تعویض مفصل مچ پا یکی از روش‌های جراحی پیشرفته ارتوپدی است که به منظور بهبود عملکرد و کاهش درد در افراد مبتلا به مشکلات شدید مفصل مچ پا انجام میشود.
این جراحی، که به عنوان آرتروپلاستی مچ پا نیز شناخته میشود، معمولاً در مواردی انجام میشود که درمان‌های ساده تر مانند استفاده از دارو، فیزیوتراپی یا تزریقات مفصلی نتوانسته‌اند بهبودی قابل ملاحظه ای ایجاد کنند.
هدف اصلی از تعویض مفصل مچ پا جایگزینی مفصل آسیب‌دیده با یک پروتز مصنوعی است تا حرکت مفصل بهبود یابد، درد کاهش یابد و کیفیت زندگی بیمار افزایش یابد.
این عمل جراحی گرچه بسیار کمتر از تعویض مفصل در ناحیه لگن و تعویض مفصل زانو انجام میشود ولی با پیشرفت مفاصل مصنوعی مچ پا و بهتر شدن تکنیک، استفاده از آن بتدریج در حال گسترش بوده و در بعضی موارد میتواند جایگزین خوبی برای عمل جراحی خشک کردن مفصل مچ پا باشد.
با پیشرفت تکنولوژی‌های پزشکی و ارتوپدی، تعویض مفصل مچ پا به یک روش موثر و ایمن برای بیماران تبدیل شده است که میتواند به بازگشت به فعالیت‌های روزانه و افزایش استقلال فرد کمک کند.
علت انجام تعویض مفصل مچ پا چیست
تعویض مفصل مچ پا معمولا موقعی انجام میشود که مفصل مچ پا به شدت آسیب دیده و دیگر قادر به عملکرد صحیح نیست.
انجام عمل جراحی تعویض مفصل مچ پا به اندازه جراحی های تعویض مفاصل ران یا زانو متداول نیست. علت اینست که هنوز نتایج درمانی این عمل جراحی به خوبی تعویض مفاصل زانو و ران نشده است.
عمر مفاصل مصنوعی مچ پا احتمالا کمتر از مفاصل مصنوعی ران و زانو است و عمل جراحی میتواند با عوارض احتمالی بیشتری همراه باشد. البته در سال های اخیر با پیشرفت تکنیک های جراحی و استفاده از مفاصل مصنوعی بهتر نتایج جراحی تعویض مفصل مچ پا در حال پیشرفت و بهتر شدن است.
در کسانی که دچار تخریب پیشرفته مفصل مچ پا بوده و درد و محدودیت حرکتی آنها به هیچ روش درمانی دیگری پاسخ مناسبی نداده است از عمل جراحی تعویض مفصل مچ پا و یا آرترودز (خشک کردن) مفصل مچ پا استفاده میشود.
روش درمانی که امروزه در موارد بالا مد نظر قرار میگیرد بدین صورت است که در صورتی که خرابی شدید در فرد جوان و فعالی ایجاد شده باشد از روش آرترودز یا خشک کردن مفصل استفاده میشود و اگر این وضعیت در فرد مسنی که فعالیت بدنی زیادی ندارد بوقوع بپیوندد میتوان از تعویض مفصل مچ پا استفاده کرد.
از جمله اصلی‌ترین علل انجام این جراحی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
آرتروز مچ پا: یکی از شایع‌ترین دلایل نیاز به تعویض مفصل مچ پا، آرتروز است. در این بیماری غضروف مفصل به تدریج تخریب میشود که منجر به درد مزمن، تورم و کاهش حرکت مفصل می‌گردد.
وقتی که درد و محدودیت حرکت به اندازه ای شدید شوند که تاثیر منفی بر کیفیت زندگی بیمار داشته باشند، میتوان جراحی تعویض مفصل مچ پا را انجام داد.
آسیب‌های حاد و مزمن: ضربه‌های شدید به مچ پا مانند شکستگی‌های پیچیده، آسیب‌های ناشی از تصادفات یا ورزش‌های پرخطر می‌توانند باعث تخریب شدید مفصل شوند. در مواردی که آسیب‌ها به حدی باشند که بهبودی با روش‌های معمول ممکن نباشد تعویض مفصل مچ پا انجام میشود.
