آناتومی ران

ران قسمتی از اندام تحتانی است که بین لگن و زانو قرار گرفته است. این قسمت از اندام تحتانی حاوی یک استخوان بلند در مرکز خود است که به آن استخوان ران یا فمور Femur میگویند.

در این مقاله آناتومی ران را بصورت مشروح مورد بررسی قرار میدهیم و قسمت های مختلف آن را از نظر استخوان و عضلات و عروق و اعصاب مطالعه میکنیم.

در اطراف این استخوان عضلات بسیار قوی وجود دارند. رگ های خونی مهمی وظیفه تغذیه ران را به عهده داشته و اعصاب مهمی حس و حرکت آن را تامین میکنند.

آناتومی ران. استخوان

آناتومی ران از لحاظ استخوانی کاملا منحصر به فرد است. استخوان ران یا فمور Femur بزرگترین و بلندترین استخوان بدن است. طول استخوان ران یک انسان بالغ حدودا نیم متر و قطر آن در وسط حدود یک اینچ است.

این استخوان توانایی تحمل ۳۰ برابر وزن انسان را دارد. استخوان ران بسیار قوی و محکم بوده و در بالا در تشکیل مفصل ران و در پایین در تشکیل مفصل زانو شرکت میکند.

استخوان ران سه قسمت دارد.

• قسمت بالای یا پرگزیمال Proximal استخوان ران که شامل سر استخوان ران، تروکانتر بزرگ و تروکانتر کوچک است. سر استخوان ران در تشکیل مفصل ران شرکت میکند.
• قسمت وسط یا شفت Shaft استخوان ران که بصورت سیلندری و لوله ای است. در سطح پشتی یا خلفی این قسمت از استخوان از بالا تا پایین، یک برجستگی طولی وجود دارد که به آن لینا آسپرا Linea aspera میگویند.
• قسمت پایین یا دیستال Distal استخوان ران که بصورت دو نیمکره داخلی و خارجی بنام های کندیل های ران است و در تشکیل مفصل زانو شرکت میکند

آناتومی ران. عضلات

آناتومی ران از لحاظ عضلات تشکیل دهنده، بسیار مهم و پیچیده است.

در اطراف استخوان ران عضلات فراوانی قرار داشته و از بین عضلات عروق و اعصاب عبور میکنند. عضلات اطراف استخوان ران در سه دسته قرار دارند بطوریکه هر کدام از این دسته ها به توسط یک پرده بافتی به نام سپتوم Septum از دسته های دیگر جدا میشود.

هر دسته را یک کمپارتمان Compartment هم میگویند و هر کمپارتمان عروق و اعصاب خود را دارد.

عضلات ران در سه دسته یا کمپارتمان قدامی (جلویی) و خلفی (پشتی) و مدیال (داخلی) قرار میگیرند.

عضلات اطراف استخوان ران در سه دسته قرار دارند بطوریکه هر کدام از این دسته ها به توسط یک پرده بافتی به نام سپتوم Septum از دسته های دیگر جدا میشود. هر دسته را یک کمپارتمان Compartment هم میگویند و هر کمپارتمان عروق و اعصاب خود را دارد.

عضلات ران در سه دسته یا کمپارتمان قدامی (جلویی) و خلفی (پشتی) و مدیال (داخلی) قرار میگیرند.

عضلات قدامی یا جلویی ران

 این دسته از عضلات در قدام یا جلوی استخوان ران قرار گرفته اند و بیشترین توده عضلات ران در این قسمت قرار دارد. در این دسته دو عضله مهم سارتوریوس و چهارسر رانی جای گرفته اند.

عضله سارتریوس Sartorius یا خیاطه

عضله سارتریوس بلند ترین عضله بدن است. سارتریوس عضله ای بلند و باریک است که در زیر پوست قدام ران قرار دارد.

