ساعد اتصال دهنده مفاصل ارنج و مچ دست است. این قسمت از اندام فوقانی از دو استخوان و تعداد زیادی عضلات و عروق و اعصاب تشکیل شده است. در این مقاله تمامی این قسمت ها بطور کامل مورد بحث قرار خواهند گرفت.

آناتومی استخوان ساعد

در مرکز ساعد دو استخوان رادیوس و اولنا قرار گرفته اند. این دو استخوان در مفصل آرنج و مفصل مچ دست با هم مفصل میشوند.

آناتومی استخوان رادیوس

استخوان رادیوس یا زند اعلی یا زند زبرین موازی با استخوان اولنا بوده و از آن کوتاه تر است. بالاترین قسمت استخوان رادیوس را سر رادیوس Radial head مینامند که به شکل یک استوانه کم ارتفاع یا یک دیسک است. سطح رویی سر استخوان رادیوس به توسط غضروف هیالن پوشیده شده است.

سطح بالایی سر، بصورت مقعر بوده و با کاپیتلوم Capitellum (قسمتی از سطح مفصلی پایین استخوان بازو) مفصل میشود. دور سر استخوان هم پوشیده از غضروف بوده و در یک فرورفتگی که در قسمت بالای استخوان اولنا وجود دارد(رادیال ناچ Radial notch) قرار گرفته و به این ترتیب مفصل رادیواولنار بالایی یا پرگزیمال را میسازد.

در زیر سر استخوان رادیوس گردن استخوان Radial neck قرار گرفته است. پایینتر از گردن، یک برجستگی بر روی استخوان وجود دارد که به آن توبروزیته رادیوس Radial tuberosity میگویند. این برجستگی محل اتصال تاندون عضله دوسر بازویی است.

تنه استخوان رادیوس به شکل منحنی و قوس دار است.

قسمت پایینی یا دیستال استخوان رادیوس، پهن ترین قسمت استخوان است. سطح مدیال یا داخلی قسمت پایینی بصورت یک فرورفتگی درآمده و به آن اولنار ناچ Ulnar notch میگویند. سر استخوان اولنا در داخل این فرورفتگی قرار گرفته و با آن مفصل میشود و بدین ترتیب مفصل رادیواولنار پایینی یا دیستال را تشکیل میدهد.

لبه خارجی پایینترین قسمت استخوان رادیوس بصورت نوک تیز درآمده و به آن استیلوئید یا زائده نیزه ای رادیوسof radius styloid process میگویند. سطح مفصلی پایین استخوان رادیوس با سه استخوانچه اسکافویید، لونیت و تری کتروم در مچ دست مفصل میشود.

آناتومی استخوان اولنا

انتهای بالایی استخوان اولنا به سمت پشت و بالا رفته و یک زائده قوسی شکل را میسازد که به آن اولکرانون Olecranon میگویند.

سطح قدامی یا جلویی زائده اولکرانون بصورت مقعر بوده و پوشیده از غضروف مفصلی است. به این تقعر ناچ تروکلئار Troclear notch هم میگویند. به سطح پشتی زائده اولکرانون تاندون عضله سه سر بازویی میچسبد.

بالاترین قسمت استخوان اولنا در قسمت جلو کمی برجسته شده و زائده کورونوئید Coronoid process را میسازد. سطح خارج بالاترین قسمت استخوان اولنا مقعر بوده و به آن رادیال ناچ Radial notch میگویند. در داخل رادیال ناچ سر استخوان رادیوس قرار گرفته و مفصل رادیواولنار بالایی یا پرگزیمال را میسازد.

پایینترین قسمت استخوان اولنا کمی برجسته شده و به آن سر استخوان میگویند. در پایینترین قسمت سر استخوان اولنا یک برجستگی به نام زائده استیلوئید یا نیزه ای استخوان اولنا styloid process of ulna قرار دارد.

آناتومی عروق و اعصاب ساعد

شربان بازویی یا براکیال بعد از عبور از مفصل آرنج به دو شاخه تقسیم میشود شاخه ای که در طرف استخوان رادیوس یا زند زبرین قرار گرفته را شریان رادیال و شاخه ای را که در طرف داخلی قرار گرفته شریان اولنار مینامند. از شریان های رادیال و اولنار ساخه های فرعی جدا میشود که به یکدیگر یا با شریان بازویی متصل میشوند.

بجز وریدها یا سیاه رگ های عمقی که همراه با شریان های ساعد هستند وریدهای سطحی هم در زیر پوست ساعد وجود دارند. مهمترین این وریدها بازیلیک و سفالیک نام دارند. تزریق وریدی داروها معمولا در این وریدها انجام میشود.

