قبل از هر چیز توضیح یک نکته مهم ضروری است. در زبان فارسی کلمه پا را در بسیاری اوقات به معنای کل اندام تحتانی یعنی از لگن به پایین استفاده میکنند.
در زبان آناتومی، کلمه پا یا فوت Foot فقط برای قسمتی از اندام تحتانی که پایین تر از مچ پا قرار گرفته بکار برده میشود. مقالات مربوط به آناتومی دیگر قسمت های اندام تحتانی را در فصل های دیگر سایت پیدا خواهید کرد.
آناتومی استخوان و مفاصل کف پا
کف پا از ۲۶ استخوان تشکیل شده است. دو استخوانی که در پشت پا قرار دارند یعنی استخوان های تالوس Talus و پاشنه یا کالکانه Calcaneous را روی هم رفته هیندفوت Hindfoot یعنی پشت پا مینامند.
جلوتر از این دو استخوان گروهی متشکل از پنج استخوان کوچکتر قرار دارند که به آنها استخوان های تارس Tarsal bones میگویند. مجموعه این پنج استخوان را میدفوت Midfoot یا پای میانی هم مینامند. این پنج استخوان عبارتند از
استخوان کوبوئید Coboid : این استخوان در جلوی استخوان پاشنه و در قسمت خارجی کف پا قرار گرفته است.
استخوان ناویکولر Navicular : این استخوان در جلوی تالوس و در قسمت داخلی کف پا قرار گرفته است.
استخوان های کونئیفرم Cuneiform : اینها سه استخوان هستند که به آنها کونئیفرم های داخلی medial و خارجی Lateral و وسطی Intermediate میگویند. این سه استخوان در جلوی استخوان ناویکولر قرار گرفته اند.
جلوتر از استخوان های تارس پنج استخوان بلند قرار دارند که به آنها متاتارس Matatarsals میگویند و در واقع کف پا را میسازند. جلوتر از متاتارس ها انگشتان پا قرار دارند که هر کدام از آنها سه بند دارد (بجز شست پا که دو بند دارد) و به استخوان هر بند فالانکس Phalanges میگویند.
مفاصل بین استخوان های تارس و متاتارس را مفاصل تارسومتاتارس Tarsometatarsal joints میگویند. مفاصل بین متاتارس ها و بند اول انگشتان پا را مفاصل متانارسوفالانژیال Metatarsophalangeal joints میگویند. مفاصل بین بندهای انگشتان پا را مفاصل اینترفالانژیال Interphalangeal joints میگویند.
آناتومی عضلات کف پا
عضلاتی که موجب حرکات مفاصل کف پا میشوند دو دسته اند. یکی آنها که در ناحیه ساق قرار دارند و تاندون های آنها از مچ پا عبور کرده و به استخوان های پا متصل شده و موجب حرکت آنها میشوند.
این دسته را عضلات خارجی یا اکسترنسیک Extrinsic muscles مینامند. دسته دیگر عضلات داخلی یا اینترنسیک Intrinsic muscles هستند که در داخل خود پا، در کف یا پشت آن قرار دارند.
عضلات خارجی یا اکسترنسیک پا در قسمت آناتومی ساق بررسی شده اند. عضلات داخلی یا اینترنسیک پا در دو گروه پشت و کف پایی قرار دارند.
عضلات پشت پا
عضلات اینترنسیک پشت پایی عبارتند از
اکستانسور کوتاه انگشتان Extensor digitorum brevis
این عضله از سطح فوقانی و خارجی استخوان کالکانه (پاشنه) شروع شده و تاندون های آن به سطح پشتی چهار انگشت اول پا میچسبند. وظیفه آنها بالا آوردن انگشتان پا به بالا است. این بالا آوردن البته بیشتر در مفصل متاتارسوفالانژیال (مفصل بین کف پا و انگشتان پا ) است.
اکستانسور کوتاه شست Extensor hallucic brevis
این عضله هم از سطح فوقانی و خارجی استخوان کالکانه (پاشنه) شروع شده و تاندون آن به سطح پشتی بند پرگزیمال (بند نزدیک به کف پا) انگشت شست پا میچسبد. وظیفه آن بالا آوردن شست پا از مفصل متاتارسوفالانژیال است.
عضلات زیر پا
عضلات اینترنسیک کف پایی در چهار لایه هستند. اولین و سطحی ترین لایه شامل عضلات زیر است
ابدکتور هالوسیس Abductor hallucis
این عضله از توبروزیته (برجستگ) استخوان کالکانه و ار فاشیای پلانتار (پرده بافتی کلفتی که زیر پوست پا است) شروع شده و به قسمت داخلی بند پرگزیمال شست میچسبد. وظیفه آن ابداکشن شست یعنی دور کردن آن از انگشتان دیگر است.
