده از رژیم غذایی مناسب، ورزش و مصرف منظم دارو
- پیگیری درمان بیماری‌های تیروئیدی: مراجعه منظم به پزشک و مصرف داروهای تجویز شده
- مدیریت بیماری‌های قلبی: پیگیری درمان مشکلات عروقی و انجام فعالیت‌های مناسب
پیشگیری از بی‌حرکتی شانه
بی‌حرکتی شانه بخصوص پس از آسیب یا جراحی میتواند عامل اصلی فروزن شولدر باشد. بعد از هر آسیب یا جراحی با نظر پزشک و فیزیوتراپ، حرکات ملایم و کنترل‌شده شانه باید هر چه زودتر شروع شوند.
حتی در زمان درد یا ناراحتی خفیف، شانه را به‌آرامی حرکت دهید تا مفصل خشک نشود.
رعایت سبک زندگی سالم
سبک زندگی سالم نقش مهمی در پیشگیری از شانه یخ زده دارد. حفظ حالت مناسب بدن در موقع نشستن یا کار کردن برای جلوگیری از فشار غیرضروری به شانه بسیار مهم است. از طرف دیگر باید از انجام حرکات یکنواخت و مکرر که ممکن است مفصل شانه را تحت فشار قرار دهد اجتناب کرد.