پارگی تاندون آشیل یکی از آسیب‌های شایع و جدی در میان ورزشکاران و افرادی است که به فعالیت بدنی شدید مشغول هستند. این پارگی میتواند تاثیرات قابل توجهی بر توانایی حرکتی فرد داشته باشد و روند بهبودی آن ممکن است زمان‌بر باشد.
در لفظ عامه مردم به پارگی تاندون آشیل، پارگی تاندون مچ پا و یا حتی گاهی اوقات پارگی تاندون پا هم میگویند.
مکانیسم پارگی تاندون آشیل
تاندون یا زردپی آشیل قویترین تاندون بدن است. این تاندون موجب اتصال عضلات گاستروکنمیوس و سولئوس به پشت استخوان پاشنه شده و با انتقال نیرو از طرف عضله به استخوان موجب پایین آمدن پا یا پلانتار فلکشن Plantar flexion میشود.
این حرکت دقیقا وضعیتی است که موقع بلند شدن روی پنجه پا انجام میدهیم. پارگی تاندون آشیل بدنبال کشش بیش از حد تحمل این تاندون است و میتواند بصورت کامل یا ناقص باشد. این آسیب در هر سنی میتواند ایجاد شود ولی بیشتر در سنین ۵۰-۳۰ سالگی دیده میشود.
همانطور که گفته شد علت اصلی پارگی تاندون مچ پا Achilles tendon rupture مثل هر تاندون دیگری وارد شدن کشش بیش از حد تحمل به تاندون است و این کشش معمولا در حین بلند شدن روی پنجه پا ایجاد میشود.
در حین ورزش هایی مانند فوتبال، بسکتبال، والیبال، دویدن، تنیس یا شیرجه ورزشکار به دفعات روی پنجه پا بلند میشود و در حین این عمل عضلات پشت ساق بشدت تاندون آشیل را تحت کشش قرار میدهد. وقتی این کشش بیش از حد تحمل تاندون باشد ممکن است آن را پاره کند.
ورزش هایی که در آنها فرد باید به ناگهان بایستد یا به ناگهان شروع به حرکت کند یا روی پنجه بلند شود کشش زیادی را به این تاندون وارد میکنند. این مکانیسم پارگی، بیشتر در ورزشکاران آماتور که بدون آمادگی اقدام به ورزش های سخت میکنند دیده شده و کمتر در ورزشکاران حرفه ای دیده میشود.
پارگی تاندون آشیل در حین ورزش، بیشتر در کسانی دیده میشود که بدون گرم کردن خود و انجام حرکات کششی مبادرت به ورزش میکنند و یا بعد از خسته شدن شدید عضلات به ورزش ادامه میدهند.
محل پارگی معمولا حدود ۶-۲ سانتیمتر بالاتر از مچ پا یعنی در باریک ترین محل تاندون است. عواملی مانند عضلات پشت ساق سفت، تغییر کردن زمین بازی و کفش نامناسب (پاشنه کوتاه) میتوانند احتمال بروز این آسیب را بیشتر کنند.
مکانیسم دیگری که میتواند موجب پارگی تاندون مچ پا شود سقوط از بلندی با کف پا است. در این حالت کف پا به ناگهان و با شدت به بالا و عقب رفته و این وضعیت موجب میشود تاندون آشیل به ناگهان و با شدت کشیده شود که میتواند منجر به پارگی آن شود. افتادن از پله یا نردبان میتواند با این مکانیسم تاندون را پاره کند.
گاهی اوقت ضربه مستقیم به تاندون مانند لگد حریف به تاندون میتواند آنرا پاره کند. گاهی اوقات هم یک بریدگی عمیق با یک جسم تیز در پشت مچ پا میتواند تاندون را پاره کند.
گاهی اوقات بافت تاندون به عللی ضعیف شده و با نیروهای کمتری پاره میشود. علل زیر میتوانند تاندون را ضعیف کنند
- استفاده طولانی مدت از کورتن
- تزریق داروهای حاوی کورتن در نزدیکی تاندون
- بالا رفتن سن
- التهاب تاندون آشیل
- بیماری روماتیسم مفصلی و نقرس
علائم پارگی تاندون آشیل
یکی از علائم برجسته پارگی تاندون آشیل، صدای ترک خوردن یا پاره شدن ناگهانی در لحظه آسیب دیدن است. این صدا معمولاً همراه با درد شدید در ناحیه تاندون آشیل احساس میشود و ممکن است فرد احساس کند که قفل شده یا خم شده است.
