آرتروز کمر و ستون فقرات یکی از بیماری‌های شایع و مزمن مفصلی است که غالبا در اثر تخریب غضروف‌های بین مهره‌های ستون فقرات به‌وجود می‌آید. این بیماری در سنین بالا، می‌تواند موجب درد شدید، کاهش انعطاف‌پذیری، و محدودیت حرکت در ناحیه کمر شود و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی بگذارد.
با گذشت زمان، کاهش ضخامت و خاصیت لغزندگی غضروف‌ها در مفاصل مهره‌ها باعث افزایش اصطکاک بین مهره‌ها و بروز التهاب میشود و این روند فرسایشی به‌تدریج به تغییرات ساختاری در ستون فقرات منجر می‌گردد.
عوامل متعددی مانند افزایش سن، ژنتیک، اضافه‌وزن، و سبک زندگی نامناسب در بروز و تشدید آرتروز کمر مؤثر هستند. شناخت علائم این بیماری و اقدامات پیشگیرانه و درمانی به‌موقع، نقش مؤثری در کنترل و بهبود علائم آرتروز کمر دارد.
آناتومی کاربردی
ستون فقرات انسان از ۲۴ مهره (بجز ساکروم و کوکسیکس) تشکیل شده که بر روی هم قرار گرفته اند. قست اصلی هر مهره را جسم مهره مینامند که به شکل یک استوانه است. یک حلقه استخوانی به پشت جسم مهره چسبیده است.
روی هم قرار گرفتن این حلقه ها کانالی استخوانی را ایجاد میکند که به آن کانال اسپاینال Spinal canal یا کانال ستون مهره میگویند. نخاع در درون این کانال قرار گرفته و به توسط آن محافظت میشود.
از پشت و دو طرف حلقه استخوانی مهره برجستگی هایی بیرون زده است. دو برجستگی از مهره بالایی با دو برجستگی از مهره پایینی در کنار هم قرار گرفته و مفصلی به نام فاست Facet joint را میسازند.
در واقع جسم مهره ها با توسط دیسک بین مهره ای به هم متصل شده و حلقه های استخوانی پشت جسم مهره به توسط مفاصل فاست به هم وصل میشوند.
سطح رویی این برجستگی ها در محل مفصل به توسط غضروف پوشیده شده است. وظیفه این غضروف تسهیل حرکت سطوح فاست بر روی هم است.
مکانیسم آرتروز کمر و ستون فقرات
آرتروز و ساییدگی همیشه در یک مفصل ایجاد میشود و آرتروز ستون فقرات در مفاصل آن یعنی در فاست ها ایجاد میشود.
در حالت نرمال جهت قرار گرفتن فاست ها طوری است که سطوح آنها در کنار هم حرکت کرده و سر میخورند و فشار زیادی به این سطوح مفصلی وارد نمیشود. وارد شدن فشار زیاد بر روی این مفاصل موجب ساییده شده غضروف آنها میشود.
حرکت بین دو مهره مجاور در سه محل است که شامل دیسک بین مهره ای در جلو و دو مفصل فاستی در پشت است. وقتی که به علت فشارهای زیاد وارد شده به دیسک ارتفاع آن کم میشود سطوح فاست ها به هم نزدیک تر شده و در نتیجه با فشار بیشتری بر روی هم ساییده میشوند و این ساییدگی موجب آسیب غضروف آنها میشود.
شکستگی ستون مهره، شکستگی فاست ها، آسیب های رباط های اطراف ستون مهره و آسیب های دیسک هم میتوانند موجب تغییر در جهت حرکت فاست ها و در نتیجه افزایش فشار درون آنها شود.
بتدریج و با سایش مکرر سطوح مفصلی فاست بر روی هم غضروف این مفاصل نازک شده و کم کم از بین میرود. این پدیده آسیب غضروفی را آرتروز یا استئوآرتریت یا ساییدگی مفصل فاست یا آرتروز کمر مینامند.
در این روند، بدن در اطراف مفصل ساییده شده شروع به ساختن استخوان های اضافه میکند که به آن استئوفیت Osteophyte یا خار Bone spur میگویند. این استخوان های اضافه از لبه مفاصل بصورت برجستگی بیرون میزنند و میتوانند موجب تنگ شدن فورامن و کانال استخوانی شده و به ریشه های عصبی و حتی به نخاع فشار وارد کنند.
علل آرتروز کمر چیست
آرتروز کمر و ستون فقرات اغلب در سنین بالا بروز میکند ولی می‌تواند در افراد میانسال و حتی جوانان به دلایل مختلف ظاهر شود. علل آرتروز کمر و ستون فقرات را می‌توان در چند دسته اصلی طبقه‌بندی کرد:
افزایش سن
یکی از مهمترین علل آرتروز کمر و ستون فقرات، افزایش سن است. با بالا رفتن سن، غضروف‌های بین مهره‌های ستون فقرات فرسوده میشوند و از ضخامت و انعطاف‌پذیری آنها کم میشود.