التهاب‌های مزمن مفصل: بیماری‌های التهابی مثل روماتیسم مفصلی می‌توانند منجر به التهاب مزمن مفصل و تخریب آن شوند. وقتی که التهاب مزمن باعث تخریب مفصل شده و بیماری پاسخ مناسبی به درمان‌های دارویی ندهد تعویض مفصل مچ پا انجام میشود.
عفونت‌های مفصل: عفونت‌های شدید و مزمن مفصل می‌توانند باعث تخریب بافت‌های مفصلی شوند. در این شرایط تعویض مفصل مچ پا به منظور حذف بافت‌های آسیب‌دیده و جایگزینی آن با پروتز مصنوعی انجام میشود.
دیسپلازی مفصل مچ پا: گاهی اوقات ناهنجاری‌های مادرزادی مفصل مچ پا میتواند منجر به مشکلات عملکردی شود. در مواردی که این مشکلات به حدی باشند که دیگر پاسخ مناسبی به درمان‌های معمولی تعویض مفصل مچ پا ممکن است نیاز باشد.
پروتزهای قبلی خراب شده: اگر تعویض‌های قبلی مفصل مچ پا دچار مشکل شود تعویض مجدد مفصل با پروتز جدید میتواند روش موثری برای بهبود عملکرد مفصل و کاهش درد باشد.
در کل تعویض مفصل مچ پا به عنوان یک روش درمانی نهایی در مواردی که سایر درمان‌ها ناکارآمد بوده‌اند و کیفیت زندگی بیمار به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است انجام میشود. این جراحی با هدف بهبود عملکرد مفصل، کاهش درد و افزایش استقلال فرد میتواند بسیار مفید واقع شود.
روش‌های جایگزین آرتروپلاستی مچ پا چیست
تعویض مفصل مچ پا یک روش درمانی موثر است ولی بسته به نوع و شدت مشکل، روش‌های جایگزین دیگری هم وجود دارند که می‌توانند به کمک بیمار بیایند و به کاهش علائم او کمک کنند. بعضی از این روش‌های جایگزین عبارتند از:
دارودرمانی: استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای کاهش التهاب و درد در مفصل مچ پا در بعضی شرایط میتواند مفید باشد. این داروها می‌توانند به طور موقت علائم را کاهش دهند و به بیمار کمک کنند تا فعالیت‌های روزانه خود را ادامه دهد.
تزریق کورتون: تزریق استروئیدها به داخل مفصل مچ پا میتواند التهاب را به سرعت کاهش داده و درد را تسکین دهد. این روش معمولاً برای بیماران با آرتروز شدید یا التهاب مزمن مفصل مورد استفاده قرار میگیرد و میتواند تاثیر موقت اما زیادی داشته باشد.
فیزیوتراپی: تمرینات فیزیوتراپی می‌توانند به تقویت عضلات اطراف مچ پا، بهبود دامنه حرکتی و کاهش درد کمک کنند. فیزیوتراپ ها از روش های مختلفی مانند تمرینات مقاومتی و کششی برای بهبود عملکرد مفصل استفاده می‌کنند.
استفاده از تجهیزات کمکی: استفاده از کفش‌های ارتوپدی و مچ بندها میتواند به توزیع بهتر وزن بدن و کاهش فشار بر مچ پا کمک کند. این تجهیزات می‌توانند از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کرده و راحتی بیشتری در حرکت فراهم کنند.
آرتروسکوپی: آرتروسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که از طریق آن پزشک میتواند به داخل مفصل مچ پا دسترسی پیدا کرده و بافت‌های آسیب‌دیده را پاکسازی کند. این روش میتواند به کاهش التهاب و بهبود عملکرد مفصل بدون نیاز به جراحی باز کمک کند.
تزریق مایع سینوویال: تزریق مایع سینوویال مصنوعی به داخل مفصل مچ پا میتواند روان‌کنندگی مفصل را افزایش داده و درد را کاهش دهد. این روش بحصوص برای بیمارانی که به داروهای خوراکی پاسخ مناسبی ندارند، مفید است.
تغییر روش زندگی: کاهش وزن، انجام فعالیت های سبک مثل شنا یا دوچرخه‌سواری، و تصحیح رژیم غذایی میتواند به کاهش فشار بر مچ پا کمک کند. این تغییرات می‌توانند به عنوان مکملی برای روش‌های درمانی دیگر عمل کنند و به بهبود کلی وضعیت مفصل کمک کنند.
