تعویض مفصل شانه چرا و چگونه انجام میشود

آناتومی

شانه از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان کتف (اسکاپولا) و ترقوه (کلاویکول) و بازو (هومروس) درست شده است. مفصل اصلی شانه مفصل گلنوهومرال است.

در یک طرف این مفصل یک کاسه کم عمق به نام حفره گلنوئید Glenoid cavity قرار گرفته است که قسمتی از استخوان کتف است.

در درون این کاسه کم عمق سر استخوان بازو به شکل یک کره قرار گرفته است. سر استخوان بازو به توسط رباط یا لیگامان ها و کپسول مفصلی در کنار حفره گلنوئید باقی و پایدار میماند.

عضلات خاصی به نام روتاتور کاف rotator cuff muscles به حفظ سر استخوان بازو در کنار حفره گلنوئید کمک میکنند. این عضلات دور تا دور سر استخوان بازو و حفره گلنوئید را گرفته و موجب حرکت سر استخوان بازو هم میشوند.

روی سر استخوان بازو و سطح درونی حفره گلنوئید پوشیده از غضروف مفصلی است. غضروف لایه نرم و لغزنده و قابل ارتجاعی است که موجب میشود تا سر استخوان راحت تر در درون حفره گلنویید حرکت کند.

علت انجام تعویض مفصل شانه چیست

وقتی که مفصل شانه به عللی آنقدر خراب میشود که درد و محدودیت ناشی از آن مانع از انجام فعالیت های معمول روزمره شده و تمام درمان های دیگر ناموفق میشوند میتوان از عمل جراحی تعویض مفصل به عنوان آخرین حربه استفاده کرد.

تخریب مفصل معمولا با آسیب شدید غضروف شروع شده و ممکن است موجب آسیب شدید استخوان هم بشود.

شایع ترین علت آسیب مفصلی که منجر به جراحی تعویض مفصل شانه میشود آرتروز یا ساییدگی مفصلی است.

آرتروز مفصل شانه معمولا بدنبال شکستگی های مفصلی ایجاد میشوند. بد جوش خوردن، جوش نخوردن و یا سیاه شدن سر استخوان بازو بدنبال شکستگی میتوانند موجب تسریع در روند آرتروز و ساییدگی مفصل شوند.

بعضی دیگر از اواع آرتریت مانند بعضی روماتیسم ها هم میتوانند موجب تخریب شدید مفصل شانه شوند.

مفصل مصنوعی شانه چه اجزایی دارد

وقتی فقط سر استخوان بازو خراب شده میتوان آن را از شانه خارج کرده و بجای آن یک سر فلزی گذاشت. این نوع جراحی را همی آرتروپلاستی Hemiarthroplasty میگویند و به سر فلزی مصنوعی که به جای سر طبیعی گذاشته میشود پروتز Prosthesis میگویند.

وقتی که بجز سر استخوان بازو حفره گلنویید هم بشدت خراب شده و آسیب دیده است آن را هم برداشته و یک حفره از جنس نوعی پلاستیک بسیار محکم به جای آن میگذارند. به این نوع جراحی آرتروپلاستی کامل مفصل شانه Total shoulder arthroplasty میگویند.

در همی آرتروپلاستی سر فلزی مصنوعی در درون حفره گلنوئید خود بیمار حرکت خواهد کرده و در تعویض مفصل کامل شانه سر فلزی در درون کاسه پلاستیکی حرکت میکند. معمولا نتایج تعویض کامل مفصل شانه از جهت درمان درد بهتر از همی آرتروپلاستی است.

اتصال سر فلزی مصنوعی به تنه استخوان بازو معمولا به توسط یک میله فلزی است که به سر فلزی متصل است. به این میله فلزی دسته یا پایه Stem میگویند. تنه استخوان بازو توخالی است.

در واقع این استخوان به شکل یک لوله است و داخل آن به شکل یک کانال است. پزشک جراح با قرار دادن پایه متصل به سر فلزی در درون کانال استخوان بازو در واقع سر مصنوعی را بر روی تنه استخوان بازو محکم میکند.

