لامینکتومی یکی از روش‌های جراحی مهم در درمان بیماری‌های ستون فقرات است که به ویژه در ناحیه کمر کاربرد فراوانی دارد.
این عمل جراحی با هدف تخلیه فشار از روی نخاع و عصب‌های محیطی انجام میشود و میتواند به بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی بیماران مبتلا به مشکلات نخاعی و عصبی منجر شود.
در این مقاله با اهداف انجام عمل لامینکتومی، روش انجام جراحی لامینکتومی و عوارض احتمالی این عمل بیشتر آشنا میشویم.
آناتومی کاربردی
ستون فقرات از روی هم قرار گرفتن مهره ها تشکیل شده است. قسمت اصلی تشکیل دهنده هر مهره را جسم مهره میگویند که به شکل یک استوانه کم ارتفاع است. به پشت جسم مهره یک حلقه استخوانی متصل شده که نخاع را در خود جای داده و از آن محافظت میکند.
این حلقه با کنار هم قرار گرفتن چهار تیغه استخوانی درست میشود. دو تیغه که از پشت جسم مهره بیرون میزنند را پدیکول یا پدیکل Pedicle میگویند و سپس از انتهای پشتی این پدیکل ها دو تیغه دیگر خارج شده که به طرف هم میروند تا به هم متصل شوند. این تیغه های ثانویه را لامینا Lamina میگویند.
از محل اتصال پدیکل و لامینا دو زائده استخوانی خارج میشود. یک زائده که از هر طرف به سمت خارج رفته و به آن زائده عرضی مهره Transverse process میگویند و یک زائده دیگر به نام زائده مفصلی Articular process که مفاصل فاست را میسازند.
در محل اتصال دو لامینا در پشت حلقه استخوانی یک زائده دیگر به پشت میرود که به آن زائده خاری یا زائده شوکی Spinous process میگویند. دو پدیکول نیمه جلویی و دو لامینا نیمه پشتی حلقه استخوانی محافظ نخاع را میسازند.
هدف از انجام عمل لامینکتومی
نخاع در درون یک محفظه بسته به نام کانال نخاعی است که از پشت سر هم قرار گرفتن حلقه های استخوانی پشت هر مهره درست شده است.
گاهی اوقات به عللی نخاع در درون این حلقه استخوانی تحت فشار قرار میگیرد و یا ریشه های عصبی که از نخاع خارج میشوند در حین خروج از این حلقه استخوانی تحت فشار قرار میگیرند.
این فشار به علت تنگ شدن کانال نخاعی و محدود شدن فضای درونی این حلقه استخوانی است و میتواند علل متفاوتی داشته باشد که مهمترین آنها عبارتند از
- هرنی دیسک بین مهره ای
- رشد استخوان های اضافه به نام استئوفیت یا اسپور به درون کانال نخاعی
- کلفت شدن رباط های اطراف کانال نخاعی
- جابجا شدن مهره ها و سر خوردن آنها بر روی هم
تنگ شدن فضا موجب فشار به نخاع و ریشه عصبی و بروز علائم بیماری میشود. یک راه خوب برای برداشتن فشار از روی عصب برداشتن قسمتی از حلقه استخوانی است.
از این حلقه استخوانی، لامینا بیش از دیگر قسمت ها در دسترس است. با برداشتن لامینا میتوان حلقه بسته استخوانی را در یک طرف باز کرده و در نتیجه فشار روی نخاع و عصب را کم کرد. پس هدف اصلی از انجام عمل لامینکتومی، تخلیه فشار از روی نخاع و عصب‌های محیطی در ناحیه ستون فقرات است.
تنگی کانال نخاعی یکی از شایع‌ترین دلایل انجام عمل لامینکتومی کمر است. در این حالت، تنگ شدن کانال نخاعی باعث فشرده شدن نخاع و عصب‌ها میشود که منجر به درد مزمن و کاهش توان حرکتی بیمار می‌گردد. عمل لامینکتومی با برداشتن بخش‌هایی از لامینا (قسمت پشتی مهره) به کاهش فشار کمک میکند و فضای بیشتری برای نخاع و عصب‌ها فراهم می‌آورد.
