جراحی Surgery قسمتی از پزشکی است که در آن با برش بافت ها و اعضاء و سپس دستکاری آنها سعی میشود تا یک آسیب یا بیماری تشخیص داده و یا درمان شود و یا شکل یا کارکرد یک قسمت از بدن بهتر گردد.
کسی که جراحی را انجام میدهد را جراح Surgeon میگویند و کاری که در حین جراحی انجام میشود را عمل جراحی Surgical operation مینامند. لغت جراح معمولا برای یک پزشک بکار برده میشود با این حال از آن در مورد دندانپزشکان و دامپزشکانی هم که کار جراحی انجام میدهد استفاده میگردد.
در این مقاله راجع به تقسیم بندی اعمال جراحی و روش آماده شدن بیمار برای عمل جراحی مطالبی خواهید خواند. همچنین متوجه میشوید که اطاق عمل چگونه جایی است و یک عمل جراحی چه مراحلی داشته و چگونه انجام میشود.
تقسیم بندی اعمال جراحی
اعمال جراحی برحسب ملاک های مختلفی طبقه بندی میکنند. مهمترین آنها عبارتند از
جراحی الکتیو
جراحی الکتیو Elective surgery به آن دسته از اعمال جراحی میگویند که انجام آن را میتوان از قبل برنامه ریزی کرد بر عکس اعمال جراحی اورژانس Emergency surgery که باید فورا انجام شود.
جراحی تشخیصی
جراحی تشخیصی Exploratory surgery به دسته ای از اعمال جراحی میگویند که از آن برای تشخیص یا تائید تشخیص یک بیماری استفاده میشود برعکس جراحی درمانی Therapeutic surgery که هدف آن تصحیح اختلالات شکلی یا عملکردی یک عضو از بدن است.
آمپوتاسیون
آمپوتاسیون Amputation نوعی جراحی است که در آن قسمتی از بدن، یک عضو و یا یک اندام قطع میشود. پیوند Replantation نوعی جراحی است که در آن عضو قطع شده مجددا به بدن متصل میشود.
جراحی بازسازی
جراحی بازسازی Reconstruction surgery نوعی جراحی است که در آن شکل و یا کارکرد یک بافت یا عضوی از بدن مجددا به حالت قبل از بیماری یا آسیب برمیگردد یا به آن نزدیک میشود.
جراحی پلاستیک
جراحی پلاستیک Plastic surgery نوعی جراحی است که در آن شکل یک عضو تغییر داده میشود. اگر این تغییر شکل برای زیباتر کردن عضو باشد به ان جراحی زیبایی Cosmetic surgery میگویند.
وابسته به عضو
نوع جراحی را میتوان بر حسب عضوی که در آن جراحی انجام میشود نامگذاری کرد مثلا جراحی قلب، جراحی دستگاه گوارش یا جراحی ارتوپدی
جراحی باز یا بسته
جراحی باز Open surgery به نوعی از جراحی میگویند که در آن پوست و عضلات کاملا شکاف داده شده و باز میشود تا جراحی بتواند عضو بیمار را با چشم ببیند و سپس آن را درمان کند.
جراحی کم تهاجمی Minimally invasive surgery به جراحی گفته میشود که در آن جراح با شکاف کوچکی بر روی پوست ابزارهایی را وارد بدن میکند و از طریق آنها عضو را جراحی میکند.
عمل جراحی لاپاروسکوپی یا استفاده از آرتروسکوپی و یا جراحی با استفاده از فلوروسکوپی نمونه ای از این نوع اعمال جراحی هستند.
برحسب ابزار
گاهی اوقات نوع جراحی را بر حسب ابزاری که از آن استفاده میشود نامگذاری میکنند مانند جراحی لیزری، جراحی میکروسکوپی، جراحی روباتیک
جراحی سرپایی
عمل جراحی سرپایی نوعی جراحی است که بدون بستری شدن بیمار در بیمارستان صورت میگیرد. این جراحی ها معمولا کمتر از یکساعت طول کشیده و در کلینیک و با بیحسی موضعی انجام میشود. جراحی های بزرگتر و وسیعتر معمولا نیاز به بستری شدن بیمار در بیمارستان دارند.
بیمار چگونه برای عمل جراحی آماده میشود
قبل از هر چیز بیمار باید از نوع عمل جراحی و اینکه در این عمل چه کاری برای او انجام میشود آگاه گردد. هیچ عمل جراحی بدون خطر و بدون عوارض احتمالی نیست. پزشک باید عوارض احتمالی عمل جراحی را برای بیمار توضیح داده و او را از این احتمال آگاه سازد.
