دیسک گردن یا فتق دیسک گردنی یکی از مشکلات شایع ستون فقرات است که بخصوص در افرادی که فعالیت‌های سنگین انجام می‌دهند مشاهده میشود.
دیسک‌های بین مهره‌ای در ناحیه گردن به عنوان ضربه‌گیر عمل کرده و به تحرک سر هم کمک می‌کنند. با افزایش سن، آسیب‌های مکرر به گردن و با حرکات نادرست سر، این دیسک‌ها ممکن است دچار فرسایش شده و به بیرون زدگی یا فتق منجر شوند. این وضعیت می‌تواند موجب فشار بر روی عصب‌ها و نخاع گردنی شده و موجب درد، بی‌حسی، ضعف عضلانی و مشکلات حرکتی گردد.
آناتومی کاربردی دیسک گردن چیست
ستون فقرات از پشت سر هم قرار گرفتن مهره ها تشکیل شده است. هر مهره از یک استوانه کم ارتفاع استخوانی به نام جسم مهره تشکیل شده که در پشت آن حلقه ای استخوانی قرار گرفته است (البته مهره های اول و دوم گردنی فقط یک حلقه هستند).
روی هم قرار گرفتن حلقه های استخوانی مهره ها یک لوله عمدتا استخوانی را میسازد که نخاع را درون خود جا داده و از آن محافظت میکند.
از دو طرف نخاع در هر مهره دو ریشه عصبی خارج میشود که از راه یک سوراخ به نام فورامن Foramen از ستون مهره خارج میشود.
دیسک بین مهره ای بافتی به شکل استوانه کم ارتفاع است که از جنسی شبیه غضروف ساخته شده است. دیسک در بین مهره ها قرار گرفته، خاصیت ارتجاعی داشته و حرکات آنها را تسهیل و تنظیم میکند.
دیسک از دو قسمت تشکیل شده است. یک قسمت محیطی و یک قسمت مرکزی. قسمت محیطی که به آن آنولوس فیبروزوس Anulus fibrosus میگویند به شکل یک حلقه کلفت و محکم ولی قابل انعطاف مثل لاستیک است.
قسمت مرکزی در داخل قسمت محیطی قرار داشته و نرم و ژله ای است. به این قسمت مرکزی نوکلئوس پولپوزوس Nucleus pulposus میگویند و خاصیت اصلی دیسک یعنی خاصیت جذب کننده شوک و ضربه بخاطر همین قسمت است.
مکانیسم و آسیب شناسی دیسک گردن چیست
بیرون زدگی و فتق دیسک گردن از مشکلات شایع ستون فقرات گردنی است و اهمیت زیادی دارد. دیسک گردنی شامل حلقه‌ای از جنس فیبرهای کلاژن به نام آنولوس فیبروزوس است که درون آن ماده‌ای ژلاتینی به نام نوکلئوس پولپوزوس قرار دارد.
دیسک نوعی ضربه‌گیر بین مهره ها است و به توزیع یکنواخت فشار بین مهره‌های گردن کمک میکند. با افزایش سن دیسک‌ها دچار فرسایش می‌شوند که به آن فرایند دژنراسیون یا تحلیل دیسک میگویند.
فتق دیسک گردن موقعی ایجاد میشود که فشارهای وارده به گردن بیش از حد تحمل بافت‌ها باشد، در نتیجه ماده ژلاتینی درون دیسک از حلقه فیبری خارج میشود. این فشار اغلب بر اثر فشارهای طولانی مدت ناشی از حرکات نادرست سر، یا آسیب‌های ناگهانی مانند تصادف یا ضربه بروز میکند.
وقتی نوکلئوس پولپوزوس از آنولوس فیبروزوس بیرون می‌زند بر روی عصب‌های مجاور یا نخاع فشار وارد کرده و علائمی مثل درد، بی‌حسی، ضعف عضلانی و گاهی اوقات مشکلات حرکتی در اندام‌های فوقانی را ایجاد میکند.