دیسک جابجا شده نیز یکی از دلایل اصلی فشار بر نخاع است که در آن هسته ژلاتینی دیسک بین مهره‌ای به سمت بیرون جابجا شده و روی عصب‌ها فشار می‌آورد. عمل لامینکتومی در این موارد میتواند با برداشتن قسمت‌های اضافی دیسک، فشار را کاهش داده و علائم را تسکین دهد.
تومورهای نخاعی هم می‌توانند موجب فشار بر ساختارهای عصبی شوند. در این موارد، جراحی لامینکتومی برای برداشتن تومور و کاهش فشار بر نخاع و عصب‌ها ضروری است. هدف نهایی این عمل بهبود عملکرد عصبی، کاهش درد و بازگشت به فعالیت‌های روزمره برای بیماران می‌باشد.
چگونه عمل جراحی لامینکتومی انجام میشود
عمل جراحی لامینکتومی یک جراحی پیچیده و دقیق است که نیاز به تخصص بالینی و تکنیکی دارد. این عمل معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام میشود و بیمار در طول مدت جراحی در حالت بیهوشی کامل قرار دارد. مراحل انجام عمل لامینکتومی به شرح زیر است:
ابتدا، بیمار بیهوش شده و در وضعیت مناسب بر روی میز عمل قرار میگیرد. معمولاً بیمار به پهلو یا شکم برگردانده میشود تا دسترسی به ناحیه مورد نیاز فراهم شود. سپس منطقه عمل با استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده آماده میشود تا خطر عفونت کاهش یابد.
پس از آن، جراح یک برش طولی در ناحیه کمر ایجاد میکند. طول و محل برش بسته به محل دقیق تحت فشار قرار گرفتن نخاع و عصب‌ها متفاوت است. پس از ایجاد برش، لایه‌های نرم مانند پوست، زیرپوست و ماهیچه‌ها به آرامی جدا میشوند تا به لامینا (بخش پشتی مهره) دسترسی پیدا شود.
در مرحله بعد، جراح با استفاده از ابزارهای خاص، بخش‌هایی از لامینا را برداشته و فضای بیشتری برای نخاع و عصب‌ها ایجاد میکند.
این کار ممکن است شامل برداشتن استخوان‌های اضافی، دیسک‌های آسیب‌دیده یا بافت‌های نرم باشد که باعث فشار بر ساختارهای عصبی شده‌اند. در برخی موارد، ممکن است نیاز به تثبیت ستون فقرات با استفاده از پیچ‌ها و پلاک‌های فلزی باشد تا پایداری ساختاری مهره‌ها حفظ شود.
پس از اتمام مرحله کاهش فشار، بافت های نرم به ترتیب بسته شده و برش با استفاده از بخیه‌های خاص بسته میشود. نهایتاً، پانسمان‌های محافظتی بر روی زخم گذاشته میشود تا از ورود عفونت جلوگیری شود و بهبود سریع‌تر رخ دهد.
عمل لامینکتومی کمر معمولاً چند ساعت طول می‌کشد و پس از اتمام عمل، بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل شده و تحت نظر تیم پزشکی قرار میگیرد. روند بهبودی بعد از جراحی نیازمند استراحت، فیزیوتراپی و رعایت دقیق دستورات پزشکی است تا بهترین نتایج حاصل شود و از عود مشکلات جلوگیری گردد.
