شکستگی کف پا یکی از آسیبهای شایع و دردناک پا است که میتواند تاثیر مهمی بر روی کیفیت زندگی فرد داشته باشد. این شکستگی معمولاً در اثر ضربه مستقیم یا پیچش ناگهانی پنجه پا رخ میدهد.
کف پا که شامل چندین استخوان کوچک و پیچیده است نقش مهمی در تعادل، حرکت و تحمل وزن بدن ایفا میکند. بنابراین شکستگی در این منطقه میتواند عملکرد روزانه را مختل کرده و لازم است تا سریع و درست درمان شود.
آناتومی کاربردی کف پا
جلوترین استخوان های پا آنهایی هستند که در انگشتان پا قرار دارند. هر انگشت پا سه استخوان دارد که به آنها Phalanx میگویند، بجز انگشت شست که از دو Phalanx تشکیل شده است.
در پشت سر این استخوان ها، استخوان های دیگری وجود دارند که کف پا را تشکیل میدهند. این استخوان ها را Metatars میگویند. برای هر انگشت در کف پا یک متاتارس وجود دارد. متاتارس ها کلفت تر و بلندتر از فالانکس ها هستند.
کف پا از ۵ استخوان به شکل مداد تشکیل شده که درست پشت سر انگشتان پا قرار گرفته اند. این استخوان ها بترتیب در کنار یکدیگر قرار گرفته در جلو با استخوان های انگشتان پا و در عقب با استخوان های زیر مچ پا مفصل میشوند.
آسیب شناسی
در هنگام بعضی فعالیت ها مانند وقتی که فرد در حال جهیدن به زمین میرسد یا وقتی که مچ پا را میچرخاند به این استخوان ها نیروهای زیادی وارد میشود.
وقتی این نیروها از حد تحمل استخوان بیشتر باشند شکستگی ایجاد میشود. در بین متاتارس ها پنجمین آنها بیش از بقیه دچار شکستگی میشود و بعد از آن شکستگی در متاتارس های اول و دوم شایعتر از سوم و چهارم است.
بسیاری از شکستگی های متاتارس همراه با شکستگی ها یا پیچ خوردگی های مچ پا یا اندام تحتانی همراهند. شکستگی های متاتارس از لحاظ محل، شدت و بسیاری مشخصه های دیگر با یکدیگر متفاوتند.
علت بروز شکستگی کف پا
شکستگی کف پا معمولا در اثر ترکیبی از عوامل مکانیکی و شرایط محیطی است که نتیجه آن فشار بیش از حد یا ضربه مستقیم به پا است. یکی از شایعترین علل این شکستگیها آسیب های ورزشی است. ورزشهایی مانند فوتبال، بسکتبال و دویدن که شامل حرکات ناگهانی و تغییر جهت سریع میشوند میتوانند باعث فشار زیاد به استخوانهای کف پا شوند و در نتیجه موجب شکستگی متاتارس یا سایر استخوانهای کف پا شوند
تکنیک نامناسب ورزش یا تغییر سطح زمینی که ورزش در آن انجام میشود هم ممکن است از دیگر عوامل ایجاد این شکستگی باشند.
یکی از انواع شکستگی های کف پا شکستگی های استرسی در متاتارس ها است. این شکستگی ها خود را بصورت ترک های ریزی در استخوان نشان میدهند و معمولاً به علت افزایش ناگهانی شدت یا مدت راه رفتن و دویدن بخصوص حین تمرینات سخت ورزشی و نظامی ایجاد میشوند.
گاهی اوقات خط شکستگی کف پا بصورت کامل است و استخوان به دو قسمت تبدیل میشود. این قطعات ممکن است نسبت به یکدیگر بدون جابجایی بوده یا ممکن است کاملا جابجا شوند. این شکستگی ها معمولاً بدنبال افتادن اجسام سنگین روی پا یا به دنبال پیچ خوردن کف پا بوجود میایند.