همچنین، بافت‌های حمایتی و لیگامان‌ها نیز قدرت خود را از دست می‌دهند و مقاومت کمتری در برابر فشار پیدا خواهند کرد. این تغییرات به تدریج باعث کاهش فضای بین مهره‌ها و افزایش اصطکاک بین آنها میشود و در نهایت به آرتروز منجر می‌گردد.
ژنتیک و وراثت
عوامل ژنتیکی نیز در بروز آرتروز کمر و ستون فقرات نقش دارند. افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. ژن‌هایی که در قدرت و سلامت مفاصل، غضروف‌ها و استخوان‌ها نقش دارند میتوانند سبب ضعف این بافت‌ها شوند و احتمال ابتلا به آرتروز را افزایش دهند.
آسیب‌های فیزیکی و تروما
آسیب‌های ناشی از حوادث، سقوط‌ها و فشارهای شدید روی ستون فقرات از علل اصلی آرتروز در افراد جوان‌تر هستند.
هر نوع ضربه یا شکستگی در ناحیه ستون فقرات ممکن است به آسیب در بافت‌های مفصلی و غضروف‌ها منجر شود و احتمال بروز آرتروز را افزایش دهد. همچنین، افرادی که به دلیل نوع شغل خود اجسام سنگین بلند میکنند یا فعالیت‌های بدنی شدیدی دارند، بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.
اضافه وزن و چاقی
وزن بالا فشار زیادی بر مفاصل و ستون فقرات وارد میکند. هر چه وزن فرد بیشتر باشد، فشار بیشتری به غضروف‌ها و مهره‌ها اعمال میشود. این فشار اضافی سبب تخریب سریع‌تر غضروف‌ها و فرسودگی آنها میشود که در نهایت منجر به بروز آرتروز خواهد شد.
عدم فعالیت بدنی و سبک زندگی نادرست
سبک زندگی نادرست و کم‌تحرکی نیز از عوامل بروز آرتروز است. نشستن‌های طولانی‌مدت و عدم ورزش می‌تواند منجر به ضعف عضلات حمایت‌کننده کمر و ستون فقرات شود و فشار بیشتری به مهره‌ها و غضروف‌ها وارد کند. این ضعف عضلانی و عدم استحکام کافی می‌تواند احتمال فرسودگی و ساییدگی غضروف‌ها را بیشتر کند.
بیماری‌های زمینه‌ای
برخی بیماری‌های زمینه‌ای نیز میتوانند عامل آرتروز کمر و ستون فقرات باشند. دیابت، اختلالات متابولیکی، نقرس، و بیماری‌های التهابی مانند روماتیسم میتوانند باعث التهاب و تخریب بافت‌های مفصلی شوند و در نتیجه منجر به آرتروز شوند.
علائم آرتروز کمر و ستون فقرات
علائم آرتروز کمر و ستون فقرات ممکن است به تدریج و با گذشت زمان شدید شوند و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی بگذارند. مهمترین علائم آرتروز کمر و ستون فقرات عبارتند از
درد مزمن و مداوم در ناحیه کمر
یکی از اصلی‌ترین علائم آرتروز کمر، درد مزمن و مداوم در ناحیه کمر است. این درد معمولاً در حالت استراحت کاهش می‌یابد اما با فعالیت‌های فیزیکی، نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت و خم شدن شدت پیدا میکند. این درد ممکن است به صورت مداوم یا به شکل حمله‌های مقطعی بروز کند و به تدریج با پیشرفت بیماری شدیدتر شود.
کاهش انعطاف‌پذیری و سفتی کمر
آرتروز به مرور زمان باعث سفتی و کاهش انعطاف‌پذیری مفاصل بین مهره‌های ستون فقرات میشود. این حالت مخصوصاً در صبح‌ها یا بعد از دوره‌های طولانی عدم تحرک به وضوح احساس میشود و فرد ممکن است پس از بیدار شدن از خواب یا نشستن طولانی‌مدت، احساس سفتی و گرفتگی در ناحیه کمر داشته باشد.
تغییرات در راستای ستون فقرات
در مراحل پیشرفته‌تر، آرتروز می‌تواند منجر به تغییرات در ساختار و راستای طبیعی ستون فقرات شود که باعث خمیدگی غیرطبیعی کمر و اختلال در تعادل بدن میشود.
درمان آرتروز کمر چیست
درمان آرتروز کمر و ستون فقرات با توجه به شدت بیماری و علائم موجود، روش های زیادی دارد که شامل درمان‌های دارویی، فیزیوتراپی، تغییرات سبک زندگی و در موارد شدیدتر، جراحی است.
هدف از این درمان‌ها کاهش درد، بهبود عملکرد حرکتی، و جلوگیری از پیشرفت بیماری است. مهمترین روش‌های درمانی مؤثر در آرتروز کمر و ستون فقرات را در زیر بررسی میکنیم.
درمان‌های دارویی
داروها نقش مهمی در کاهش درد و التهاب ناشی از آرتروز کمر و ستون فقرات دارند. برخی از رایج‌ترین داروها شامل موارد زیر هستند:
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs): این داروها، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، برای کاهش درد و التهاب مفاصل بسیار مؤثر هستند و معمولاً در موارد خفیف تا متوسط آرتروز تجویز میشوند.