مکانیسم بروز این آسیب در اثر دو فرایند اصلی صورت می‌گیرد: (۱) فرایند دژنراسیون که باعث کاهش خاصیت الاستیکی دیسک میشود و (۲) فشارهای مکانیکی که منجر به پارگی حلقه فیبری و پارگی دیسک گردن در قسمت آنولوس می‌گردد.
علائم دیسک گردن چیست
علائم دیسک گردن یا فتق دیسک بین مهره‌ای گردنی معمولا به علت فشاری است که بر روی عصب‌ها و نخاع وارد میکند.
درد گردن
درد در ناحیه گردن یکی از شایع‌ترین علائم دیسک گردن است. این درد ممکن است به صورت مزمن و یا حاد بروز کند و معمولا با فعالیت‌های روزمره و حرکات گردن بیشتر میشود. بیمار ممکن است در هنگام چرخاندن یا خم کردن گردن احساس درد کند.
درد تیر کشنده
دردی که از ناحیه گردن به سمت شانه، بازو و حتی دست‌ها تیر میکشد از دیگر علائم دیسک گردن است. این درد معمولا به صورت سوزش یا تیر کشیدن احساس میشود و ممکن است با حرکات خاصی تشدید شود. این نوع درد به علت فشار بر عصب‌های مربوط به دست‌ها و بازوها ایجاد میشود.
بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن
افراد مبتلا به دیسک گردن ممکن است احساس بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها و انگشتان خود داشته باشند. این احساس در اثر فشاری است که دیسک جابجا شده بر روی عصب‌های گردن وارد میکند.
ضعف عضلانی
فتق دیسک گردن می‌تواند باعث ضعف در عضلات دست و بازوها شود. این ضعف به علت فشار دیسک به عصب‌های حرکتی ایجاد میشود. در نتیجه بیمار ممکن است در انجام فعالیت‌های روزمره مانند گرفتن اشیاء یا انجام کارهای دقیق دچار مشکل شود.
مشکلات حرکتی
بسیاری از افراد مبتلا به دیسک گردن ممکن است مشکلات حرکتی بصورت محدودیت در حرکات گردن و دشواری در چرخش یا خم کردن آن داشته باشند. همچنین ممکن است تعادل فرد تحت تاثیر قرار گیرد.
سردرد
سردردهای مزمن هم می‌تواند از علائم دیسک گردن باشد. این سردردها معمولا به علت تنش در عضلات گردن و یا فشار به اعصاب ایجاد می‌شوند.
تغییرات در حس
گاهی اوقات بیمار ممکن است نتواند به خوبی گرما یا سرما را در دست خود احساس کند.
تشخیص دیسک گردن
تشخیص دیسک گردن یا فتق دیسک گردنی معمولا با کمک ارزیابی‌های بالینی و تصویربرداری است. پزشک با توجه به اطلاعانی که بیمار از مشکل خود میدهد و علائم بالینی معمولا از تصویربرداری برای تایید تشخیص استفاده میکند.
اولین گام در تشخیص دیسک گردن انجام یک معاینه کامل است. پزشک با سوال درباره علائم، مدت زمان آنها و هرگونه سابقه آسیب یا بیماری‌های مربوط به ستون فقرات، اطلاعات اولیه را جمع‌آوری میکند. پس از آن در حین معاینه، حرکات گردن، قدرت عضلانی، و وجود درد را بررسی میکند.
اگرچه رادیوگرافی ساده نمی‌تواند به طور مستقیم فتق دیسک را نشان دهد اما می‌تواند اطلاعاتی درباره ساختار استخوانی و وضعیت مهره‌ها فراهم کند. این آزمایش به پزشک کمک میکند تا از وجود مشکلات دیگر مانند آرتروز یا شکستگی‌ها مطلع شود.