بعد از تشخیص بیماری و تایید اینکه درمان آن نیاز به عمل جراحی دارد پزشک معالج بررسی های اولیه ای را انجام میدهد تا توانایی بدن بیمار را برای تحمل جراحی مورد ارزیابی قرار دهد.
بیمار به توسط پزشک معالج و یا پزشکان مشاور معاینه شده و آزمایشاتی برای وی انجام میشود. در افراد بالای ۴۰ سال خطر بیماری های قلبی عروقی بالا میرود پس اگر سن بیمار بالای ۴۰ باشد معمولا وضعیت سلامت وی از طرف یک متخصص قلب و عروق و یک متخصص بیهوشی قبل از جراحی بررسی میشود.
اگر بیمار بیماری زمینه ای دارد به توسط پزشک دیگری که در زمینه آن بیماری تخصص دارد بررسی میشود تا مشخص شود که آیا بیماری وی میتواند مشکلی را در روند درمان ایجاد کند.
این سیاست به پزشک جراح کمک میکند تا از کمک و راهنمایی های دیگر همکاران خود در انجام هر چه موثرتر و کم خطرتر عمل جراحی استفاده کند.
بیمار در روز جراحی و یا روز قبل از آن در بیمارستان بستری میشود. در محدوده زمانی قبل از جراحی ممکن است آزمایشات خاصی از او به عمل آید.
در صورتی که بیمار در حین جراحی نیاز به تزریق خون داشته باشد خون مناسب وی قبل از آن برای وی رزرو شده و در بانک خون نگهداری میشود تا در صورت نیاز از آن استفاده گردد.
بیمار از حدود ۸ ساعت قبل از جراحی نباید چیزی بخورد یا بیاشامد. در صورتیکه بیمار برای جراحی نیاز به بیهوشی داشته باشد محتویات معده وی ممکن است به درون مجاری تنفسی رفته و موجب خفگی شود. پس قبل از شروع جراحی بیمار بریا مدتی چیزی نمیخورد تا معده او خالی بماند.
در صورتیکه بیمار قبل از جراحی از داروی خاصی استفاده میکرده است معمولا با اجازه پزشک جراح این داروها قبل و بعد از جراحی ادامه میابند.
در زمان بستری بودن در بیمارستان چه قبل و چه بعد از جراحی ممکن است داروهایی به بیمار داده شود تا بصورت خوراکی مصرف کند و با به او تزریق شود.
قبل از جراحی معمولا از بیمار خواسته میشود تا تمام بدن خود را شسته و تمیز کند. لباس های مخصوص اطاق عمل به وی پوشانیده شده و به اطاق عمل فرستاده میشود.
در مواردیکه باید عمل جراحی بصورت اورژانس صورت گیرد ممکن است بعضی از مراحل ذکر شده انجام نشوند.
اطاق عمل چگونه جایی است
اطاق عمل در واقع یك مجموعه از اطاق های مختلف است
- یك یا چند اطاق انتظار كه بیماران بعد از انتقال از بخش به آنجا میروند تا وقت عمل جراحی آنها برسد
- چند اطاق اصلی عمل كه عمل جراحی در آنها انجام میشود
- اطاق ریكاوری كه بیمار بعد از جراحی به آنجا فرستاده میشود و سپس به بخش میرود
- اطاق هایی برای نگهداری ابزار های جراحی
- اطاق هایی برای استریل كردن ابزارهای جراحی
- اطاق های اقامت كاركنان و اطاق های مدیریتی
بیمار ابتدا به یك اطاق انتظار فرستاده میشود. وقت جراحی كه شد بیمار با تخت یا صندلی چرخدار از این اطاق انتظار به اطاق اصلی جراحی منتقل میگردد.
اطاق عمل جراحی یك اطاق بزرگ است كه یك تخت در وسط آن وجود دارد. به آن تخت جراحی میگویند و بیمار برای جراحی بر روی آن قرار میگیرد. اطاق عمل معمولا به رنگ سبز یا آبی كمرنگ است.
هوای آن قدری سرد است. در بالای اطاق و بالای تخت عمل، وسایلی كه مورد استفاده متخصص بیهوشی است قرار میگیرد. در اطراف اطاق هم میزهایی است كه وسایل مورد استفاده جراح بر روی آن قرار گرفته است.
پرسنل اطاق عمل معمولا لباس های یك شكلی دارند كه برحسب وظیفه شان ممكن است رنگ لباس آن ها با هم متفاوت باشد ولی همه آنها كلاه پارچه ای به سر داشته و ماسكی بر جلوی بینی و دهان خود قرار میدهند. این كلاه و ماسك برای جلوگیری از انتقال میكروب های بدن آنها به بیمار است.