یکی دیگر از علائم پارگی تاندون آشیل، تورم و کبودی در ناحیه مچ پا و پشت ساق پا است. این تورم معمولاً به سرعت افزایش می‌یابد و میتواند همراه با احساس گرمای محلی باشد. در برخی موارد، ممکن است فرد ناتوانی قابل توجهی در ایستادن بر روی پاشنه پا احساس کند، زیرا اتصال عضلات به استخوان پاشنه آسیب دیده است.
همچنین، کاهش توانایی در حرکت دادن مچ پا به سمت پایین یکی دیگر از علائم مهم پارگی تاندون آشیل است. وقتی مدتی از پارگی میگذرد بیمار ممکن است احساس ضعف در حرکات عادی روزانه مانند راه رفتن، دویدن یا پریدن داشته باشند. علاوه بر این، ممکن است در ناحیه اطراف تاندون آشیل حساسیت یا درد مزمنی احساس شود که میتواند به مشکلات بیشتری در حرکت منجر شود.
دیگر علائم پارگی تاندون آشیل عبارتند از
- بیمار در موقع راه رفتن نمیتواند پاشنه خود را از زمین بلند کند.
- بیمار نمیتواند روی پنجه خود بلند شود.
- اگر پارگی کامل بوده و تورم کم باشد ممکن است بتوان فرورفتگی را در ناحیه پارگی از روی پوست لمس کرد
- بیمار در موقع راه رفتن به جلو خم میشود
- بیمار در حفظ تعادل روی مچ پا مشکل دارد
تشخیص پارگی تاندون آشیل
یک تست بالینی برای تشخیص این پارگی تست فشار Squeeze test یا تست تامسون Thompson test است. در این تست بیمار به شکم خوابیده و زانوی طرف مبتلا را خم میکند.
سپس پزشک عضلات پشت ساق را فشار میدهد و سپس بررسی میکند که آیا با فشار این عضلات مچ پای بیمار به سمت کف پا خم میشود یا خیر. اگر مچ پا خم نشد میتواند علامتی دال بر پارگی تاندون باشد.
تست دیگری که ممکن است پزشک برای تشخیص پارگی تاندون مچ پا انجام دهد تست سوزن Needle test است. پزشک یک سوزن را از راه پوست به داخل تاندون آشیل بالاتر از جاییکه حدس میزند پاره شده باشد فرو کرده و سپس مچ پای بیمار را بالا و پایین میکند.
در صورت سلامت تاندون، انتهای بیرونی سوزن به بالا و پایین میرود ولی در صورت پارگی تاندون آشیل با حرکت دادن مچ پا سوزن به بالا و پایین نمیرود.
تست دیگر تست فشار است. در این روش بیمار به شکم خوابیده و پزشک دستگاهی را که با آن فشار خون بیماران را میگیرند به دور ساق بیمار بسته و آنرا تا نیمه از هوا پر میکند.
در صورت سلامت تاندون، با حرکت دادن مچ پا به بالا و پایین باید مقدار فشاری را که دستگاه نشان میدهد کم و زیاد شود و در صورت پاره بودن تاندون این فشار با حرکت مچ پا تغییر نمیکند.
در صورت شک به وجود پارگ تاندون میتوان از سونوگرافی یا ام آر آی استفاده کرد. گاهی اوقات تشخیص پارگی تاندون پا واقعا مشکل شده و پزشک نمیتواند در روزهای اول آن را تشخیص دهد. در این موارد بیمار باید بعد از چند روز مجددا معاینه و بررسی شود.
ام آر آی به عنوان یک ابزار تشخیصی قدرتمند برای پارگی تاندون پا شناخته شده است. این روش تصویربرداری توانایی تشخیص پارگی‌های جزئی و کامل تاندون را دارد و همچنین میتواند آسیب‌های همراه در بافت‌های اطراف را نیز شناسایی کند.
علائم مشابه پارگی تاندون آشیل میتواند در تاندنیت آشیل، کشش یا پارگی عضلات پشت ساق یا لخته شدن خون در وریدهای ساق ایجاد شود.