ام آر آی یکی از دقیق‌ترین و پرکاربردترین روش‌های تصویربرداری برای تشخیص دیسک گردن است. این روش تصاویری از بافت‌های نرم، از جمله دیسک‌ها، عصب‌ها و نخاع ایجاد میکند و می‌تواند وجود فتق دیسک و میزان فشار آن بر روی عصب‌ها را به‌خوبی نشان دهد.
سی تی اسکن هم به تشخیص دیسک گردن کمک میکند و معمولاً در مواقعی استفاده میشود که MRI در دسترس نباشد. این روش تصویربرداری می‌تواند اطلاعاتی درباره ساختارهای استخوانی و بافت‌های نرم ارائه دهد.
الکترومیوگرافی (EMG) و آزمایش‌های هدایت عصبی می‌توانند به ارزیابی فعالیت الکتریکی عضلات و عصب‌ها کمک کنند. نتایج این آزمایش‌ها می‌تواند نشان‌دهنده آسیب به عصب‌های مربوط به دیسک گردن باشد و به تشخیص دقیق‌تر کمک کند.
گاهی اوقات آزمایش‌های خون برای بررسی عفونت‌ها یا بیماری‌های التهابی که ممکن است علائم مشابهی داشته باشند، انجام میشود.
درمان دیسک گردن چیست
درمان دیسک گردن یا فتق دیسک گردن بستگی به شدت علائم، میزان آسیب و نیازهای فردی بیمار دارد. روش‌های درمانی به دو دسته عمده غیرجراحی و جراحی تقسیم می‌شوند.
داروها
یکی از پایه های درمان خانگی دیسک گردن استفاده از داروهایی است که بسیاری از آنها بدون نسخه هم در دسترس افراد قرار میگیرند. رایج ترین این داروها عبارتند از:
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی: این داروها مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند.
مسکن‌ها: داروهای مسکن معمولی مانند استامینوفن نیز می‌توانند تسکین‌دهنده باشند.
داروهای شل‌کننده عضلانی: این داروها مانند باکلوفن می‌توانند به کاهش اسپاسم عضلانی و درد کمک کنند.
داروهای ضدافسردگی: در برخی موارد، داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای می‌توانند در کاهش درد مزمن موثر باشند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی می‌تواند در درمان دیسک گردن کمک موثری باشد. فیزیوتراپی شامل تکنیک‌های مختلفی است شامل:
تمرینات تقویتی و کششی: این تمرینات به تقویت عضلات گردن و شانه کمک می‌کنند و دامنه حرکتی را افزایش می‌دهند.
الکتروتراپی: استفاده از جریان الکتریکی برای کاهش درد و التهاب.
ماساژ درمانی: می‌تواند به کاهش تنش عضلانی و بهبود جریان خون کمک کند.
روش‌های تزریقی
معمولا در مواردی که بیماری به درمان های ساده تر جواب ندهد از روش های تزریقی برای درمان دیسک گردن استفاده میشود.
تزریق کورتیکواستروئید: این تزریق‌ها به کاهش التهاب و درد در ناحیه آسیب‌دیده کمک می‌کنند.
تزریق اپیدورال: این روش شامل تزریق دارو در فضای اپیدورال اطراف نخاع است و می‌تواند تسکین موقتی برای دردهای ناحیه گردن فراهم کند.
مدیریت سبک زندگی
تغییرات در فعالیت‌ها: اجتناب از حرکات ناگهانی و فعالیت‌های سنگین می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
استراحت مناسب: خواب کافی و صحیح و استراحت در حین درد می‌تواند به تسریع فرآیند بهبودی کمک کند.
استفاده از یخ یا گرما: استفاده از کمپرس سرد یا گرم برای کاهش درد و التهاب.
روش های جراحی
در صورتی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند و علائم شدید باقی بمانند، جراحی ممکن است آخرین راه در درمان دیسک گردن باشد.
دیسککتومی: این عمل بصورت حذف قسمتی از دیسک آسیب‌دیده است که به عصب‌ها فشار می‌آورد. این روش می‌تواند به کاهش درد و بهبود عملکرد حرکتی کمک کند.