گاهی اوقات بدنبال پیچ خوردن مچ و کف پا تاندونی که به قسمت پشتی متاتارس پنجم ( خارجی ترین متاتارس) متصل است تحت کشش ناگهانی قرار گرفته و موجب میشود تکه بزرگی از استخوان که به این تاندون متصل است از بقیه تنه متاتارس کنده و جدا شود.
یکی از موقعیت هایی که میتواند موجب شکستگی متاتارس شود پیچش شدید مچ پا به داخل و در وضعیتی است که نیروهای وزن به پنج پا وارد میشوند.
علت دیگر شکستگی متاتارس فرود نامناسب بخصوص روی یک سطح ناهموار است یعنی وقتی که فرد بعد از پریدن در حال فرود آمدن روی زمین است. ضربه مستقیم مثل افتادن یک شی سنگین هم میتواند موجب شکسته شدن متاتارس شود.
عوامل دیگری مانند سقوط از ارتفاع، تصادفات رانندگی و ضربات مستقیم به پا از جمله مواردی هستند که ممکن است منجر به شکستگی کف پا شوند. در این موارد نیروی وارد شده به پا بسیار زیاد است و ممکن است چندین استخوان در کف پا بطور همزمان دچار شکستگی شوند.
عوامل فیزیولوژیکی نیز نقش مهمی در افزایش خطر شکستگی کف پا دارند. افراد مسنتر که استخوانهای آنها به دلیل پوکی استخوان شکنندهتر شدهاند بیشتر در معرض خطر شکستگی هستند. همچنین افراد با مشکلات ارتوپدی یا ناهنجاریهای پا ممکن است بیشتر مستعد به شکستگی کف پا باشند.
عوامل محیطی هم میتوانند در ایجاد این شکستگی تاثیرگذار باشند. زمینهای ناهموار، پوشیدن کفشهای نامناسب که حمایت کافی از کف پا نکنند و یا حتی شرایط آب و هوایی میتوانند خطر شکستگی کف پا را بیشتر کنند.
پوشیدن کفشهای بلند و نامناسب در فعالیتهای روزانه میتواند فشار اضافی بر استخوانهای کف پا وارد کند و منجر به آسیبهای مختلفی از جمله شکستگی متاتارس شود.
در نهایت عدم توجه به پیشگیری و ایمنی در فعالیتهای روزانه و ورزشی میتواند عامل مهمی در بروز شکستگی کف پا باشد. استفاده از تجهیزات حفاظتی مناسب، گرم کردن قبل از ورزش و رعایت تکنیکهای صحیح ورزشی میتواند موجب کم شدن خطر این نوع شکستگیها شود.
علائم شکستگی متاتارس
یکی از اولین علائم شکستگی کف پا درد شدید و ناگهانی در ناحیه آسیب دیده است. این درد معمولا بعد از ضربه به پا شروع میشود و ممکن است بتدریج شدیدتر شود. از علائم دیگر شکستگی کف پا درد در موقع حرکت یا ایستادن بر روی پا است.
تورم و کبودی از علائم مهم شکستگی کف پا است. پس از بروز شکستگی، ناحیه آسیب دیده ممکن است به سرعت متورم و کبود شود.
گاهی اوقات تغییر شکل کف پا بدنبال شکستگی مشاهده میشود. این تغییر شکل میتواند نشاندهنده جابجایی شکستگی استخوان کف پا باشد.
کاهش توانایی در حرکت دادن پا و یا احساس بیحسی و سوزش از علائم دیگر شکستگی کف پا هستند. بیمار ممکن است نتواند پا را به طور کامل خم یا صاف کند و یا احساس کند که پا بیحس شده است. این علائم ممکن است به دلیل آسیب به اعصاب کف پا ایجاد شود.
صدا یا احساس شکستگی در موقع آسیب دیدگی هم از علائم شکستگی کف پا است. فرد ممکن است صدای ترک خوردن استخوان را بشنود که نشاندهنده شکستگی متاتارس است. این صدا معمولاً با درد شدیدی همراه است و نیازمند توجه فوری پزشکی است.