فلکسور کوتاه انگشتان Flexor digitorum brevis
این عضله از توبروزیته استخوان کالکانه و از فاشیای پلانتار شروع شده و به فالانکس (استخوان انگشت) وسطی انگشتان ۵-۲ میچسبد.
وظیفه آن خم کردن انگشتان مربوطه از مفصل اینترفالانژیال پرگزیمال (مفصل بین انگشتی که به کف پا نزدیک تر است) است
ابدکتور انگشت کوچک Abductor digiti minimi
این عضله از توبروزیته کالکانه شروع شده و قسمت خارجی بند پرگزیمال انگشت کوچک میچسبد. وظیفه آن ابداکشن انگشت کوچک یعنی دور کردن آن از دیگر انگشتان است
دومین لایه که زیر لایه اول قرار دارد شامل عضلات زیر است:
عضله مربعی کف پا Quadratus plantae
این عضله از سطح کفی یا زیرین استخوان کالکانه شروع شده و به تاندون های فلکسور (خم کننده) بلند شست میچسبد. وظیفه آن کنترل جهت حرکت تاندون های ذکر شده و کمک به خم کردن انگشتان ۵-۲ است.
عضلات کرمی یا لومبریکال Lumbricals
این عضله از روی تاندون های فلکسور بلند انگشتان ۴-۱ شروع شده و به تاندون های اکستانسور (باز کننده) همان انگشتان میچسبد.
وظیفه این عضلات خم کردن مفاصل متاتارسوفالانژیال و باز کردن مفاصل اینترفالانژیال (مفصل بین بندها) انگشتان مربوطه است.
لایه سوم شامل عضلات زیر است:
فلکسور کوتاه شست Flexor hallucis brevis
ین عضله از سطح کفی استخوان کوبوئید و کونئیفرم خارجی شروع شده و سطح خارجی و داخلی بند اول شست میچسبد. وظیفه آن خم کردن مفصل متاتارسوفالانژیال انگشت شست است.
نزدیک کننده شست Adductor hallucis
این عضله از قاعده متاتارس (استخوان های کف پایی) های ۴-۲ شروع شده و به سطح خارجی قاعده فالانکس پرگزیمال شست میچسبد. وظیفه آن ادداکشن یا نزدیک کردن شست به انگشتان دیگر است.
فلکسور کوتاه انگشت کوچک Flexor digiti minimi brevis
این عضله از قاعده متاارس پنجم شروع شده و به قاعده فالانکس پرگزیمال انگشت پنجم پا میچسبد. وظیفه آن خم کردن فالانکس پرگزیمال انگشت پنجم است.
لایه چهارم شامل عضلات زیر است
عضلات بین استخوانی کفی Plantar interossei
این عضلات سه تا هستند و از تنه متاتارس های ۵-۳ شروع شده و به طرف داخلی قاعده فالانکس پرگزیمال انگشتان ۵-۳ میچسبد. وظیفه این عضلات نزدیک کردن انگشتان ۵-۳ به هم است.
عضلات بین استخونی پشتی Dorsal interossei
این عضلات چهار تا هستند و از تنه متاتارس ها شروع شده و به کناره فالانکس پرگزیمال انگشتان ۵-۲ میچسبند. وظیفه آنها دور کردن انگشتان مربوطه از هم است.
رباط و لیگامان های کف پا
بین تمامی استخوان های کف پا، رباط یا لیگامان هایی وجود دارند. این رباط ها دو استخوانی را که در مجاورت یکدیگر قرار گرفته و یک مفصل را تشکیل میدهند را به یکدیگر متصل کرده و در کنار هم قرار میدهد.
رباط ها از انتهای یک استخوان به ابتدای استخوان مجاور متصل میشود و نام آنها معمولا برگرفته از نام دو استخوانی است که به هم متصل میکنند.
ممکن است دو استخوان مجاور به توسط چند رباط به یکدیگر متصل شوند که در جهات متفاوتی قرار گرفته اند.
بعضی از این رباط ها چنان محکم و نزدیک به استخوان ها قرار گرفته اند که موجب میشوند استخوان های مجاور تنها حرکت اندکی نسبت به هم داشته باشند و برخی دیگر ار رباط ها در بعضی جهات سفت و در بعضی جهات دیگر شل هستند بطوریکه اجازه میدهند تا مفصل در جهات خاصی حرکت آزادانه تری داشته باشد.
مهمترین رباط پا، فاشیای پلانتار Plantar fascia است که از استخوان پاشنه تا استخوان های پنجه پا کشیده شده و موجب میشود تا کف پا انحنا داشته باشد.
