کورتون یا کورتیکوستروئید یا به اختصار استروئیدها نوعی چربی هستند که در کبد از ماده اولیه کلسترول ساخته شده و غده آدرنال یا فوق کلیوی از آنها در ساختن هورمون ها استفاده میکند.
مهمترین هورمون استروئیدی که در بدن ساخته میشود کورتیزول نام دارد. این دسته موارد بطور مصنوعی هم ساخته میشوند و از آنها به عنوان دارو استفاده میشود.
به کورتیکوستروئید هایی که بطور مصنوعی ساخته شده و بصورت دارو مصرف میشوند کورتون هم میگویند. کورتون ها در طب در درمان بسیاری بیمار ها مانند آسم، روماتیسم مفصلی، اگزما، لوسمی و بسیاری بیماری های دیگر استفاده میشود.
کورتون ها یا کورتیکوستروئید ها دو تاثیر مهم در بدن دارند. یک اینکه موجب مهار و سرکوب التهاب در بافت های بدن شده و دیگری اینکه سیستم ایمنی بدن را تضعیف میکنند و از این دو اثر در درمان بیماری ها استفاده میشود.
بطور مثال کنترل و مهار التهاب در بافت ها قسمتی از درمان التهاب مفصل است و از اثر سرکوب سیستم ایمنی این مواد در جلوگیری از پس زدن اعضای پیوند شده به بدن (مانند پیوند کلیه یا قلب) استفاده میشود.
مهمترین استروئید یا کورتون هایی که بصورت دارو بکار برده میشوند عبارتند از هیدروکورتیزون، دگزامتازون، بتامتازون، پردنیزون و پردنیزولون.
پردنیزون Prednisone یک ماده شیمیایی غیر فعال است که در کبد به فرم فعالی تبدیل میشود که به آن پردنیزولون Prednisolone میگویند. در کبد با اضافه شدن یک اتم هیدروژن به پردنیزون، پردنیزولون ساخته میشود.
مولکول داروی پردنیزون بسیار شبیه به هورمون طبیعی کورتیزول میباشد. تفاوت آنها تنها در یک پیوند دوگانه است.
تاثیر استروئید ها بر غده آدرنال
تجویز کورتون یا کورتیکوستروئید های مصنوعی برای مدتی بیش از ۳-۲ هفته موجب سرکوب و مهار فعالیت غده آدرنال یا فوق کلیوی میشود.
غده آدرنال یا فوق کلیوی بطور طبیعی نوعی هورمون استروئید به نام کورتیزول میسازد که در کنترل و تنظیم کارکرد بسیاری اعضاء بدن نقش مهمی دارد.
مصرف داروهای حاوی کورتون یا استروئید موجب میشود مرکز هیپوتالاموس در مغز به غده هیپوفیز که در زیرمغز قرار دارد دستور دهد تا آن هم به غده آدرنال دستور دهد تا دیگر استروئید نسازد چون از این ماده به اندازه کافی به بدن رسیده است. تا اینجا به نظر نمیرسد مشکلی ایجاد شده باشد.
مشکل موقعی است که بیماری که در حال مصرف کورتون یا استروئید است ناگهان مصرف آن را قطع کند. در این حال مرکز هیپوتالاموس و غده هیپوفیز نمیتوانند با سرعت کافی غده آدرنال را مجددا به تولید استروئید تحریک کنند.
این تحریک مجدد نیاز به دو هفته زمان دارد. پس در این مدت بیمار دچار کمبود استروئید میشود. پس در بیماری که داروهای استروئیدی حاوی کورتون را مصرف میکند هیچگاه نباید این دارو به ناگهان قطع شود.
قطع تدریجی این دارو موجب میشود تا بدن فرصت کافی برای برگرداندن خود به وضعیت طبیعی را داشته و تولید مجدد استروئید را از سر بگیرد.
در بعضی موقعیت ها بدن انسان نیاز به استروئید یا کورتون بیشتری دارد. به این موقعیت ها، حالات استرس میگویند.
منظور از استرس فشار هایی است که به ارگانیسم بدن انسان وارد میشود مانند تب کردن، بیمار شدن، زخمی شدن، انجام عمل جراحی، خونریزی شدید، شکستگی اندام و موقعیت های مشابه.
در حالت طبیعی در این موارد مرکز هیپوتالاموس در مغز با درک موقعیت استرس به غده هیپوفیز دستور میدهد تا آن هم به غده آدرنال دستور دهد تا به اندازه بیشتری استروئید تولید کند ولی در بیماری که از داروهای استروئیدی حاوی کورتون استفاده میکند این مکانیسم فلج شده و در نتیجه به اندازه کافی به بدن استروئید نمیرسد.
در این موارد پزشک معالج باید با درک موقعیت استرس، دوز مصرفی داروی استروئید بیمار را بیشتر کند.
مصرف داروهای حاوی کورتون با دوزهای بالا یعنی بیش از اندازه ای که بطور طبیعی در بدن تولید میشود موجب بروز علائمی بیماری کوشینگ میشود.
