منیسک دیسکوئید یا منیسک دیسکی شکل یک ناهنجاری مادرزادی نادر است که در آن شکل منیسک زانو به جای شکل هلالی طبیعی، به صورت دیسک یا صفحه‌ای گرد در می‌آید.
این وضعیت بیشتر در منیسک خارجی زانو دیده میشود و در برخی افراد ممکن است بدون علائم باشد، در حالی که در برخی دیگر ممکن است باعث مشکلاتی مانند درد، قفل شدن زانو یا پارگی شود.
منیسک در زمان تولد به شکل حلقوی است و با رشد بچه شکل آن بتدریج بصورت حرف C انگلیسی درمیاید.
در منیسک دیسکی شکل این تغییر در منیسک خارجی زانو ایجاد نشده و منیسک بشکل همان حلقه یا دیسک باقی میماند. این تغییر شکل منیسک در ۵-۳ درصد افراد جامعه وجود داشته و در ۲۰ درصد موارد دو طرفه است.
منیسک زانوی خیلی از افراد دیسکی است ولی در تمام طول عمرشان متوجه آن نمیشوند و مشکلی هم ندارند ولی در تعدادی از افراد منیسک دیسکی شکل مشکلاتی را بوجود میاورد که این مشکلات معمولا در بچگی شروع میشود.
خود منیسک دیسکی شکل به خودی خود علامتی ندارد ولی راحت تر از منیسک طبیعی در درون مفصل گیر میکند و پاره میشود و این پاره شدن موجب بروز علائم درد و تورم و قفل شدن زانو میشود.
گرچه آسیب دیدن این منیسک ها معمولا به دنبال حرکات چرخشی زانو ایجاد میشود ولی بسیاری از بچه های مبتلا به این بیماری بدون داشتن صابقه ضربه خاص به زانو دچار قفل شدن و صدا دادن مفصل زانو میشوند.
انواع منیسک دیسکوئید
منیسک دیسکوئید به سه نوع تقسیم میشود که بر اساس شکل و ساختار آن طبقه‌بندی میشوند.
منیسک دیسکوئید کامل
در این نوع، منیسک خارجی به طور کامل به شکل دیسک یا صفحه‌ای گسترده است و تمام فضای بین استخوان‌های ران (فمور) و درشت‌نی (تیبیا) را پر میکند.
این نوع منیسک دیسکی شکل معمولاً بیشتر از انواع دیگر در معرض پارگی و آسیب قرار دارد، زیرا انعطاف‌پذیری و پایداری طبیعی منیسک هلالی‌شکل را ندارد. افراد مبتلا به این نوع ممکن است بیشتر علائم مرتبط با زانو مانند درد، تورم یا قفل شدن زانو را تجربه کنند.
منیسک دیسکوئید ناقص
در منیسک دیسکوئید ناقص، شکل منیسک به دیسک کامل نمی‌رسد و به نوعی حد وسط بین منیسک هلالی طبیعی و دیسک کامل است. منیسک در این نوع ممکن است ضخیم‌تر و پهن‌تر از منیسک معمولی باشد، اما تمام فضای مفصل زانو را نمی‌پوشاند.
این نوع نیز می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مانند درد و محدودیت حرکتی شود، اما خطر پارگی منیسک و قفل شدن زانو در این نوع نسبت به منیسک دیسکوئید کامل کمتر است.
منیسک دیسکوئید ناپایدار
این نوع منیسک دیسکوئید به دلیل ناپایداری خود متمایز است. در منیسک طبیعی، لیگامان‌های اطراف منیسک را در جای خود نگه می‌دارند و به پایداری آن کمک می‌کنند.
در منیسک دیسکوئید ناپایدار، یکی از این لیگامان‌ها که به نام لیگامان “وریسبرگ” شناخته میشود، به درستی توسعه نیافته است یا وجود ندارد. این باعث میشود که منیسک به راحتی جابجا شده و زانو را قفل کند. این نوع معمولاً با علائم شدیدتری مانند قفل شدن مکرر زانو همراه است و نیاز به جراحی فوری دارد.
علت منیسک دیسکی شکل
علت دقیق این وضعیت هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل زیر به عنوان محتمل‌ترین دلایل مورد توجه قرار گرفته‌اند:
عوامل مادرزادی (ژنتیکی)
مطالعات نشان می‌دهند که منیسک دیسکی شکل احتمالاً به دلایل ژنتیکی و در طی مراحل رشد جنینی شکل می‌گیرد. در افراد مبتلا، منیسک خارجی زانو به طور کامل رشد نمی‌کند و به جای شکل هلالی طبیعی، به صورت دیسکی پهن و مسطح در می‌آید.