فورامینوتومی: در روش فورامینوتومی Foraminotomy سوراخی که ریشه عصبی از آن خارج میشود (به آن سوراخ فورامن میگویند) و فشار به عصب به علت تنگی آن سوراخ ایجاد شده، گشاد میشود تا عصب آزاد تر شود
لامینکتومی: این جراحی بصورت برداشتن قسمتی از مهره برای آزادسازی فشار بر روی عصب‌ها است. این عمل معمولا در مواردی انجام میشود که فشاری به دلیل بزرگ شدن دیسک یا دیگر ساختارها ایجاد شده باشد.
جایگزینی دیسک: در برخی موارد دیسک آسیب‌دیده با یک دیسک مصنوعی جایگزین میشود. این روش می‌تواند به حفظ دامنه حرکتی طبیعی ستون فقرات کمک کند.
فیوژن ستون فقرات: فیوژن Fusion به معنی جوش دادن است. در فیوژن مهره ها ابتدا دیسک بین مهره ای خارج شده و سپس یک قطعه استخوان به جای آن گذاشته میشود تا بدین وسیله دو مهره مجاور به هم جوش بخورند.
در این عمل مهره ها کمی بیشتر از هم فاصله میگیرند. این افزایش فاصله و حرکت نکردن مهره ها موجب میشود فشار کمتری به عصب وارد شود. این روش معمولا برای بیمارانی که مشکلات ساختاری یا حرکتی جدی دارند انجام میشود.
ورزش دیسک گردن
انجام ورزش برای دیسک گردن می‌تواند به کاهش درد، بهبود دامنه حرکتی و تقویت عضلات گردن کمک کند. تمرینات کششی ملایم، مانند چرخش گردن و خم کردن آن به جلو و عقب، به افزایش انعطاف‌پذیری کمک می‌کنند.
همچنین، تقویت عضلات گردن و شانه با تمریناتی نظیر بلند کردن وزنه‌های سبک یا استفاده از باندهای کشی، می‌تواند حمایت بیشتری از ستون فقرات فراهم کند.
قبل از شروع تمرینات دیسک گردن، مشاوره با پزشک یا فیزیوتراپ برای انتخاب حرکات مناسب و جلوگیری از تشدید آسیب‌ها ضروری است. رعایت اصول صحیح تمرین نیز به پیشگیری از آسیب‌های بیشتر کمک میکند.
نحوه استراحت دیسک گردن
برای بیماران مبتلا به دیسک گردن نحوه استراحت و خوابیدن بسیار مهم است. بهترین حالت خوابیدن برای دیسک گردن خوابیدن به پشت با یک بالش مناسب است که گردن را در حالت طبیعی نگه دارد. بالش باید به اندازه‌ای باشد که فاصله بین سر و شانه‌ها را پر کند و از خم شدن گردن جلوگیری کند.
خوابیدن به طرفین نیز ممکن است، اما بهتر است از بالش‌های بلند پرهیز شود. در این حالت، بالش باید طوری قرار گیرد که سر را در راستای ستون فقرات نگه دارد. همچنین توصیه میشود از خوابیدن به شکم به دلیل فشار بیشتر بر گردن اجتناب شود.
خطرات دیسک گردن چیست
دیسک گردن بخصوص اگر درمان به‌موقع انجام نشود می‌تواند با خطرات جدی همراه باشد . علائم خطرناک دیسک گردن شامل درد شدید و ناگهانی، ضعف ناگهانی در دست‌ها یا پاها، و بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در نواحی مختلف بدن است.
همچنین بروز مشکلاتی در هماهنگی حرکتی، مانند افتادن یا عدم تعادل می‌تواند نشانه‌ای از فشار بر نخاع باشد. در موارد شدید، علائم مانند اختلالات روده و مثانه هم ممکن است ایجاد شود که نشان‌دهنده آسیب به اعصاب است. بروز این علائم نیازمند مراجعه فوری به پزشک است تا از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری شود.