این عضله از خار خاصر قدامی فوقانی ASIS منشا گرفته و بصورت مایل به پایین و سمت داخل ران میاید و سپس از روی کندیل داخلی ران عبور کرده و تاندون آن در پایین به تاندون های عضلات گراسیلیس و سمی تندینو میپیوندد تا پس آنسرینوس Pes anserinus یا پنجه غازی را شکیل دهد.

پنجه غازی به سطح داخلی کندیل داخلی استخوان درشت نی یا تیبیا متصل میشود. این عضله موجب فلکشن ( خم شدن) ، چرخش خارجی و ابداکشن ( دور شدن) ران میشود. (منظور دور شدن ران از خط وسط بدن است)

عضله چهارسر ران یا کوادری سپس Quadriceps

 این عضله بزرگترین عضله ران بوده و قسمت اعظم توده عضلانی جلو ران را تشکیل میدهد.

کوادری سپس از چهار عضله به نام های

• واستوس مدیالیس Vastus medialis
• واستوس لترالیس Vastus lateralis
• واستوس اینترمدیوس Vastus intermedius
• رکتوس فموریس Rectus femuris

تشکیل شده است.  عضله چهارسر قویترین عضله بدن بوده و همه چهار سر آن اکستانسور یا راست کننده مفصل زانو هستند. عضلات چهارسر بخصوص قسمت واستوس مدیالیس آن در پایدار نگه داشتن استخوان کشکک در جلو زانو نقش مهمی دارند.

عضله رکتوس فموریس در وسط جلوی ران قرار دارد. تاندون این عضله در بالا به خار خاصره قدامی تحتانی AIIS و لبه بالایی استابولوم متصل میشود. سپس عضله به سمت پایین آمده و تاندون آن در پایین به لبه بالایی استخوان کشکک متصل میشود.

عضلات رکتوس فموریس و سارتریوس تنها عضلات قدام ران هستند که میتوانند مفصل ران را هم فلکس یا خم کنند.

پس رکتوس فموریس هم زانو را راست میکند و هم مفصل ران را به جلو خم میکند. وقتی زانو کاملا صاف و کشیده است این عضله در حداقل کشش خود قرار دارد و نمیتواند به خوبی مفصل ران را خم کند.

همچنین وقتی ران در حالت خم قرار دارد این عضله در کوتاه ترین طول خود است و نمیتواند زانو را بخوبی راست کند. در بقیه حالات رکتوس فموریس میتواند روی هر دو مفصل ران و زانو بخوبی اعمال نیرو کند.

عضله واستوس لترالیس بزرگترین قسمت عضلات چهارسر ران است. تاندون این عضله در بالا به استخوان را متصل میشود. عضله در سطح قدامی و خارجی ران به پایین آمده و تاندون آن در پایین به سطح فوقانی و خارجی استخوان کشکک متصل میشود.

عضله واستوس مدیالیس در بالا و استخوان ران میچسبد. سپس عضله در سطح قدام و داخلی ران به پایین آمده و تاندون آن در پایین به لبه بالایی و داخلی استخوان کشکک متصل میشود.

عضله واستوس اینترمدیوس هم در بالا به استخوان ران چسبیده و در پایین به لبه بالایی استخوان کشکک متصل میشود. قسمت اعظم این عضله در پشت عضله رکتوس فموریس پنهان شده است.

تمامی عضلات کمپارتمان قدامی ران همراه با عضله پکتینئوس Pectineous (که از کمپارتمان داخلی است) از عصب فمورال عصب گیری میکنند.

 عضلات خلفی یا پشتی ران

عضلات کمپارتمان خلفی ران که به آنها عضلات همسترینگ Hamstring هم میگویند در سطح خلفی یا پشتی ران قرار گرفته اند و خم کننده زانو هستند. این عضلات عبارتند از

عضله دوسر یا بی سپس Biceps muscle

این عضله دو سر بلند و کوتاه دارد. سر بلند عضله از توبروزیته ایسکیوم در ناحیه لگن منشا گرفته و سر کوتاه آن از سطح پشتی استخوان ران شروع میشود.