درمان‌های تکمیلی: برخی از بیماران ممکن است از درمان‌های تکمیلی مانند طب سوزنی، ماساژ درمانی و مصرف مکمل‌های غذایی بهره‌مند شوند. این روش‌ها می‌توانند به کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل کمک کنند.
روش انجام تعویض مفصل مچ پا
تعویض مفصل مچ پا یک جراحی پیچیده و دقیق است که نیازمند مهارت بالای جراح و تجهیزات پیشرفته می‌باشد. این جراحی معمولاً در بیمارستان‌ها و مراکز تخصصی ارتوپدی انجام میشود و شامل مراحل زیر است:
برنامه‌ریزی پیش از جراحی: قبل از انجام جراحی پزشک باید وضعیت کلی بیمار را ارزیابی کند. این شامل بررسی تاریخچه پزشکی، انجام معاینات و آزمایش‌ها و تصویربرداری مانند رادیوگرافی، ام آر آی یا سی‌تی اسکن است تا میزان تخریب مفصل و استخوان‌ها مشخص شود. بر اساس نتایج این بررسیها برنامه‌ریزی دقیقی برای جراحی انجام میشود.
آماده کردن بیمار: در روز جراحی یا روز قبل از آن بیمار به بیمارستان مراجعه کرده و برای جراحی آماده میشود. این آمادگی ها شامل آماده‌سازی محل جراحی است. بیمار ممکن است تحت بیهوشی عمومی یا موضعی قرار گیرد تا در طول جراحی بدون درد باشد.
برش جراحی: جراح با استفاده از ابزارهای استریل یک برش در ناحیه مچ پا ایجاد میکند تا بتواند به مفصل آسیب‌دیده دسترسی پیدا کند. برش معمولا در جلوی مچ پا قرار است تا دسترسی به مفصل راحت تر انجام شود و بازسازی دقیق‌تر انجام شود.
برداشتن مفصل آسیب‌دیده: پس از دسترسی به مفصل، بخش‌های آسیب‌دیده و تخریب‌شده از استخوان‌ها و غضروف‌ها توسط جراح به دقت برداشته میشود. استخوان‌ها طوری برش داده میشوند که بتوان پروتز مصنوعی جدید را در محل، قرار داد.
آماده کردن استخوان‌ها: در عمل جراحی تعویض مفصل مچ پا قسمتی از پایین استخوان تیبیا و همچنین قسمتی از بالای استخوان تالوس بریده و از بدن خارج میشود تا بجای این دو قسمت دو جزء مفصل مصنوعی کار کذاشته شوند.
کارگذاری پروتز مصنوعی: پروتز مصنوعی که معمولاً از مواد فلزی و پلاستیکی ساخته شده است به جای استخوان‌های حذف‌شده قرار میگیرد. این پروتز باید با دقت بالایی جایگزین شود تا عملکرد طبیعی مفصل حفظ شود. گاهی اوقات از پیچ برای محکم کردن پروتز در کنار استخوان استفاده میشود.
مفصل مصنوعی مچ پا یک جزء پایینی دارد که شامل یک سطح فلزی شبیه بالای استخوان تالوس است و در بالا هم یک جزء دیگر شامل صفحه فلزی است و در بین این دو قسمت یک صفحه پلاستیکی محکم از جنس پلی اتیلن گذاشته میشود. در موقع حرکت مچ پا، سطح فلزی بالای تالوس در زیر سطح پلی اتیلنی حرکت میکند.
بستن برش جراحی: پس از کارگذاری پروتز، برش جراحی بخیه و بسته و به منظور جلوگیری از عفونت و تسریع روند بهبودی پانسمان‌های خاصی بر روی زخم جراحی قرار داده میشود.
مراقبت‌های پس از جراحی: پس از جراحی بیمار به بخش منتقل میشود تا وضعیت عمومی و عملکرد مفصل جدید بدقت تحت نظر قرار بگبرد. بیمار ممکن است برای چند روز در بیمارستان بستری شود و بعد از آن فیزیوتراپی شروع میشود.
فیزیوتراپی: فیزیوتراپی نقش مهمی در بهبود عملکرد مفصل تعویض شده دارد. تمرینات تقویتی، کششی و آموزش نحوه استفاده صحیح از مچ پا به بیمار کمک میکند تا به تدریج به فعالیت‌های روزانه بازگردد و حرکت طبیعی مفصل حفظ شود.