در نهایت، افراد مبتلا به شکستگی کف پا ممکن است در هنگام ایستادن یا راه رفتن به طور غیرطبیعی روی پا فشار بیاورند و بد راه بروند. این عدم توانایی در تحمل وزن بدن میتواند نشانهای از شکستگی استخوان کف پا باشد.
اقدامات اولیه بعد از شکستگی کف پا
در لحظات اولیه بعد از شكستگی استخوان متاتارس و قبل از رسیدن بیمار به پزشك میتوان اقدامات زیر را انجام داد
- بیمار باید از گذاشتن كف پا بر روی زمین اجتناب كند
- دراز كشیده و پای خود را بالا نگه میدارد
- با استفاده از كیسه حاوی خرده های یخ محل ضربه را سرد میكند
- با یك باند كشی محل درد و تورم را میبندد
- برای كاهش موقت در میتوان از استامینوفن یا یك داروی ضد التهاب مانند ناپروكسن استفاده كرد
درمان شکستگی کف پا
درمان شکستگی کف پا بستگی به نوع و شدت شکستگی دارد. اولین قدم در درمان شکستگی کف پا تشخیص دقیق نوع و محل شکستگی است.
برای تشخیص، پزشک معمولا از تصویربرداری هایی مانند رادیوگرافی و گاهی سیتیاسکن استفاده میکند تا تصویر دقیقی از استخوانهای آسیب دیده به دست آورد.
پزشك معالج برای درمان قطعی بیمار اقداماتی را انجام میدهد كه بطور خلاصه عبارتند از
♦ در شكستگی متاتارس که بدون جابجایی است، درمان میتوان بصورت گچ گیری كف و مچ پا و ساق باشد و یا ممكن است پزشك معالج از آتل یا اسپلینت برای درمان استفاده كند.
♦ در شكستگی جابجا شده، پزشك معالج بعد از بیحسی یا بیهوش كردن بیمار ابتدا اقدام به جااندازی بسته شكستگی میكند.
اگر جااندازی موفقیت آمیز باشد مرحله بعدی درمان استفاده از گچ گیری برای ممانعت از جابجایی مجدد است. پس از آن پای بیمار حدود 6-4 هفته در گچ باقی میماند تا شكستگی متاتارس جوش بخورد.
♦ اگر پزشك معالج نتواند با جااندازی بسته قطعات شكسته شده را در وضعیت مناسبی قرار دهد ممكن است نیاز به جااندازی باز یعنی عمل جراحی وجود داشته باشد.
در این موارد به توسط عمل جراحی پوست شكافته شده و قطعات شكسته شده در زیر دید مستقیم جراح در موقعیت مناسب در كنار یكدیگر قرار میگیرند و سپس برای ممانعت از جابجایی مجدد از وسایلی مانند پین، پیچ، وایر یا پلاك استفاده میشود. بعد از جراحی معمولا برای محافظت بیشتر پا از یك آتل یا اسپلینت استفاده میشود.
♦ در مدتی كه شكستگی متاتارس هنوز جوش نخورده بیمار باید از وزن گذاشتن روی پا اجتناب كند تا قطعات شكسته شده متاتارس حركت نكرده و فرصت داشته باشند تا به یكدیگر جوش بخورند.
در این مدت بیمار معمولا برای راه رفتن از دو عصای زیر بغل استفاده میكند. بعد از جوش خوردن شكستگی بیمار میتواند بتدرج در عرض چند هفته به فعالیت های قبلی برگردد.
بازگشت به فعالیت های ورزشی مستلزم بازپروری بیشتر و انجام تمریناتی با کمک فیزیوتراپ برای افزایش دامنه حركات به مفاصل كف و مچ پا و تقویت عضلات ناحیه میباشد.
♦ در صورتیكه شكستگی متاتارس باز باشد بیمار باید هر چه زودتر مورد عمل جراحی قرار گیرد.