برای شروع جراحی بیمار ابتدا به توسط متخصص بیهوشی و همكارانش بیهوش یا بیحس میشود. برای شروع بیهوشی و یا بیحسی ابتدا بیمار به پشت بر روی تخت دراز كشیده و سوزن های مخصوصی به نام آنژیوكت به یك دست یا هر دو دست بیمار زده میشود.
اینها لوله های باریك پلاستیكی هستند كه قبل و در حین و بعد از جراحی دارو و سرم و خون از این طریق به بدن بیمار رسانده میشود.
بعد از آنكه پزشك جراح از بی درد شدن كامل محل جراحی اطمینان حاصل كرد بیمار را در وضعیت مناسب جراحی بر روی تخت جراحی قرار میدهد. موهای محل جراحی برداشته شده و سپس محل جراحی به توسط محلول های خاص كاملا شسته و ضد عفونی میشود.
جراح و كمك جراح كه ممكن است یك یا چند نفر باشند دست های خود را با محلول های ضد عفونی شسته و تمیز میكنند. سپس لباس های استریل و تمیزی را پوشیده و دستكش جراحی به دست میكنند.
پس از آن محل جراحی مجددا به توسط جراح با محلول های خاص ضد عفونی میشود. جراح و همكاران وی پارچه هایی را بر روی بیمار و در اطراف محل جراحی به نحوی قرار میدهند كه فقط پوست محل جراحی نمایان بوده و بقیه بدن بیمار در زیر پارچه قرار گیرد.
تمام این تمهیدات برای این است كه محل جراحی حتی الامكان میكروب كمتری داشته باشد تا خطر عفونت بعد از جراحی كاهش یابد.
عمل جراحی چگونه انجام میشود
در حین جراحی ممكن است از بافت هایی كه شكافته میشوند خونریزی ایجاد شود. این خونریزی ها با استفاده از دستگاه های الكتروكوتر بند آورده میشود.
این دستگاه با عبور یك جریان الكتریكی از بافت خونریزی دهنده موجب قطع خونریزی میگردد. در صورتی كه رگ بزرگی خونریزی كند آن رگ با نخ بسته میشود.
البته رگ هایی وجود دارند كه وجود آنها برای عضو حیاتی بوده و به هیج وجه پاره یا بسته نمیشوند. در صورتی كه خونریزی حین جراحی زیاد باشد با تزریق خونی كه از قبل برای بیمار آماده شده خون از دست رفته جبران میگردد.
در اعمال جراحی بسته معمولا شكاف یا شكاف های كوچكی بر روی پوست داده شده و جراح ابزارهای خاصی را از راه این شكاف ها به درون بدن بیمار میفرستد.
در این نوع از اعمال جراحی دیدن محل عمل با استفاده از دوربین های كوچكی است كه از طریق همین شكاف به داخل بدن بیمار فرستاده شده است ( مانند جراحی هایی كه با كمك لاپاروسكوپ یا با استفاده از آرتروسكوپ انجام میشود).
در بعضی اعمال جراحی بخصوص جراحی های ارتوپدی ممكن است محل عمل بطور غیر مستقیم به توسط دستگاه های رادیولوژی كامپیوتری و بر روی مانیتور آنها دیده شود و سپس جراح با استفاده از ابزارهایی كه به درون بدن بیمار فرستاده است جراحی را انجام میدهد.
پایان جراحی
در پایان جراحی، زخم با مقادیر زیادی سرم كاملا شستشو داده میشود تا میكروب هایی كه از طریق هوا بر روی زخم نشسته اند خارج گردند.
پس جراح بافت هایی را كه شكاف داده لایه به لایه با نخ جراحی میدوزد. این نخ ها معمولا از جنس الیاف مصنوعی هستند. در پایان پوست دوخته شده و روی آن پانسمان میشود.
در صورتی كه بیمار بیهوش شده باشد داروهای بیهوشی قطع شده و بیمار پس از بهوش آمدن از اطاق عمل به اطاق دیگری به نام ریكاوری منتقل میشود.
اطاق ریكاوری حد واسط بین اطاق عمل و بخش است. بیمار مدتی در اطاق ریكاوری میماند تا تغییراتی كه بر اثر بیهوشی یا بیحسی یا عمل جراحی در وضعیت گردش خون و تنفس او بوجود آمده بهتر شود و سپس به بخش فرستاده میشود.