پیگیری‌های پزشکی: بعد از جراحی پیگیری های منظمی انجام خواهد شد تا وضعیت مفصل تعویض شده بدقت تحت نظر پزشک باشد. این پیگیری‌ها شامل آزمایش‌های تصویربرداری و ارزیابی عملکرد مفصل می‌باشد.
تعویض مفصل مچ پا یک جراحی پیچیده است که نیازمند دقت بالا و همکاری نزدیک بین بیمار و تیم پزشکی است. موفقیت این جراحی به عوامل متعددی از جمله تجربه جراح، تکنولوژی مورد استفاده و همکاری بیمار با پزشک دارد. با انجام صحیح این مراحل تعویض مفصل مچ پا میتواند به بهبود قابل توجهی در عملکرد مفصل و کاهش درد منجر شود و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
عوارض احتمالی تعویض مفصل مچ پا
تعویض مفصل مچ پا مانند هر جراحی دیگری ممکن است با عوارض و مشکلاتی همراه باشد. اگرچه این جراحی معمولاً کم خطر و بسیاری از بیماران با موفقیت بهبود می‌یابند اما لازم است که بیماران از عوارض احتمالی آن آگاه باشند. برخی از این عوارض شامل موارد زیر هستند:
عفونت: یکی از خطرات جدی هر نوع جراحی عفونت است. عفونت ممکن است در محل جراحی یا در مفصل جدید رخ دهد.
احتمال بروز عفونت پس از تعویض مفصل مچ پا حدود ۴-۲ درصد است. این احتمال کمی بیشتر از احتمال عفونت در مفاصل مصنوعی زانو و یا ران است. میکروب ممکن است در حین جراحی وارد محل عمل شود و یا ممکن است بعد از آن از یک کانون عفونی دیگر در بدن و از طریق انتشار از راه خون به محل برسد.
عفونت ممکن است چند هفته و یا گاهی چند سال بعد از انجام جراحی ایجاد شود. علائم عفونت بصورت تورم، قرمزی، گرما و درد در ناحیه جراحی است. در صورت بروز عفونت بیمار باید تا مدت های زیادی آنتی بیوتیک مصرف کرده و در بعضی موارد ممکن است نیاز شود تا مفصل مصنوعی کلا از بدن خارج گردد
لخته شدن خون: بعد از جراحی تعویض مفصل مچ پا خطر تشکیل لخته‌های خونی در وریدهای عمقی پا (ترومبوز) افزایش می‌یابد. این لخته‌ها می‌توانند به عروق مهم بدن مانند شریان ریه رفته و منجر به آمبولی ریوی شوند که بسیار خطرناک است.
لق شدن پروتز: تمام مفاصل مصنوعی در نهایت لق میشوند. این اتفاق به علت شل شدن اتصال بین مفصل مصنوعی و استخوان به علت جذب شدن استخوان در محل اتصال است.
احتمال لق شدن مفصل مصنوعی مچ پا بیشتر از مفاصل مصنوعی ران و زانو است با این حال در سال های اخیر پیشرفت های زیادی دز زمینه کاهش این عارضه ایجاد شده است.
احتمال لق شدن مفصل مصنوعی در افراد جوان و چاق بیشتر است به همین علت در این افراد ترجیح داده میشود که بجای تعویض مفصل از خشک کردن آن استفاده شود. در صورت لق شدن مفصل مصنوعی باید با یک عمل جراحی مجدد مفصل دیگری برای بیمار تعبیه شود.
آسیب عصب یا عروق: در برخی موارد نادر عصب‌ها یا عروق خونی در حین جراحی آسیب دیده و ممکن است منجر به بی‌حسی، سوزش یا خونریزی غیرطبیعی شود. این آسیب‌ها می‌توانند نیاز به درمان‌های اضافی یا جراحی مجدد داشته باشند.
درد مزمن: در بعضی از بیماران ممکن است پس از تعویض مفصل مچ پا درد مزمن مچ ادامه پیدا کند. این درد ممکن است به علت عواملی مانند عفونت یا لق شدن پروتز ایجاد شود.
خشکی حرکت: بعد از جراحی بعضی از بیماران ممکن است همچنان محدودیت حرکتی مفصل داشته باشند. این مشکل معمولاً با تمرینات فیزیوتراپی بهبود می‌یابد.
زخم پوست: ایجاد فشار غیرطبیعی بر روی پوست و بافت‌های نرم اطراف مفصل تعویض شده میتواند منجر به زخم‌های پوستی شود که نیاز به درمان دارند.