دیابت یا مرض قند از بیماری های شایع و ناتوان کننده انسان است که میتواند مشکلات جدی را برای اندام ها ایجاد کند. یکی از این مشکلات زخم های مزمن و مقاوم به درمانی است که معمولا در کف پای این بیماران ایجاد میشود. این عارضه را پای دیابتی Diabetic foot هم میگویند.
مشکلاتی که برای پای افراد مبتلا به دیابت ایجاد میشود به علت دو اشکال عمده ای است که دیابت مسبب آن است. این دو مشکل اختلالات اعصاب محیطی و کم شدن جریان خون اندام است.
اختلال عروقی زمینه ساز بروز زخم در پای فرد مبتلا به دیابت است
کف پا دورترین قسمت بدن از قلب است و نسبت به دیگر بافت های بدن خون کمی دریافت میکند. به همین علت است که در هوای سرد اولین جایی از اندام که سرد میشود پا است.
بیماری دیابت در بلند مدت موجب کم شدن جریان خون در همه بدن میشود ولی این مشکل در پا بیشتر از جاهای دیگر خودش را نشان میدهد.
همین امر موجب میشود که زخم هایی که بطور مرتب در اثر آسیب های محیطی در پای همه افراد ایجاد میشوند ولی بسرعت خوب میشوند در پای این افراد خوب نشود چون بهبود زخم به مواد غذایی و اکسیژن نیاز دارد که از راه خون به بافت ها میرسد.
میکروب ها هم زمینه را مساعد دیده و بر روی زخم ایجاد شده شروع به فعالیت کرده و عفونت ایجاد میکنند. به علت کاهش جریان خون پا گلبول های سفید هم کمتر به محل زخم رفته و دفاع ایمنی بافت کم میشود.
خود بیماری دیابت هم بطور کلی دفاع ایمنی بدن را کاهش میدهد. این امر موجب گسترش عفونت در زخم و تاخیر در بهبود آن میشود.
در دیابت کاهش حس به علل اختلال در عملکرد اعصاب محیطی وجود دارد
مشکل دیگر افراد دیابتی اختلال در کارکرد اعصاب محیطی است که موجب کم شدن حس لمس در پای آنها میشود. این کاهش حس موجب خشکی و ایجاد شکاف هایی در پوست شده که زمینه را برای ایجاد زخم فراهم میکند.
از طرف دیگر بیمار به علت کاهش حس کمتر متوجه آسیب های محیطی میشود. مثلا پا بدون اینکه شخص متوجه شود در مجاورت شی داغ قرار گرفته و میسوزد و یا بر روی شی برنده رفته و زخم میشود.
وقتی هم که آسیبی به پوست میرسد به علت اختلال در حس درد بیمار تا مدتها متوجه آن نمیشود و این موجب پیشرفت عفونت در زخم میشود.
اختلالات اعصاب در پای افراد دیابتی میتواند در بلند مدت موجب فلج شدن عضلات کف پا شده و این فلجی موجب تغییر شکلی های مختلفی در پا میشود.
تغییر شکل یافتن پا به نوبه خود موجب میشود در موقع راه رفتن به قسمت های خاصی از کف پا فشارهای بیشتری وارد شود و این فشارها زمینه را برای بروز زخم فشاری فراهم میکنند.
اختلالات بینایی هم که از عوارض دیابت است میتواند به ایجاد این عارضه کمک کند. دید کم موجب میشود بیمار نتواند بخوبی جلوی پای خود را ببیند و پا را در موقعیت های نامناسب قرار میدهد که این موضوع احتمال آسیب دیدن پا را بیشتر میکند.
تمام این موارد دست به دست هم میدهند تا موجب شوند کف پای بیمار زخم های شدید و مقاوم به درمانی پیدا کند. زخم پای دیابتی در حدود ۷-۵ درصد افراد مبتلا به دیابت ایجاد میشود. این زخم ها در نهایت موجب قطع عضو در ۵-۰.۵ درصد افراد دیابتی میگردند.