داروهای مسکن: در صورتی که درد شدید باشد و با داروهای ضدالتهاب کنترل نشود، پزشک ممکن است داروهای مسکن قوی‌تری مانند استامینوفن یا داروهای مخدر خفیف را تجویز کند.
کورتیکواستروئیدها: این داروها در صورت وجود التهاب شدید تجویز میشوند و میتوانند به صورت تزریقی به محل مفصل آسیب‌دیده تزریق شوند. کورتیکواستروئیدها تأثیر سریع و موثری در کاهش درد و التهاب دارند، اما باید با احتیاط و تحت نظر پزشک استفاده شوند.
داروهای مکمل و حمایتی: برخی مکمل‌ها مانند گلوکزامین و کندرویتین ممکن است به بهبود وضعیت غضروف‌ها و کاهش تخریب مفاصل کمک کنند، اگرچه تأثیرات آنها به طور کامل ثابت نشده است.
فیزیوتراپی و توانبخشی
فیزیوتراپی از روش‌های مؤثر در درمان آرتروز کمر است که باعث تقویت عضلات کمر، بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش درد میشود. یک برنامه فیزیوتراپی شامل تمرینات کششی و تقویتی خاص برای عضلات اطراف ستون فقرات است.
این تمرینات میتوانند فشار وارد بر مفاصل را کاهش داده و دامنه حرکتی فرد را بهبود دهند. علاوه بر این، استفاده از دستگاه‌های مختلف فیزیوتراپی مانند اولتراسوند و لیزرتراپی نیز می‌تواند به کاهش التهاب و درد کمک کند.
تغییرات سبک زندگی و ورزش
تغییرات در سبک زندگی و عادات روزانه نیز میتوانند نقش موثری در کاهش علائم آرتروز کمر داشته باشند:
کاهش وزن: یکی از عوامل موثر در بهبود وضعیت آرتروز، کاهش وزن و کاهش فشار روی مهره‌های ستون فقرات است.
ورزش‌های یبک: ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، یوگا، شنا و دوچرخه‌سواری میتوانند به تقویت عضلات و بهبود انعطاف‌پذیری کمک کنند و بدون وارد کردن فشار زیاد به مفاصل، بدن را فعال نگه دارند.
اصلاح وضعیت بدن: استفاده از وضعیت درست بدن در هنگام نشستن، ایستادن و خوابیدن می‌تواند به کاهش فشار روی کمر و ستون فقرات کمک کند. استفاده از بالش‌های مناسب و صندلی‌های ارگونومیک نیز از جمله اقداماتی است که به پیشگیری و مدیریت آرتروز کمک میکند.
درمان‌های جایگزین
درمان‌های مکمل مانند طب سوزنی، ماساژ، استفاده از گرما و سرما میتوانند به کاهش درد و بهبود حالت عمومی بیمار کمک کنند. اگرچه این درمان‌ها نمی‌توانند آرتروز را درمان کنند، اما میتوانند علائم را کاهش دهند و به آرامش فرد کمک کنند.
تزریق‌های درمانی
تزریق داروهای ضد التهابی و کورتیکواستروئیدها به طور مستقیم به ناحیه مبتلا از روش‌های دیگر درمانی است که در موارد درد شدید و مزمن استفاده میشود. تزریق اسید هیالورونیک نیز گاهی به عنوان مکملی برای بهبود خاصیت لغزندگی مفاصل و کاهش اصطکاک بین مهره‌ها استفاده میشود.
جراحی
در صورتی که درمان‌های غیرجراحی نتوانند علائم آرتروز کمر را کنترل کنند، جراحی به عنوان آخرین راه‌حل مورد توجه قرار میگیرد. دو نوع جراحی در درمان آرترور کمر مورد استفاده قرار میگیرد که عبارتند از
ریزوتومی فاست: ریزوتومی Rhizotomy به نوعی از اعمال جراحی میگویند که در آنها یک عصب بطور عمدی به توسط جراح قطع میشود. هدف از ریزوتومی فاست Facet rhizotomy از بین بردن اعصابی است که حس درد را از مفاصل فاست به مغز میبرند.
این کار با کمک فلوروسکوپ انجام شده و پزشک با وارد کردن وسیله خاصی و رساند آن به مفصل فاست محل عصب را پیدا کرده و آن را داغ میکند تا عصب از بین برود
فیوژن: این نوع جراحی به معنای جوش دادن دو مهره مجاور و خشک کردن آنها است تا هیچ حرکتی بین آنها صورت نگیرد. با حرکت نکردن مهره ها مفاصل فاست آنها هم حرکت نکرده و در نتیجه درد بیمار از بین میرود.
برای این کار جراح پیوند استخوان را بر روی استخوان های پشت مهره قرار داده و سپس مهره ها را با پیچ و پلاک به هم متصل میکند. به این جراحی Posterior fusion میگویند به این معنی که مهره ها از پشت به هم متصل میشوند.