شکستگی سر استخوان ران یا شکستگی پیپکینز زیر مجموعه شکستگی های لگن بوده و نباید آن را با شکستگی در گردن استخوان ران اشتباه گرفت.
شکستگی های گردن استخوان ران همانطور که از نامش پیدا است در ناحیه گردن استخوان که زیر سر آن قرار دارد ایجاد شده و موجب جدا شدن سر استخوان ران از تنه آن میگردد ولی شکستگی سر استخوان ران درست در ناحیه گردی سر بوده و موجب میشود تا تکه ای از سر استخوان ران از آن جدا شود.
قبل از هر چیز در فیلم زیر قدری با آناتومی لگن و مفصل ران آشنا شوید.
مکانیسم ایجاد شکستگی سر استخوان ران چیست
همانطور که گفتیم شکستگی سر استخوان ران یا پیپکینز معمولا همراه با دررفتگی در مفصل ران ایجاد میشود. شایعترین مکانیسم ایجاد دررفتگی در این مفصل، تصادف اتومبیل و عدم استفاده از کمربند ایمنی است.
هنگامی که اتومبیل از جلو به مانعی برخورد کرده و سرعت آن بطور ناگهانی کاهش میابد اگر سرنشین با کمربند محکم به صندلی بسته نشده باشد به سمت جلو حرکت کرده و زانوان او محکم به داشبورد اتومبیل برخورد میکند.
این ضربه موجب حرکت شدید استخوان ران به عقب و خارج شدن سر استخوان ران از درون حفره استابولوم میشود.
در غالب اوقات این دررفتگی بدون شکستگی است ولی در مواردی که موقع وارد شدن ضربه استخوان ران کمی باز (ابداکت) باشد سر استخوان ران در هنگام خروج از حفره استابولوم میتواند به لبه حفره برخورد کند.
این ضربه میتواند موجب شکسته شدن لبه پشتی حفره استابولوم و یا کنده شدن تکه ای از سر استخوان ران شود.
علائم شکستگی سر استخوان ران چیست
علائم شکستگی سر استخوان ران یا پیپکینز در مواردی که همراه با دررفتگی مفصل باشد همان علائم دررفتگی و بصورت درد، محدودیت حرکت و چرخش ران به سمت داخل است.
بعد از جااندازی دررفتگی، اگر شکستگی سر استخوان ران وجود داشته باشد درد و محدودیت حرکتی در مفصل ران باقی میماند.
انواع شکستگی سر استخوان ران
شکستگی سر استخوان ران به توسط آقای پیپکین Pipkin به چهار نوع طبقه بندی شده است به همین خاطر به شکستگی های سر استخوان ران شکستگی پیپکینز Pipkins fracture هم میگویند. انواع این شکستگی ها عبارتند از
نوع یک شکستگی
در شکستگی سر استخوان ران نوع اول از شکستگی، تکه ای از سر استخوان ران کنده میشود که محل آن پایین تر از لیگامان یا رباط گرد Round ligament و یا حفره سر استخوان ران Fovea centralis است.
یادآوری میشود که سر استخوان ران به توسط یک رباط میله ای شکل و گرد به داخل حفره استابولوم میچسبد که به آن رباط گرد میگویند. محل اتصال رباط گرد به سر استخوان ران کمی فرو رفته است و این فرو رفتگی استخوانی را حفره مرکزی یا Fovea centralis میگویند.
نوع دو شکستگی
در این نوع از شکستگی سر استخوان ران تکه ای از سر استخوان ران کنده میشود که بزرگتر از نوع قبلی بوده و خط شکستگی در محلی بالاتر از لیگامان گرد از سر استخوان ران عبور میکند.
در این نوع از شکستگی، جابجایی قطعات شکسته شده درست در سطح فوقانی سر استخوان ران بوده و اتفاقا این محلی است که بالاترین مقدار نیروهای وزن به مفصل ران و سر استخوان ران وارد میشود.