این نقص در ساختار منیسک معمولاً به عنوان یک ناهنجاری مادرزادی در نظر گرفته میشود، هرچند به ندرت در اعضای یک خانواده به صورت ارثی مشاهده شده است.
تأثیرات محیطی در دوران رشد جنین
برخی محققان معتقدند که عوامل محیطی و تأثیرات در دوران جنینی می‌توانند بر شکل‌گیری غیرطبیعی منیسک تاثیر بگذارند.
عواملی مانند ناهنجاری‌های ساختاری یا فشارهای غیرطبیعی در دوران بارداری ممکن است باعث شود که منیسک به درستی شکل نگیرد. این تئوری‌ها به عنوان یک فرضیه مورد بررسی قرار دارند، اما شواهد قطعی برای تایید این فرضیه‌ها وجود ندارد.
رشد غیرطبیعی در کودکی
در برخی موارد، احتمال داده میشود که منیسک دیسکوئید ناشی از یک رشد غیرطبیعی در کودکی باشد.
در این شرایط، منیسک به دلیل تغییرات در رشد یا تغییرات فیزیکی مفاصل زانو، به جای شکل طبیعی خود، به صورت دیسکی شکل می‌گیرد. این رشد غیرطبیعی معمولاً در سنین کودکی یا نوجوانی آشکار میشود.
علائم منیسک دیسکوئید
این بیماری بیشتر در منیسک خارجی زانو دیده میشود و می‌تواند بدون علامت باشد یا علائم مختلفی ایجاد کند.
شدت و نوع علائم به ساختار و ثبات منیسک دیسکوئید بستگی دارد. در برخی موارد، افراد مبتلا ممکن است به دلیل ناپایداری یا پارگی منیسک دیسکی شکل علائم واضح‌تری تجربه کنند. در ادامه به مهم‌ترین علائم این وضعیت می‌پردازیم:
صداهای غیرعادی (کلیک یا تق تق)
شایعترین علامت منیسک دیسکی شکل زانو صدا دادن مفصل زانو بصورت تقه کردن در حین راه رفتن و در سنین حدود ۸-۶ سالگی است.
این صدا معمولا در انتهای حرکت زانو و در حین کاملا صاف کردن مفصل یا موقع چرخاندن آن احساس شده و یا حتی شنیده میشود. این صداها ناشی از حرکت غیرطبیعی منیسک دیسکوئید یا جابجایی آن درون مفصل زانو است.
تقه ممکن است بدون درد و یا همراه با درد باشد.
قفل شدن زانو
قفل شدن زانو یکی از علائم شایع منیسک دیسکی شکل بخصوص نوع ناپایدار آن است. در این حالت، زانو ممکن است به طور ناگهانی قفل شود و فرد قادر به خم یا صاف کردن زانو نباشد.
این حالت معمولاً زمانی رخ میدهد که بخشی از منیسک دیسکوئید درون مفصل گیر کند یا جابجا شود. قفل شدن زانو می‌تواند دردناک و ناتوان‌کننده باشد و ممکن است نیاز به درمان جراحی داشته باشد.
پارگی منیسک
منیسک دیسکوئید بیشتر از منیسک‌های طبیعی در معرض خطر پارگی است، به خصوص در اثر حرکات چرخشی یا فشار زیاد بر زانو.
علائم عمده این بیماری وقتی بوجود میاید که منیسک پاره میشود و علائم کلاسیک پارگی منیسک را نشان میدهد. البته بروز علائم پارگی منیسک در این بیماران بدون ضربه خاص و بصورت تدریجی است.
در این حالات علائم بیماری بصورت درد زانو، تورم، محدودیت حرکت و خشکی زانو، قفل شدن زانو، احساس خالی شدن زانو و ناتوانی در صاف مستقیم کردن کامل زانو است.
روش‌های تشخیص منیسک دیسکوئید
تشخیص منیسک دیسکوئید به مجموعه‌ای از ارزیابی‌های بالینی و تصویربرداری نیاز دارد. پزشکان برای تشخیص دقیق از معاینه فیزیکی و روش‌های تصویربرداری استفاده می‌کنند.
پزشک ابتدا با بررسی تاریخچه پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی زانو کار خود را آغاز میکند. در معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است مواردی مانند:
- درد در ناحیه خارجی زانو،
- قفل شدن زانو،
- صداهای کلیک یا تق تق هنگام حرکت زانو،
- محدودیت‌های حرکتی زانو را ارزیابی کند. پزشک ممکن است از بیمار بخواهد زانو را خم و راست کند تا دامنه حرکتی و وجود هرگونه صدا یا قفل شدن ارزیابی شود.