عفونت کف پای این بیماران در ابتدا محدود به پوست است ولی بعد از مدتی به بافت های عمقی و استخوان های کف پا هم سرایت کرده موجب عفونت استخوان یا استئومیلیت میشوند.
در عفونت پای این بیماران بیش از یک میکروب فعالیت دارند ولی شایعترین آنها استافیلوکوک طلایی است.
زخم پای دیابتی چه علائمی دارد
زخم های پای افراد دیابتی معمولا بدون درد بوده و در مناطقی هستند که پوست آنها بشدت ضخیم شده و پینه بسته است. نوک انگشت شست، قاعده و کنار خارجی انگشت کوچک، زیر انگشت وسط، پاشنه پا، لبه خارجی پا و زیر پنجه پا از مناطق مستعد به زخم هستند.
این زخم ها ممکن است همراه با تورم موضعی، قرمزی، ترشح چرک باشند. به علت فعالیت میکروب های بیهوازی زخمهای پای فرد دیابتی معمولا بسیار بدبو هستند.
گاهی اوقات اختلال عروقی و کاهش خونرسانی به پا حتی بدون ایجاد زخم هم موجب مردن و سیاه شدن و به اصطلاح نکروز قسمتی از پا میشود. این نکروز معمولا در انگشتان پا ایجاد میشود.
درمان زخم پا در فرد مبتلا به دیابت
در تمام این بیماران باید برای مدتی از آنتی بیوتیک تزریق و سپس خوراکی استفاده کرد. از انواع اعمال جراحی برای کمک به بهبود این زخم ها استقاده میشود که مهمترین آنها عبارتند از
♦ در صورتیکه زخم کوچک باشد پزشک معالج بافت های مرده زخم را با عمل جراحی خارج کرده و سپس در روزها و هفته های بعد زخم پانسمان میشود تا بتدریج بافت جدید در ناحیه تشکیل شده و زخم بسته شود. این درمان در مواردی که وضعیت عروق پا خوب بوده و مشکل پا بیشتر عصبی است بهتر جواب میدهد
♦ در زخم های بزرگ و یا در کسانی که پزشک معالج با بررسی های بیشتر متوجه میشود وضعیت عروقی پای آنها ناکافی است معمولا اقدام به قطع قسمتی از پا (آمپوتاسیون) که زخم در آن قرار دارد میشود.
♦ در مواردی که نارسایی عروقی پا زیاد است بسته به تصمیم پزشک ممکن است از اعمال جراحی استفاده شود تا جریان خون پا بیشتر شود.
آنژیوپلاستی، تعبیه استنت و یا بای پس بین شریان رانی و شریان پا ممکن است بتواند به افزایش جریان خون پای بیمار کمک کند.
فرد مبتلا به دیابت برای مراقبت از پا باید به چه نکاتی توجه کند
♦ هیچوقت پا برهنه راه نروید. حس کف پا در فرد دیابتی کاهش یافته و فرد متوجه زخم شدن پای خود نمیشود. پس همیشه از دمپایی یا کفش استفاده کنید.
♦ هر روز پای خود را با آب گرم و یک صابون ملایم شستشو دهید. حرارت آب را اول با دست خود امتحان کنید نا با پا. پای شما حس خوبی ندارد.