پس این نوع از شکستگی از نوع قبلی اهمیت بیشتری داشته و هرگونه بد جوش خوردن این شکستگی ها در این ناحیه بسیار با اهمیت است.
نوع سه شکستگی
شکستگی نوع سوم سر استخوان ران وقتی است که نوع یک و یا دو شکستگی پیپکینز همراه با شکستگی گردن استخوان ران است.
نوع چهار شکستگی
در نوع چهارم شکستگی سر استخوان ران، همراه با شکستگی نوع یک و یا دو پیپکینر، شکستگی حفره استابولوم هم وجود دارد که معمولا بصورت شکستگی لبه پشتی حفره استابولوم است.
درمان شکستگی سر استخوان ران چیست
در صورتی که همراه با شکستگی سر استخوان ران، دررفتگی مفصل هم وجود داشته باشد این دررفتگی باید بصورت اورژانس جااندازی شده و سپس در مورد شکستگی سر استخوان ران تصمیم گیری میشود.
تصمیم گیری درمانی این شکستگی ها بسته به نوع شکستگی متفاوت است. در زیر درمان هر نوع از انواع چهار گانه شکستگی پیپکینر به تفصیل توضیح داده میشود.
نوع یک شکستگی پیپکینز
در نوع اول شکستگی سر استخوان ران اگر قطعه شکسته شده سر استخوان ران در سر جای خود نبوده و جابجا شده باشد باید از درون حفره استابولوم خارج گردد.
باقی ماندن این تکه استخوانی در درون مفصل که معمولا آزاد بوده و هیچ اتصالی به جایی ندارد موجب میشود تا این قطعه مکررا جابجا شده و بعد از مدتی بصورت یک استخوان سرگردان در داخل مفصل ران موجب آسیب آن شود.
اگر قطعه شکسته شده کاملا بدون جابجایی باشد ممکن است بتوان آن را بدون جراحی درمان کرد. جابجا دانستن قطعه شکسته شده نه به توسط رادیوگرافی ساده که باید با استفاده از سی تی اسکن تایید شود.
رادیوگرافی ساده دقت لازم را برای بررسی میزان جابجایی قطعه شکسته شده ندارد.
نوع دو شکستگی پیپکینز
در نوع دوم شکستگی سر استخوان ران اگر قطعه شکسته شده سر استخوان ران بیش از دو میلیمتر جابجا شده باشد باید به توسط عمل جراحی جااندازی باز شده و سپس به وسیله دو یا چند پیچ در سر جای خود بیحرکت شود.
در صورتیکه قطعه شکسته شده بدون جابجایی باشد ممکن است بتوان آن را بدون جراحی درمان کرد.
نوع سه شکستگی پیپکینز
در افراد جوان درمان درمان نوع سوم شکستگی سر استخوان ران بصورت جراحی هر دو شکستگی است.
شکستگی سر استخوان برحسب شرایط ذکر شده درمان میشود و شکستگی در گردن استخوان ران با پیچ فیکس میگردد. در افراد مسن درمان بصورت تعویض سر استخوان ران با پروتز یا عمل همی آرتروپلاستی است.
نوع چهار شکستگی پیپکینز
درمان بصورت جراحی هر دو شکستگی است. شکستگی سر استخوان برحسب شرایط ذکر شده درمان میشود و شکستگی استابولوم جااندازی باز شده و با پیچ و پلاک فیکس میشود.
کدام شکستگی های سر استخوان ران نیاز به آرتروپلاستی دارند
در موارد زیر شکستگی های سر استخوان ران نیاز به مفصل مصنوعی دارند.
اول: وقتی قطعات شکسته شده سر استخوان ران آنقدر خرد و تکه تکه شده اند که کنار هم گذاشتن آنها و پیچ کردن آنها به هم عملا غیر ممکن میشود.