درمان پارگی تاندون آشیل
درمان پارگی تاندون آشیل باید سریع انجام شود. هرچه درمان زودتر انجام شود نتیجه درمان بهتر خواهد بود. نکته مهم اینست که به محض بروز علائم و بعد از اینکه بیمار به وجود پارگی شک کرد باید پایش را بر روی زمین نگذاشته و مچ پا را رو به سمت پایین نگه دارد. دو نوع درمان برای این نوع آسیب وجود دارد.
درمان غیر جراحی
در این روش مچ پای بیمار به مدت ۸ هفته با یک گچ یا اسپلینت بیحرکت میشود تا پارگی خودبخود جوش بخورد. در این موارد معمولا در چند هفته اول مچ پا طوری در اسپلینت یا گچ گذاشته میشود که کف پا به طرف پایین باشد.
در این حالت تاندون آشیل تحت کشش کمی قرار داشته و دو سر پارگی به هم نزدیک میشوند. در این روش معمولا در چند هفته اول بیمار باید با دو عصای زیر بغل راه رفته و پایش را زمین نگذارد.
در این روش درمان پارگی تاندون پا، ممکن است از گچ بلند تا بالای ران استفاده شود و یا از گچ کوتاه زیر زانو معمولا در طول درمان چند مرتبه گچ عوض شده و در هر بار تعویض گچ ممکن است زاویه مچ پا تغییر کند.
درمان جراحی
در این روش، تاندون آشیل با استفاده از عمل جراحی ترمیم میشود. برای ترمیم پارگی تاندون آشیل ممکن است از پیوند تاندونی هم استفاده شود. بعد از جراحی مچ پا برای حدود ۷-۵ هفته با اسپلینت و گچ بیحرکت میشود. جراحی ممکن است به روش باز یا بسته انجام شود.
هر کدام از روش ها طرفدارانی دارد. مشکل روش غیر جراحی اینست که بعد از بهبودی بیمار، ممکن است پس از مدتی تاندون دوباره پاره شود. تاندون جوش خورده با روش غیر جراحی معمولا در محل پارگی قبلی ممکن است آنقدر قوی جوش نخورد که بتواند در مقابل نیروهای زیاد مقاومت کند. این مشکل در روش جراحی کمتر وجود دارد.
در عوض در روش جراحی احتمال مشکلات عمومی جراحی مانند عفونت محل عمل، کم شدن حس پوست در محل جراحی، احتمال ایجاد پوست اضافه در محل جراحی و احتمال لخته شدن خون در ساق و اینکه در هر صورت عمل جراحی باید انجام شود وجود دارد.
به همین خاطر معمولا بیماران برای هر روش درمانی انتخاب میشوند. درمان افراد جوانتر و آنان که ورزش های پرتحرک انجام میدهند معمولا با استفاده از روش جراحی انجام میشود.
در افراد مسن تر و آنان که کمتر فعال هستند میتوان از روش غیر جراحی استفاده کرد. در مواردی که درمان به عللی دیر شروع میشود هم بهتر است از روش جراحی استفاده کرد.
پس از درمان پارگی تاندون پا
پس از درمان پارگی تاندون آشیل حداكثر قدرت تاندون معمولا بعد از شش ماه بدست میاید. در روزهای اول درمان، بیمار باید استراحت كرده و ساق را بالاتر از سطح قلب نگه دارد تا ورم پا بتدریج كم شود. در هفته های اول بعد از درمان بیمار باید با عصای زیر بغل و بدون وزن گذاشتن روی پا راه برود.
بعد از خارج كردن گچ یا اسپلینت بیمار تا مدتی باید از كفش پاشنه بلند استفاده كند و تا چند ماه باید تحت نظر یك فیزیوتراپ خوب نرمش های خاصی را برای افزایش دامنه حركتی مچ پا و تقویت عضلات ساقانجام دهد.
آینده بیمار
معمولا بیمار بعد از درمان پارگی تاندون مچ پا چند هفته نمیتواند سر كارش حاضر شود. بازگشت به فعالیت ورزشی معمولا بعد از 12-4 ماه زمان امكانپذیر است. در این مدت بیمار با انجام نرمش های خاص قدرت انعطاف پذیری مچ پا را بیشتر كرده و قدرت عضلات ساق را هم افزایش میدهد.