در طول دوره بهبود، مدیریت درد و جلوگیری از عفونت نیز از جنبههای مهم درمان شکستگی کف پا هستند. پزشک ممکن است داروهای ضد التهاب و مسکن تجویز کنند تا درد و تورم کاهش یابد. همچنین، رعایت نکات بهداشتی و مراقبت از محل شکستگی برای جلوگیری از عفونتها ضروری است.
تغذیه مناسب و مصرف مکملهای ویتامین D و کلسیم نیز میتواند به بهبود سریعتر استخوانها کمک کند. افراد باید از مصرف دخانیات و الکل پرهیز کنند زیرا این مواد میتوانند فرآیند بهبود استخوان را کند کنند.
در نهایت، پیگیری منظم با پزشک و حضور در جلسات فیزیوتراپی به اطمینان از بهبود صحیح و جلوگیری از عوارض بلندمدت کمک میکند. با رعایت دقیق دستورالعملهای پزشکی و انجام تمرینات توصیه شده، افراد مبتلا به شکستگی کف پا میتوانند بهبودی کامل و بازگشت به فعالیتهای روزانه خود را تجربه کنند.
پیشگیری از شکستگی کف پا
برای پیشگیری از شکستگی کف پا باید به نکات زیادی توجه کرد که در زیر آنها را توضیح میدهیم. یکی از مهمترین آنها استفاده از کفشهای مناسب است.
کفشهای با کیفیت که حمایت کافی از قوس کف پا دارند میتوانند فشار به کف پا را کم کرده و خطر شکستگی استخوان کف پا را به حداقل برسانند. انتخاب کفشهایی با کفیهای مقاوم و مناسب برای نوع فعالیت مورد نظر نقش مهمی در جلوگیری از شکستگی دارد.
در کنار انتخاب کفش مناسب، تقویت عضلات و استخوانها هم میتواند به پیشگیری از شکستگی کف پا کمک کند. نرمش های تقویتی مانند ایستادن روی انگشتان پا، استفاده از توپهای تمرینی و انجام تمرینات تعادلی میتواند قدرت و انعطافپذیری کف پا را بیشتر کند. این اقدامات باعث میشوند که پا بهتر بتواند فشارهای ناگهانی را تحمل کند و از آسیبهای احتمالی جلوگیری شود.
در فعالیتهای ورزشی رعایت تکنیکهای صحیح و استفاده از تجهیزات مناسب ضروری است. گرم کردن و کشش قبل از شروع ورزش میتواند انعطافپذیری عضلات و رباطهای پا را بیشتر کرده و خطر آسیب را کم کند. همچنین استفاده از وسایل حفاظتی مثل کفیهای مناسب داخل کفش میتواند از فشار زیاد بر استخوانهای کف پا جلوگیری کند.
کم کردن وزن بدن از عوامل مهم پیشگیری از شکستگی کف پا است. اضافه وزن میتواند فشار اضافی بر روی پاها و بخصوص استخوانهای کف پا وارد کند و این فشار خطر شکستگی را افزایش میدهد. کم کردن وزن از طریق رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم میتواند به کاهش این فشار کمک کند و سلامت کلی پاها را حفظ نماید.
افرادی که دارای ناهنجاریهای ساختاری پا یا مشکلاتی مثل پوکی استخوان هستند باید با پزشک خود مشورت کنند و اقدامات لازم برای تقویت استخوانها را انجام دهند. مصرف مکملهای ویتامین D و کلسیم میتواند به تقویت استخوانها کمک کند و از شکستگیهای استخوان جلوگیری نماید.
ایجاد محیطها امن در خانه و محل کار نقش مهمی در پیشگیری از شکستگی کف پا دارد و اقداماتی مانند حذف موانع و اشیاء بر روی زمین که ممکن است باعث لغزش یا سقوط شوند و استفاده از کفپوشهای ضد لغزش و اطمینان از روشنایی مناسب میتواند خطر شکستگی را کم کند.