قوس های کف پا
کف پا دو قوس طولی و عرضی دارد قوس طولی کف پا Longitudinal arch قوسی است که وقتی پا را از کنار و سمت داخل نگاه میکنیم متوجه آن میشویم. این قوس در سمت داخل پا است و سمت خارجی پا قوس ندارد.
قوس طولی کف پا به نحوی است که در حالت ایستادن قسمت عقب قوس یعنی استخوان پاشنه و قسمت جلوی قوس یعنی سر استخوان های متاتارس در ناحیه پنجه پا بر روی زمین قرار گرفته و قسمت وسط و داخلی کف پا که حدودا در ناحیه استخوان تالوس است بالاتر بوده و با زمین تماس ندارد. اتصال فاشیای پلانتار به دو انتهای قوس موجب پایداری آن میشود.
قوس عرضی کف پا Transverse arch به علت ترتیب خاص اتصال متاتارس ها به استخوان های کوبوئید و کونئیفرم ایجاد میشود بطوریکه در هنگام ایستادن متاتارس های اول و پنجم به زمین نزدیکتر بوده و متاتارس های وسطی بالاتر قرار گرفته اند.
عروق کف پا
عروق پا انتهایی ترین عروق اندام تحتانی هستند که از مچ پا شروع شده و به نوک انگشتان پا ختم میشوند. عروق پا شاما شریان یا سرخرگ ها و ورید یا سیاهرگ ها هستند. وریدهای پا در کنار شریان ها قرار گرفته اند و همنام آنها هستند. پا سه رگ عمده دارد
شریان تیبیال قدامی Anterior tibial artery : که از جلوی مچ پا عبور کرده و در سطح پشتی پا سیر میکند. در پشت پا به آن شریان پشت پایی یا Dorsalis pedis artery میگویند. این شریان به بافت های پشت پا خونرسانی میکند.
شریان تیبیال خلفی Posterior tibial artery : از پشت قوزک داخلی عبور کرده و در کف پا به دو شریان کف پایی خارجی Lateral plantar artery و کف پایی داخلی Medial plantar artery تقسیم میشود که به کف پا خونرسانی میکند.
شریان پرونئال Peroneal artery : خونرسانی پشت و خارج پاشنه پا را به عهده دارد.
اعصاب کف پا
اعصاب پا موجب برقراری حس پا و تحریک عضلات پشت و کف پا میشوند. مهمترین اعصابی که از ناحیه مچ پا عبور کرده و به کف پا میرسند عبارتند از
عصب پرونئال عمقی که نزدیک به شریان تیبیال قدامی و سپس پشت پایی است و به عضله اکستانسور کوتاه انگشتان حرکت و سپس به پوست بین انگشتان اول و دوم پا حس میدهد.
عصب پرونئال سطحی که در پشت پا قرار داشته و حس قسمت اعظم پوست پشت پا را تامین میکند.
عصب پلانتار داخلی که شاخه ای از عصب تیبیال است. این عصب تعدادی از عضلات کف پا را که در قسمت داخلی قرار دارند تحریک کرده و حس پوست کف پایی چهار انگشت اول پا را تامین میکند.
عصب پلانتار خارجی که شاخه ای از عصب تیبیال است. این عصب تعدادی از عضلات کف پا را که در قسمت خارجی قرار دارند تحریک کرده و حس پوست کف پایی انگشت پنجم پا را تامین میکند.
رادیوگرافی کف پا
یکی از مهمترین ابزارهای تشخیصی که برای بررسی ضایعات کف پا از آن استفاده میشود رادیوگرافی ساده است. از مزایای مهم این روش تصویربرداری کم بوده هزینه و راحتی تهیه آن است.
رادیوگرافی ساده کف پا معمولا در سه نمای رخ و نیمرخ و مایل تهیه میشود. برای تهیه رادیوگرافی رخ معمولا اشعه ایکس را از بالا به پایین به استخوان های کف پا میتابانند و کاست رادیوگرافی را در زیر کف پا قرار میدهند.
به این تصویر بدست آمده نمای رخ پا یا Anteroposterior یا به اختصار AP میگویند. نمای دیگر نیمرخ یا Lateral است که در آن اشعه از کنار به کف پا تابیده میشود.
متاسفانه در هم در نمای رخ و هم در نمای نیمرخ سایه بعضی از استخوان های کف پا روی یکدیگر افتاده و به خوبی دیده نمیشوند.
به همین خاطر در اکثر اوقات رادیوگرافی استاندارد کف پا نمای مایل آن است. در زیر تصاویر رادیوگرافی طبیعی کف پا دیده میشود