هر دو سر عضله در سطح پشتی و خارجی ران به سمت پایین آمده و به توسط یک تاندون به سر استخوان نازک نی یا فیبولا میچسبد.

این عضله فلکسور یا خم کننده زانو و اکستانسور یا باز کننده مفصل ران است. عضله دو سر به توسط عصب سیاتیک عصب دهی میشود.

عضله سمی تندینو Semitendinosus muscle

تاندون این عضله در بالا از توبروزیته ایسکیوم در ناحیه لگن منشا میگیرد. عضله در سطح پشتی و داخلی ران به پایین آمده و در پایین به توسط تاندون بلندی همراه با تاندون های عضلات گراسیلیس و سارتوریوس به سطح داخلی و قدامی کندیل داخلی استخوان تیبیا میچسبد.

محل اتصال تاندون های این سه عضله را به جهت اینکه مانند پنجه غاز سه شاخه است پنجه غازی یا پس آنسرینوس Pes anserinus مینامند. انقباض این عضله موجب فلکشن یا خم شدن مفصل زانو و اکستنشن یا باز شدن مفصل ران میشود. عصب این عضله از سیاتیک است.

عضله سمی ممبرانو Semimembranosus muscle

خصوصیات این عضله مانند سمی تندینو است با این تفاوت که تاندون آن در پایین بجز به کندیل داخلی تیبیا به سطح خلفی کندیل داخلی استخوان ران و به لیگامان های پشت کپسول زانو هم میچسبد.

.

عضلات داخلی ران

به عضلات کمپارتمان داخلی ران، اددکتور Adductor یا نزدیک کننده های ران هم میگویند و منظور اینست که ران را به خط وسط بدن نزدیک میکند. عضلات این گروه از عصب ابتوراتور Obturator nerve عصب گیری میکنند.

این عضلات چهار تا هستند

گراسیلیس Gracilis

تاندون این عضله در بالا به سطح قدامی سمفیز پوبیس در ناحیه لگن چسبیده و سپس توده عضلانی آن بطور عمودی به پایین آمده و تاندون آن در پایین در کنار دیگر تاندون های پنجه غازی به سطح داخلی کندیل داخلی تیبیا میچسبد. این عضله ران را خم و نزدیک کرده و به خم شدن زانو هم کمک میکند.

ادکتور بلند Adductor longus

تاندون این عضله در بالا به راموس فوقانی پوبیس در ناحیه لگن چسبیده و سپس توده عضلانی آن بعد از پایین آمدن به وسط استخوان ران میچسبد. این عضله موجب ادداکشن یا نزدیک شدن ران به خط وسط و موجب چرخش ران به خارج میشود.

ادکتور کوتاه Adductor brevis

تاندون این عضله در بالا به راموس های فوقانی و تحتانی پوبیس چسبیده و سپس عضله به سمت پایین و خارج رفته و به قسمت های بالایی استخوان ران میچسبد. این عضله ران را نزدیک و خم میکند.

ادکتور بزرگ Adductor magnus

تاندون این عضله در بالا به راموس تحتانی پوبیس چسبیده و عضله بعد از پایین آمدن به نیمه پایینی استخوان ران میچسبد. این عضله موجب ادداکشن یا نزدیک شدن ران به خط وسط بدن یا نزدیک شدن ران ها به ه میشود و عصب آن هم از سیاتیک و هم از ابتوراتور است.

عضله پکتینئوس Pectineous را گاهی اوقات در این دسته جای میدهند. این عضله در بالا به راموس فوقانی پوبیس چسبیده و پس از پایین آمدن به قسمت های بالایی استخوان ران میچسبد. این عضله ران را خم و نزدیک کرده و به سمت داخل میچرخاند. عصب این عضله از عصب فمورال یا رانی است.