بیماری کوشینگ بیماری است که در آن غده آدرنال یا فوق کلیوی به اندازه بیش از حدی استروئید تولید میکند.
مهمترین علامت کوشینگ که در اثر مصرف زیاد استروئید ایجاد میشود عبارتست از تجمع زیاد آب و نمک در بدن و در نتیجه فشار خون. همچنین در این بیماری چربی زیادی در تنه و صورت بیمار تجمع پیدا کرده و صورت بیمار چاق تر میشود.
تاثیر کورتون یا کورتیکواستروئید ها بر بدن چیست
ریسک عفونت
استروئید ها خواص ضد التهاب دارند. همین خاصیت موجب میشود تا در صورتی که بیمار دچار عفونتی در بدن شود آن عفونت بسرعت پیشرفت کرده و در عین حال علائم زیادی هم از خود نشان ندهد.
بیمارانی که از داروهای استروئیدی استفاده میکنند باید مراقبت بیشتری در بهداشت دهان و دندان خود داشته باشند و از تماس نزدیک با افرادی که بیماری واگیر ماند سرما خوردگی یا آنفلوانزا دارند پرهیز کنند.
این افراد باید از تماس نزدیک با کسانی که در سه ماهه اخیر واکسینه شده اند (بخصوص واکسن خوراکی فلج اطفال) اجتناب کنند.
اختلالات گوارشی
مصرف کورتیکوستروئید ها میتواند موجب اختلالات گوارشی مانند تغییر در ذائقه، سوزش سر دل، در معده و زخم معده شود. بیمارانی که قبلا سابقه مشکلات گوارشی داشته اند با مصرف استروئید ها ممکن است دچار زخم معده و حتی سوراخ شدن معده شوند.
پزشک با آزمایش مداوم مدفوع بیمار از لحاظ وجود خون در آن میتواند تا حدودی وضعیت دستگاه گوارش بیمار را تحت نظر داشته باشد.
در بعضی بیمارانی که نیاز به مصرف کورتیکوستروئید ها یا دوز بالا و به مدت طولانی دارند پزشک معالج داروهایی مانند رانیتیدین یا امپرازول را تجویز میکند تا سطح اسید معده را کاهش داده و بدینوسیله احتمال بروز زخم معده را کم کند.
تغییرات پوستی و بهبود زخم
تغییرات پوستی از عوارض شایع مصرف استروئید ها است. مهمترین این عوارض عبارتند از
خطوط بنفش رنگ پوستی از علائم مصرف زیاد استروئید است
- نازک شدن پوست
- کبود شدن پوست براحتی و بعد از ضربات ملایم
- خطوط بنفش رنگ در ران و بازو و شکم و باسن که بعد از مدتی سفید رنگ میشوند
- پوست چرب
- آکنه
- نازک شدن مو
- در این بیماران زخم های پوستی دیر خوب میشوند
- لاغر شدن عضلات و ضعف عضلانی
پوکی استخوان
استروئید ها موجب استئوپروز و پوکی استخوان میشوند. بیمارانی که از استروئید استفاده میکنند باید مقادیر بالایی از ویتامین دی و کلسیم بصورت روزانه مصرف کنند تا این اثر دارو را کم کنند. بهترین منبع کلسیم لبنیات است.
تصویر سمت راست استخوان پوک و تصویر سمت چپ استخوان سالم را نشان میدهد
کارکرد مغزی
مصرف استروئید ها ممکن است موجب اضطراب، اختلال حافظه، تهییج و یا افسردگی شود. در بیمارانی که دوز های بالایی از استروئید را مصرف میکنند ممکن است تغییراتی در شخصیت بصورت زیاد حرف زدن، احساس انرژی زیاد، تصمیمات ناگهانی پیدا شود. این افراد معمولا نیاز به خواب کمتر پیدا میکنند.
کاهش تحمل استرس
در بیمارانی که استروئید مصرف میکنند بدن در مواقع نیاز بیشتر به استروئید، نمیتواند آنرا خود تولید کند. این مواقع همان زمان هایی هستند که استرس به بدن وارد میشود.
بطور مثال موقع عمل جراحی، خونریزی، شکستگی، تب و موارد دیگر. در این موارد بیمار باید وضعیت خود در مورد مصرف استروئید را به پزشک اطلاع دهد تا دوز مصرفی استروئید بیشتر شود.
در صورتی که مصرف استروئید در زمان استرس بیشتر نشود بیمار ممکن است دچار عوارض شدیدی مانند کاهش فشار خون و حتی مرگ شود.
کاتاراکت و گلوکوم
گلوکوم یا آب سیاه به علت بالا رفتن فشار داخل چشم بوجود آمده و از عوارض مصرف طولانی مدت استروئید است.
بیمارانی که به مدت طولانی از استروئید ها استفاده میکنند باید بطور مرتب فشار چشم را با مراجعه به چشم پزشک اندازه گیری کنند. از دیگر عوارض چشمی مصرف طولانی مدت استروئید ها کاتاراکت یا آب مروارید است.