در این وضعیت سر استخوان بشدت آسیب دیده و امیدی به برگرداندن شکل آن به وضعیت قبل از شکستگی نیست
دوم: در بیمارانی که آسیب شدیدی به غضروف مفصلی در سر استخوان ران وارد شده است بطوری که پزشک پیش بینی میکند حتی اگر قطعات جوش بخورند بیمار بسرعت دچار آرتروز و تخریب مفصلی خواهد شد
سوم: در مواردی که سن بیمار بالا است. در بسیاری از بیماران مسن غضروف مفصلی دچار مشکلاتی شده است که آسیب اضافه شده به آن در اثر شکستگی، آن را بسرعت به طرف آرتروز پیش میبرد.
در این موارد جراح ترجیح میدهد بجای تلاش برای جوش دادن شکستگی که ممکن است در نهایت به آرتروز و ساییدگی مفصل ختم شود و بیمار برای درمان آرتروز نیاز به تعویض مفصل مجدد داشته باشد یک باره درمان نهایی را صورت داده و مفصل ران را عوض کند
چهارم: در بعضی موارد شکستگی سر استخوان ران بصورت غیر جراحی و یا با استفاده از جراحی درمان میشود ولی بعد از مدتی سر استخوان ران به علت نرسیدن خون به آن سیاه میشود.
سیاه شدگی در سر استخوان ران موجب تغییر شکل و دردناک شدن آن میگردد. این بیماران نیاز به جراحی تعویض مفصل در ناحیه لگن دارند
پنجم: در مواردی هم ممکن است بیمار بعد از درمان شکستگی، به علل متفاوتی دچار آرتروز و ساییدگی در مفصل ران شود. در این موارد بیمار دچار درد و محدودیت حرکتی در ناحیه لگن شده که درمان آن تعویض مفصل است.
روش آرتروپلاستی در شکستگی سر استخوان ران
وقتی شکستگی سر استخوان ران تازه ایجاد شده و درمان آن با تعویض مفصل انجام میگیرد. متخصص جراحی لگن سر استخوان ران را خارج کرده و آن را با یک سر فلزی جایگزین میکند.
در حین جراحی ممکن است فقط سر استخوان ران عوض شود و یا ممکن است همراه با آن حفره استابولوم بیمار هم تعویض گردد.
تعویض سر استخوان ران به تنهایی را همی آرتروپلاستی میگویند و جراحی که در آن هم سر استخوان ران و هم حفره استابولوم عوض میشود را تعویض کلی مفصل ران یا توتال هیپ آرتروپلاستی مینامند.
معمولا در بیمارانی که سن بالای ۸۰ سال دارند و یا بسیار ضعیف و ناتوان هستند عمل جراحی همی آتروپلاستی انجام میشود و در بقیه موارد ترجیح داده میشود کل مفصل ران عوض شود.
عوارض شکستگی سر استخوان ران
مهمترین عوارض شکستگی های سر استخوان ران عبارتند از
سیاه شدگی در سر استخوان ران
یکی از عوارض شکستگی های سر استخوان ران، نکروز کل سر استخوان ران یا فقط قسمت شکسته شده به علت قطع جریان خون به استخوان مربوطه است. در صورت وقوع، علائم این عارضه معمولا بعد از گذشت چند ماه بصورت درد و محدودیت حرکت ظاهر میشود.
تشخیص این بیماری در مراحل ابتدایی با ام آر آی و در مراحل بعدی با رادیوگرافی ساده است. در صورت علامت دار بودن بیمار یعنی وجود درد و لنگیدن، درمان آن با انجام تعویض مفصل صورت میگیرد.
ساییده شدن مفصل ران
یکی دیگر از عوارض احتمالی شکستگی سر استخوان ران خراب شدن مفصل ران و آرتروز آن است. ساییدگی یا استئوآرتریت در مفصل ران میتواند بدنبال سیاه شدن سر استخوان و یا به علت بد جوش خوردن و یا جوش نخوردن قطعه شکسته شده ایجاد شود.
این عارضه در بلند مدت میتواند موجب بروز درد و محدودیت حرکتی در مفصل ران شود. درمان آن در مراحل پیشرفته، جراحی تعویض مفصل است.