آناتومی ران. اعصاب

منشا اعصاب ران از ریشه های عصبی است که از مهره های کمری خارج میشوند.

ریشه های عصبی که از فورامن های بین پنج مهره اول کمری خارج میشوند همراه با ریشه عصبی که از بین مهره دوازدهم سینه ای و مهره اول کمری خارج میشود بعد از خروج از ستون مهره یک شبکه عصبی را درست میکنند که به آن شبکه عصبی کمری Lumbar plexus میگویند.

این ریشه های عصبی به یکدیگر متصل شده و بعد از تبادل رشته های عصبی مجددا از هم جدا شده و اعصاب جداگانه ای را تشکیل میدهند.

این اعصاب که حسی و حرکتی هستند به پایین آمده و در لگن و اندام تحتانی فعالیت های مهمی را انجام میدهند. خروجی شبکه عصبی کمری دو دسته از اعصاب شامل دسته اعصاب قدامی و دسته اعصاب خلفی یا پشتی است.

مهمترین عصب (بلندترین و بزرگترین) دسته اعصاب قدامی یا جلویی شبکه عصبی کمری عصب رانی یا فمورال Femoral nerve است. شاخه های مهم دیگر شبکه عصبی کمری عصب حسی پوستی ران و عصب ابتوراتور است.

ریشه های عصبی که از استخوان خاجی یا ساکروم Sacrum خارج میشوند همراه با دو ریشه عصبی پایینی کمری بعد از خروج از استخوان یک شبکه عصبی را درست میکنند که به آن شبکه عصبی ساکرال Sacral plexus میگویند.

این ریشه های عصبی به یکدیگر متصل شده و بعد از تبادل رشته های عصبی مجددا از هم جدا شده و اعصاب جداگانه ای را تشکیل میدهند.

این اعصاب که حسی و حرکتی هستند به پایین آمده و در لگن و اندام تحتانی فعالیت های مهمی را انجام میدهند. مهمترین خروجی شبکه عصبی ساکرال عصب سیاتیک است.

 در تصویر بالا شبکه های عصبی کمری (لومبار) و ساکرال دیده میشوند

عصب سیاتیک Sciatic nerve

عصب سیاتیک بلندترین و بزرگترین عصب بدن است. این عصب بعد از خروج از لگن در پشت باسن و ران به سمت پایین آمده و حس پوست پشت ران و حرکت عضلات کمپارتمان پشتی ران را تامین میکند.

کمی بالاتر از زانو به دو شاخه تیبیال و پرونئال تقسیم شده و این شاخه ها تمامی حس و جرکت زانو و پایین تر از آن را تامین میکنند.

عصب رانی یا فمورال Femoral nerve

عصب رانی یا فمورال رشته هایی به عضلات ایلیوپسواس، پکتینئوس، سارتریوس و کوادری سپس میدهد و حس سطح جلویی ران را هم تامین میکند.

این عصب در لگن از بین عضلات پسواس و ایلیاک عبور کرده و به آنها شاخه هایی میدهد و بعد از خروج از لگن به رشته های متعددی تقسیم شده و به عضلات و محدوده پوستی هدف میرسد.

شاخه های انتهایی حسی این عصب در پایین ران نام عصب صافن Saphenous را به خود یگیرد و حس پوستی سطح داخلی ساق را تامین میکند.

عصب پوستی خارجی ران Lateral femoral cutaneous nerve of thigh

عصب پوستی خارجی ران شاخه مهم دیگری از اعصاب قدامی شبکه عصبی کمری است و بعد از خروج از عضله پسواس از سطح داخلی خار ایلیک قدامی فوقانی عبور کرده و از لگن خارج میشود و حس پوستی سطح خارجی ران را موجب میشود.

عصب ابتوراتور Obturator nerve

عصب ابتوراتور شاخه مهمی از اعصاب پشتی یا خلفی شبکه عصبی کمری است و از طریق کانال ابتوراتور از لگن خارج شده، موجب حرکت عضلات کمپارتمان داخلی ران یعنی اددکتورها شده و حس قسمت داخلی پوست ران را تامین میکند.