اگرچه اشعه ایکس به طور مستقیم منیسک دیسکی شکل را نشان نمی‌دهد، اما ممکن است برای تشخیص سایر مشکلات استخوانی یا تغییرات غیرطبیعی در مفصل زانو استفاده شود. در برخی موارد، اشعه ایکس ممکن است شکل غیرطبیعی مفصل زانو را نشان دهد که با منیسک دیسکوئید مرتبط است.
ام‌آر‌آی دقیق‌ترین و بهترین روش برای تشخیص منیسک دیسکی شکل است. این روش تصویربرداری به پزشک اجازه میدهد تا منیسک و ساختارهای اطراف زانو را به وضوح مشاهده کند و تشخیص دهد که آیا منیسک به شکل دیسکی یا صفحه‌ای تشکیل شده است. ام‌آر‌آی همچنین می‌تواند وجود هرگونه پارگی منیسک یا سایر آسیب‌های مرتبط را نشان دهد.
در موارد خاص که تصویربرداری‌ها اطلاعات کافی ارائه ندهند، آرتروسکوپی به عنوان یک روش تشخیصی و درمانی استفاده میشود. در این روش کم‌تهاجمی، یک دوربین کوچک به داخل زانو وارد میشود تا وضعیت منیسک به طور مستقیم بررسی شود.
روش‌های درمان منیسک دیسکی شکل
درمان منیسک دیسکی شکل به شدت علائم، میزان ناپایداری و آسیب به منیسک بستگی دارد. برخی افراد با منیسک دیسکوئید ممکن است علائمی نداشته باشند و نیاز به درمان خاصی نداشته باشند، اما در مواردی که علائم جدی مانند درد، قفل شدن زانو، یا محدودیت حرکت وجود دارد، درمان لازم است. روش‌های درمان منیسک دیسکوئید به دو دسته کلی غیرجراحی و جراحی تقسیم میشوند.
روش‌های غیرجراحی
در مواردی که علائم خفیف هستند و پارگی منیسک وجود ندارد، درمان غیرجراحی ممکن است مؤثر باشد. این روش‌ها معمولاً شامل موارد زیر هستند:
- استراحت و کاهش فعالیت‌های فیزیکی: در مرحله ابتدایی، استراحت و کاهش فشار بر زانو می‌تواند به تسکین علائم کمک کند. فعالیت‌هایی که زانو را تحت فشار قرار می‌دهند باید محدود شوند.
- داروهای ضدالتهابی: استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن به کاهش درد و التهاب زانو کمک میکند.
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپی بخش مهمی از درمان منیسک دیسکی شکل است. تقویت عضلات اطراف زانو و بهبود انعطاف‌پذیری می‌تواند به بهبود پایداری زانو کمک کند. تمرینات تقویتی و کششی که توسط فیزیوتراپیست تجویز میشود، می‌توانند علائم را کاهش دهند.
- استفاده از یخ: برای کاهش تورم و درد، استفاده از کمپرس یخ بر روی زانو به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه چندین بار در روز می‌تواند مؤثر باشد.
روش‌های جراحی
اگر درمان غیرجراحی نتواند علائم را بهبود بخشد یا در مواردی که منیسک دیسکوئید دچار پارگی یا ناپایداری شدید باشد، جراحی توصیه میشود. روش‌های جراحی شامل:
- آرتروسکوپی زانو: آرتروسکوپی یکی از روش‌های جراحی کم‌تهاجمی است که در آن یک دوربین کوچک (آرتروسکوپ) به داخل مفصل زانو وارد میشود تا پزشک بتواند مستقیماً وضعیت منیسک را مشاهده کند. این روش به پزشک اجازه میدهد تا قسمت‌های آسیب‌دیده منیسک دیسکی شکل را ترمیم یا بردارد.
- منیسکتومی جزئی: در مواردی که بخشی از منیسک دیسکوئید باعث مشکل میشود، جراح ممکن است بخش آسیب‌دیده منیسک را برداشته یا شکل آن را اصلاح کند تا زانو بهتر کار کند و از قفل شدن آن جلوگیری شود.
- ترمیم منیسک: در برخی موارد، اگر منیسک دچار پارگی شده باشد و امکان ترمیم آن وجود داشته باشد، جراح ممکن است منیسک را بخیه بزند تا بهبود یابد.
توانبخشی پس از جراحی
پس از جراحی، توانبخشی نقش کلیدی در بازگشت به فعالیت‌های روزمره دارد. فیزیوتراپی برای بازگرداندن دامنه حرکتی، تقویت عضلات و جلوگیری از آسیب‌های بعدی ضروری است. برنامه توانبخشی معمولاً شامل تمرینات تقویتی و کششی، بهبود تعادل و بازیابی کامل عملکرد زانو است.