در زیر وریدهای سطحی ساعد از روی پوست دیده میشوند.

 اعصاب عمده در ناحیه ساعد سه عصب مدیان و اولنار و رادیال هستند. عصب رادیال و مدیان در عمق ساعد و در سمت خارجی آن که بیشتر نزدیک به استخوان رادیوس است طی مسیر میکند. سپس عصب رادیال در ناحیه مچ دست سطحی شده و در زیر پوست قرار میگیرد. به شاخه های متعددی تقسیم شده که حس لمس پوست پشت انگشتان دست را تامین میکنند.

عصب مدیان هم در عمق مچ دست از کانال کارپ یا تونل مچ دستی عبور کرده و به کف دست میرسد.

عصب اولنار در عمق عضلات ساعد و نزدیک به استخوان اولنار طی مسیر کرده و در ناحیه مچ دست سطحی تر شده و پس از عبور از کانال گویان در مچ دست به کف دست میرسد.

آناتومی عضلات ساعد

عضلاتی که موجب حرکت مچ و انگشتان دست میشوند در ناحیه ساعد قرار دارند. این عضلات از اپی کندیل داخلی یا خارجی استخوان بازو و یا از استخوان های رادیوس یا اولنا شروع شده و به پایین میایند و در ناحیه مچ دست تبدیل به تاندون میشوند.

بعضی از این تاندون ها به استخوان های مچ و یا کف دست چسبیده و موجب حرکت مفاصل مچ دست میشوند و بعضی دیگر ار مچ عبور کرده و به استخوان های انگشتان چسبیده و موجب حرکات مفاصل انگشتان دست میشوند. حجم اصلی این عضلات در بالای ساعد بوده و هرچه به پایین ساعد میرسند از توده عضلانی آنها کاسته شده و بتدریج تبدیل به تاندون میشوند.

این عضلات به سه دسته تقسیم میشوند.

 عضلات سطح ولار یا قدامی ساعد در سه لایه سطحی، حد واسط و عمقی قرار دارند. اکثر اینها عضلات فلکسور یا خم کننده هستند. منظور از خم کننده اینست که بر اثر فعالیت عضله، مچ دست در جهتی خم میشود که کف دست به جلوی ساعد نزدیک تر شده و یا انگشتان دست خم میشوند.

عضلات سطح دورسال یا خلفی یا پشتی ساعد هم در دو لایه سطحی و عمقی قرار گرفته اند.

عضلات لایه سطحی ولار ساعد

این عضلات در زیر پوست قرار دارند و در بالا به اپی کندیل انتهای پایینی استخوان بازو میچسبند. عضلات لایه سطحی ساعد عبارتند از

فلکسور مچ دست در طرف رادیال Flexor carpi radialis

تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ (استخوان کف دستی) دوم (قاعده متاکارپ قسمتی از آن است که به مچ دست نزدیک تر است) چسبیده و بجز خم کردن مچ دست موجب انحراف آن به سمت رادیال هم میشود.

پالماریس لانگوس Palmaris longus

تاندون این عضله در پایین به فاشیای کف دست چسبیده و موجب خم شدن مچ دست میشود.

فلکسور مچ دست در طرف اولنا Flexor carpi ulnaris

تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ پنجم چسبیده و بجز خم کردن مچ دست موجب انحراف آن به سمت اولنا هم میشود.

عضله لایه حد واسط ولار ساعد

این عضله بین لایه سطحی و عمقی قرار داشته و در بالا به اپی كندیل انتهای پایینی استخوان بازو میچسبد. این لایه شامل یك عضله یعنی فلكسور سطحی انگشتان Flexor digitorum superficialis است. تاندون این عضله در پایین به بند وسط انگشتان 5-2 دست میچسبد و موجب خم كردن انگشتان دست میشود.

عضلات لایه عمقی ولار ساعد

عضلات این لایه به سطح جلویی استخوان های رادیوس و اولنا میچسبند و شامل دو عضله هستند.

فلكسور عمقی انگشتان Flexor digitorum profundus

تاندون این عضله در پایین به بند دیستال (انتهایی) انگشتان 5-2 دست میچسبد و موجب خم كردن بند انتهایی انگشتان دست میشود

فلكسور بلند شست Flexor pollisis longus

تاندون این عضله در پایین به بند انتهایی انگشت شست دست چسبیده و موجب خم كردن شست میشود.

عضلات لایه سطحی پشت ساعد

عضلات این لایه در بالا به اپی کندیل خارجی استخوان بازو میچسبند و شامل پنج عضله هستند.