شبکه عصبی کمری شاخه های دیگری هم دارد که موجب حس قسمت هایی از لگن و حرکت بعضی از عضلات لگن میشوند.

عصب صافن ادامه عصب فمورال در ناحیه ساق است

آناتومی ران. رگ ها

شریان های عمده ران شریان رانی یا فمورال Femoral artery و شریان ابتوراتور هستند.

شریان فمورال

شریان رانی یا فمورال ادامه شریان ایلیاک خارجی است . گاهی به آن شریان رانی مشترک Common femoral artery هم میگویند چون در بالای ران به دو شاخه تبدیل میشود

• شریان رانی عمقی Deep femoral artery که به عمق ران رفته و تغذیه عضلات و استخوان ران را به عهده دارد
• شریان رانی سطحی Superficial femoral artery که در قسمت سطحی ران به سمت پایین تا پشت زانو آمده و در آنجا نام خود را به شریان پوپلیته Popliteal artery تغییر میدهد. وظیفه این شریان عمدتا رساندن خون به زانو و پایینتر از آن است.

 تصویر بالا مسیر ورید صافن را نشان میدهد که در سطح داخلی ساق و ران به طرف بالا سیر کرده و در ناحیه کشاله ران به ورید رانی (فمورال) متصل میشود

شریان ابتوراتور Obturator artery

شریان ابتوراتور شاخه ای از شریان ایلیاک داخلی است که از طرف کانال ابتوراتور از لگن خارج و به ران وارد میشود. در انجا به دو شاخه قدامی و خلفی تقسیم شده و عضلات کمپارتمان داخلی ران را تغذیه میکند.

ورید های ران

ورید یا سیاهرگ رانی Femoral vein در کنار شریان رانی و در داخل ران مسیرش را طی میکند. در زانو تبدیل به ورید پوپلیته Popliteal vein و در ناحیه لگن تبدیل به ورید ایلیک خارجی External iliac vein میشود.

ورید رانی عمقی Deep femoral vein در کنار شریان رانی عمقی، در عمق ران قرار داشته و خون سیاهرگی عضلات ران را جمع آوری کرده و در بالای ران به ورید رانی میریزد.

ورید صافن بزرگ یا صافن بلند Great saphenous vein یک سیاهرگ زیر پوستی است که در سطح داخلی ساق و ران قرار دارد. این ورید در ناحیه کشاله ران به ورید رانی ملحق میشود.

 رادیوگرافی ران

 رادیوگرافی ساده از مهمترین وسایل تشخیصی در مشکلات ران است. در بسیاری از موارد پزشک بعد از صحبت با بیمار و معاینه وی درخواست تهیه رادیوگرافی ساده را میدهد.

گرچه روش های تصویربرداری دیگر مانند سی تی اسکن، ام آر آی و سایر روش ها در بررسی مشکلات ران کاربرد دارد ولی در غالب موارد قبل از تهیه هر کدام از آنها پزشک معالج ترجیح میدهد ابتدا رادیوگرافی ساده این ناحیه را مشاهده کند.

رادیوگرافی ساده ران را معمولا از دو نما تهیه میکنند. یک نما رخ یا قدامی خلفی Anteroposterior یا به اختصار AP است که در آن اشعه ایکس از جلو به اندام تابانده شده و کاست رادیولوژی در پشت ران قرار میگیرد و نمای دیگر نمای نیمرخ یا لترال Lateral یا به اختصار .Lat است که در آن اشعه از خارج به ران تابانده شده و کاست در سطح داخلی ران گذاشته میشود.

نکته مهم اینست که در تمام مواردی که بدنبال ضربه تصویربرداری از استخوان ران (فمور) انجام میشود باید از مفاصل ران و زانو هم رادیوگرافی تهیه کرد.