پا را برای مدت زیاد در آب نگذارید. برای خشک کردن پا آنرا با حوله مالش ندهید بلکه فقط با فشار دادن ملایم حوله به پوست پا آنرا خشک کنید. بین انگشتان پا را با دقت بیشتر خشک کنید
♦ پوست پا را با استفاده از لوسیون مناسب، نرم و مرطوب نگه دارید. پوست خشک زودتر زخم میشود. بین انگشتان را لوسیون نزنید
♦ ناخن انگشتان را مستقیم کوتاه کنید و گوشه ناخن ها را کوتاه نکنید. اگر ناخن در پوست اطراف انگشت فرو رفت به پزشک مراجعه کنید
♦ از محلول های ضد عفونی برای شستشوی پا استفاده نکنید. پای خود را بر روی رادیاتور یا جلوی بخاری یا شومینه قرار ندهید. ممکن است بسوزد و شما متوجه نشوید
♦ پای خود را گرم نگه دارید. هنگام خواب از یک جوراب شل استفاده کنید. مواظب باشد در هنگام برف و باران پای شما در کفش خیس نشود. در زمستان جوراب و کفش گرم بپوشید
♦ سیگار نکشید. حتما سیگار نکشید. سیگار به عروق خونی آسیب میزند و اکسیژن خون را هم کم میکند. سیگار بهترین یار بیماری دیابت در از بین بردن پای شما است
♦ چهار زانو ننشینید. این کار جریان خون پای شما را کم میکنند.
♦ هر روز پای خود را به دقت نگاه کنید و بدنبال سوراخ های کوچک، کبودی، قرمزی، گرمای موضعی در پوست، تاول، زخم، خراشیدگی، بریدگی و مشکلات ناخن باشید.
از یک آینه برای دیدن بهتر کف پا کمک بگیرید. به چند نقطه پا بیشتر دقت کنید. نوک انگشت شست، قاعده و کنار خارجی انگشت کوچک، زیر انگشت وسط، پاشنه، لبه خارجی پا و زیر پنجه پا
♦ در صورتی که پای شما تغییر شکل داده به پزشک مراجعه کنید. در صورت کم بودن تغییر شکل پزشک ممکن است برای شما کفی های خاص تجویز کند و در صورتیکه تغییر شکل زیاد باشد ممکن است نیاز به عمل جراحی برای اصلاح آن داشته باشید
♦ قند خون خود را بطور مرتب و دقیق زیر نظر متخصص غدد تنظیم کنید.
♦ وزن خود را تحت نظر پزشک کم کنید
♦ در صورت دیدن هر گونه زخم یا ابتدایی ترین علائم زخم به پزشک مراجعه کنید
چند نکته در مورد کفش و جوراب
- هرگز با پای برهنه راه نروید
- در خارج از منزل از کفش های روباز یا تابستانی استفاده نکنید. با استفاده از این کفش ها پنجه پای شما به قدر کافی حفاظت نشده و در معرض خطر بیشتری قرار میگیرد
- به مدت طولانی راه نروید. اگر مجبور به راهپیمایی طولانی هستید هر چند وقت یکبار جوراب و کفش را درآورده و پا را برای دیدن علائم فشار مثل قرمزی معاینه کنید
- کفش را در عصر بخرید. عصر ها پاهای شما به علت سرپا ایستادن بزرگترند و کفشی که عصر خریده میشود برای پای شما راحت تر است. ممکن است سایز و اندازه پای شما به مروز زمان عوض شود پس همیشه کفش را اندازه پایتان بخرید نه بر حسب شماره آن
- کفش راحت بخرید. کفش های نوک تیز یا پنجه تیز یا پاشنه بلند نخرید. کفش های چرمی بهترین هستند. پنجه کفش باید بزرگ و راحت باشد. کفش های نو را در روزهای اول که ممکن است کمی راحت نباشند، فقط روزی ۲-۱ ساعت بپوشید
- اگر دو جفت کفش دارید سعی کنید یک روز در میان کفش هایتان را عوض کنید و همه روزها یک کفش نپوشید
- داخل کفش را قبل از پوشیدن آن نگاه کرده و با دست لمس کنید
- بندهای کفش را خیلی سفت یا خیلی شل نبندید
- جوراب های تمیز و خشک بپوشید. جوراب های مدل دار مثلا سوراخ دار نپوشید. جوراب های نخی در تابستان مناسبند. مراقب باشید پنجه جوراب تنگ نباشد. توجه کنید بالای جوراب کش دار نباشد تا ساق را بفشارد.