اکستانسور مچ دست در طرف رادیال (کوتاه) Extensor carpi radialis brevis

تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ دوم چسبیده و بجز دورسی فلکشن مچ دست موجب انحراف آن به طرف رادیوس هم میشود.

اکستانسور مچ دست در طرف رادیال (بلند) Extensor carpi radialis longus

تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ سوم چسبیده و بجز دورسی فلکشن مچ دست موجب انحراف آن به طرف رادیوس هم میشود.

اکستانسور مچ دست در طرف اولنا Extensor carpi ulnaris

تاندون این عضله در پایین به قاعده متاکارپ پنجم چسبیده و بجز دورسی فلکشن مچ دست موجب انحراف آن به طرف اولنا هم میشود.

اکستانسور مشترک انگشتان Extensor digitorum communis

تاندون این عضله در پایین به سطح پشتی انگشتان ۵-۲ چسبیده و موجب باز شدن این انگشتان دست میشوند.

اکستانسور انگشت کوچک Extensor digiti minimi

تاندون این عضله در پایین به سطح پشتی انگشت پنجم دست چسبیده و موجب باز شدن این انگشت میشود.

عضلات لایه عمقی پشت ساعد

عضلات این لایه در بالا به سطح خلفی یا پشتی استخوان های رادیوس و اولنا میچسبند و شامل سه عضله است.

ابدكتور بلند شست Abductor pollicis longus

تاندون این عضله در پایین به قاعده متاكارپ پنجم متصل شده و شست را از كف دست دور میكند.

اكستانسور بلند شست Extensor polisis longus

تاندون این عضله در پایین به سطح پشتی بند انتهایی انگشت شست چسبیده و موجب باز شدن شست میشود.

اكستانسور انگشت سبابه Extensor indicis

تاندون این عضله ر پایین به سطح پشتی انگشت سبابه چسبیده و موجب باز شدن انگشت سبابه میشود.

عضلات چرخاننده ساعد

این عضلات سه عدد هستند

سوپیناتور Supinator

این عضله عمقی است و در بالا به اپی كندیل خارجی چسبیده و در پایین به سطح خارجی بالای استخوان رادیوس متصل میشود. كار این عضله چرخاندن ساعد به خارج یا سوپینیشن است.

پروناتور ترس Pronator teres

این عضله سطحی است و در بالا به اپی كندیل داخلی چسبیده و در پایین به سطح خارجی استخوان رادیوس میچسبد. كار این عضله چرخاندن ساعد به داخل یا پرونیشن است.

پروناتور كوادراتوس Pronator quadrates

این عضله عمقی بوده و از سطح جلویی پایین استخوان رادیوس به سطح جلویی پایین استخوان اولنا میرود و كار آن چرخش ساعد به داخل یا پرونیشن است.

 دو عضله دیگر كه كار آنها چرخاندن ساعد است عبارتند از:

عضله براكیورادیالیس Brachioradialis

این عضله از بالای اپی كندیل خارجی استخوان بازو به سمت پایین آمده و تاندون آن به انتهای پایینی و خارجی استخوان رادیوس درست بالای سطح مفصلی مچ دس میچسبد.

این عضلخ آرنج را خم میكند. این عضله وقتی دست در حالت سوپینیشن است آنرا پرونیت كرده و وقتی دست در حالت پرونیشن است آنرا سوپینیت میكند.

عضله انكونئوس Anconeous

این عضله در واقع ادامه عضله سه سر بازو بوده و در سطح پشتی مفصل آرنج در بالاترین قسمت ساعد قرار گرفته است. این عضله هم مانند عضله سه سر آرنج را باز میكند.

رادیوگرافی ساعد

یکی از مهمترین ابزارهای تشخیصی که برای بررسی ضایعات ساعد از آن استفاده میشود رادیوگرافی ساده است. از مزایای مهم این روش تصویربرداری کم بوده هزینه و راحتی تهیه آن است.

رادیوگرافی ساده ساعد در دو نمای رخ و نیمرخ تهیه میشود. برای تهیه رادیوگرافی رخ معمولا اشعه ایکس را از جلو به استخوان میتابانند و کاست رادیوگرافی را در پشت ساعد قرار میدهند.

به این تصویر بدست آمده نمای رخ ساعد یا Anteroposterior یا به اختصار AP میگویند. نمای دیگر نیمرخ یا Lateral است که در آن اشعه از کنار به ساعد تابیده میشود. در زیر تصاویر رادیوگرافی طبیعی ساعد دیده میشود