شکل پایه را طوری درست میکنند که فیت داخل کانال استخوان بازو باشد. با این حال این پایه معمولا به توسط چسب مخصوصی که به آن سیمان استخوانی bone cement میگویند به داخل تنه محکم میشود.

اتصال کاسه پلاستیکی به استخوان کتف یا اسکاپولا هم معمولا با استفاده از سیمان استخوانی انجام میپذیرد.

گاهی اوقات برای اتصال اجزاء مفصل مصنوعی شانه به استخوان بدن از سیمان استفاده نمیشود.

انواعی از مفاصل مصنوعی که با سیمان به استخوان بدن چسبانده میشوند را مفاصل مصنوعی سیمانی میگویند و به انواعی که اتصال را بدون سیمان انجام میدهند مفاصل غیر سیمانی uncemented artificial joint میگویند.

در مفاصل مصنوعی غیر سیمانی سطح فلز را با تکنیک های پیشرفته ای متخلخل میسازند. این تخلخل موجب میشود تا سلول های استخوان رشد کرده و به داخل حفرات متخلخل سطح فلز رفته و در نتیجه یک اتصال محکم در بین استخوان و فلز ایجاد شود.

عوارض احتمالی تعویض مفصل شانه چیست

عمل جراحی تعویض مفصل شانه مانند هر جراحی دیگر ممکن است با عوارض احتمالی همراه باشد مانند

عفونت

عفونت مفصل مصنوعی شانه ممکن است براثر ورود میکروب در حین جراحی به درون بافت های محل عمل ایجاد شود. در این موارد چند هفته تا چند ماه بعد از جراحی علائم عفونت مانند درد، تورم شانه، ترشح از محل عمل جراحی و یا تب ایجاد میشود.

در مواردی دیگر ممکن است میکروب مدتها بعد از جراحی از یک منشا عفونی دیگر در بدن و از راه جریان خون خود را به مفصل مصنوعی رسانده و آن را عفونی کند.

بنابراین در بیمارانی که مفصل مصنوعی شانه دارند باید بسیار مراقب بود تا اولا قبل از جراحی تمام کانون های عفونی احتمالی در بدن ریشه کن شوند و ثانیا بعدا هم عفونتی ایجاد نشود.

این بیماران بعد از جراحی تعویض مفصل شانه هر وقت نیاز به کار دندانپزشکی و یا آندوسکوپی داشته باشند باید آنتی بیوتیک مصرف کنند. همچنین با ظهور اولین علائم عفونت در بدن این بیماران باید بسرعت نسبت به درمان آن اقدام شود.

در صورت بروز عفونت در مفصل مصنوعی شانه درمان آن نیازمند استفاده از آنتی بیوتیک است و در غالب اوقات عفونت ریشه کن نمیشود مگر اینکه کل مفصل مصنوعی از شانه بیمار خارج شود.

لق شدن مفصل مصنوعی

اتصال مفاصل مصنوعی شانه به استخوان معمولا بعد از مدتی شل شده و مفصل مصنوعی لق میشود. در این موارد بیمار دچار درد در مفصل شانه شده و درمان آن عوض کردن مفصل مصنوعی لق شده با یک مفصل دیگر است. مفاصل مصنوعی شانه معمولا زودتر از مفاصل مصنوعی زانو و ران لق میشوند.

دررفتگی

همانطور که مفصل طبیعی شانه احتمال دررفتگی دارد این احتمال در مفصل مصنوعی هم وجود دارد. این احتمال البته در مفصل مصنوعی بیشتر است. در صورتی که مفصل مصنوعی شانه بیش از یک بار در برود باید عوض شود

آسیب به عروق و اعصاب شانه

عروق و اعصاب شانه به محل جراحی بسیار نزدیک هستند و احتمال آسیب دیده آنها در حین عمل وجود دارد. آسیب اعصاب معمولا بر اثر کشیده شدن آنها در حین جراحی است. در این موارد آسیب معمولا موقتی است. البته ممکن است عروق و اعصاب آسیب دائمی هم ببینند.