هر درمانی كه برای بیمار انجام شود این احتمال وجود دارد كه تاندون بطور كامل ترمیم نشده و نیاز به عمل جراحی یا جراحی مجدد وجود داشته باشد. احتمال پارگی مجدد تاندون وقتی درمان با استفاده از عمل جراحی بوده 4-1 درصد و در درمان غیر جراحی 12-10 درصد است.
در عمل جراحی احتمال عوارضی مانند عفونت در محل جراحی در 4 درصد موارد وجود دارد. عارضه احتمالی دیگر جراحی كاهش حس پوست در محل عمل است. گاهی اوقات طول تاندون بعد از درمان كوتاه تر از اول میشود.
پیشگیری از پارگی تاندون آشیل
پیشگیری از پارگی تاندون آشیل یکی از جنبه‌های مهم سلامت ورزشکاران و افرادی است که فعالیت بدنی منظم دارند. اتخاذ اقدامات پیشگیرانه میتواند به کاهش خطر بروز این آسیب کمک کند و سلامت تاندون آشیل را در بلندمدت حفظ کند.
یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از پارگی تاندون مچ پا، افزایش تدریجی میزان فعالیت بدنی و بار وارده بر تاندون است. شروع ناگهانی با شدت بالا در تمرینات ورزشی میتواند باعث فشار غیرطبیعی بر تاندون آشیل شود، بنابراین باید برنامه‌های تمرینی به طور تدریجی افزایش یابند تا تاندون زمان کافی برای سازگاری داشته باشد.
تکنیک‌های صحیح در اجرای حرکات ورزشی نیز نقش کلیدی در پیشگیری از پارگی تاندون آشیل دارند. آموزش حرکات صحیح دویدن، پریدن و تغییر جهت به کاهش فشار غیرضروری بر تاندون کمک میکند. همچنین، تقویت عضلات ساق پا و بهبود انعطاف‌پذیری آنها میتواند مقاومت تاندون در برابر فشارهای شدید را افزایش دهد.
استفاده از کفش‌های مناسب و حمایت‌کننده نیز اهمیت ویژه‌ای در پیشگیری از پارگی تاندون مچ پا دارد. کفش‌های ورزشی با پشتیبانی کافی از قوس پا و کفی مناسب میتوانند توزیع یکنواخت فشار بر تاندون آشیل را تضمین کرده و از ایجاد نقاط ضعف جلوگیری کنند. همچنین، تعویض منظم کفش‌های ورزشی که فرسوده شده‌اند، به حفظ سلامت تاندون کمک میکند.
گرم کردن و انجام تمرینات کششی قبل از فعالیت بدنی نیز از عوامل مهم پیشگیری محسوب میشود. این تمرینات باعث افزایش جریان خون به تاندون‌ها و عضلات میشود و انعطاف‌پذیری آنها را بهبود می‌بخشد، که در نهایت خطر پارگی تاندون آشیل را کاهش میدهد.
تشخیص این پارگی معمولا با صحبت های پزشک با بیمار و معاینه امکانپذیر است. پزشک بررسی میکند که آیا بیمار میتواند روی پنجه پایش بلند شود یا خیر. همچنین پوست روی تاندون را لمس میکند که ببیند آیا پارگی لمس میشود.
مراقبت از وضعیت کلی سلامت بدن نیز میتواند در پیشگیری موثر باشد. رژیم غذایی متعادل و مصرف مواد مغذی کافی برای حفظ سلامت بافت‌های نرم، از جمله پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری است. همچنین، مدیریت شرایط پزشکی مانند دیابت و سایر بیماری‌هایی که میتوانند به تاندون‌ها آسیب برسانند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
در نهایت، گوش دادن به بدن و جلوگیری از نادیده گرفتن دردها و علائم اولیه آسیب‌های احتمالی میتواند در پیشگیری از پارگی تاندون آشیل موثر باشد. در صورت احساس درد یا ناراحتی در ناحیه تاندون آشیل، استراحت و مشاوره با متخصص میتواند از پیشرفت آسیب جلوگیری کند و سلامت بلندمدت تاندون آشیل را تضمین نماید.