عوارض احتمالی عمل جراحی لامینکتومی
هرچند عمل لامینکتومی یکی از روش‌های موثر در تخلیه فشار از نخاع و عصب‌ها است، اما مانند هر عمل جراحی دیگری ممکن است با عوارضی همراه باشد. شناخت این عوارض میتواند به بیماران کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری در مورد درمان خود بگیرند. برخی از عوارض احتمالی جراحی لامینکتومی را در زیر توضیح میدهم
عفونت‌ها
یکی از خطرات اصلی هر عمل جراحی، عفونت در محل برش است. علائم عفونت شامل قرمزی، تورم، گرمای محل برش و ترشح مایع چرکی می‌باشد. برای کاهش خطر عفونت، تیم پزشکی از آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه استفاده میکند و بیمار باید دستورات مراقبتی پس از عمل را به دقت دنبال کند.
خونریزی
در طول عمل لامینکتومی، ممکن است بافت‌های خونی متعددی در مسیر جراحی وجود داشته باشد که خطر خونریزی را افزایش میدهد. خونریزی بیش از حد میتواند نیاز به انتقال خون داشته باشد. استفاده از تکنیک‌های جراحی دقیق و ابزارهای خاص میتواند میزان خونریزی را کاهش دهد.
آسیب به عصب‌ها
یکی از نگرانی‌های اصلی بیماران، احتمال آسیب به عصب‌های نخاعی است که میتواند منجر به ضعف عضلانی، کاهش حس و در موارد شدید، فلج شود. این عارضه ممکن است موقتی یا دائمی باشد و بسته به میزان آسیب متفاوت است.
آسیب به عصب میتواند در حین جراحی و به علت کشیده شدن یا قطع عصب و یا بعد از جراحی و به علت تورم ناحیه جراحی و یا به علت ایجاد بافت اضافه در محل و فشار آن به عصب باشد.
چسبندگی
در برخی موارد، پس از عمل لامینکتومی، ممکن است بافت‌های نرم اطراف مهره‌ها به صورت غیرطبیعی به هم چسبیده و باعث کاهش انعطاف‌پذیری ستون فقرات شود. این حالت که به آن فیبروز نخاعی نیز گفته میشود، میتواند درد و ناراحتی مداوم ایجاد کند و نیاز به درمان‌های اضافی دارد.
ناپایداری
در عمل جراحی لامینکتومی معمولا مفاصل فاست دست نخورده باقی میمانند تا بدینوسیله پایداری بین دو مهره مجاور کم نشود. با این حال در بعضی موارد که مفصل فاست بزرگ شده و به اعصاب نخاعی فشار وارد میکند پزشک جراح مجبور میشود تا مفصل فاست را هم خارج کند.
در این موارد بین دو مهره مجاور ناپایداری ایجاد میشود. به همین منظور در صورتیکه جراح مجبور به خارج کردن مفصل فاست شود همراه با آن دو مهره مجاور را به هم جوش میدهد.
تنگی مجدد کانال نخاعی
در موارد نادر، ممکن است بعد از عمل لامینکتومی کانال نخاعی دوباره تنگ شود که منجر به بازگشت علائم فشار بر نخاع می‌گردد. این وضعیت ممکن است نیاز به جراحی مجدد داشته باشد.
درد مزمن
برخی بیماران ممکن است پس از عمل لامینکتومی با درد مزمن مواجه شوند که میتواند ناشی از آسیب‌های جراحی، عفونت یا سایر عوامل باشد. مدیریت درد پس از عمل اهمیت زیادی دارد و ممکن است نیاز به داروها یا روش‌های فیزیوتراپی داشته باشد.
مشکلات مرتبط با بیهوشی
مانند هر عمل جراحی تحت بیهوشی عمومی، لامینکتومی نیز ممکن است با خطراتی مرتبط با بیهوشی همراه باشد. این خطرات شامل واکنش‌های آلرژیک، مشکلات تنفسی و سایر عوارض سیستمیک می‌باشد که باید توسط تیم پزشکی کنترل و مدیریت شوند.
در نهایت، اگرچه عوارض ممکن است نگرانی‌هایی ایجاد کنند، اما لامینکتومی کمر به عنوان یک روش جراحی موثر در کاهش فشار وارد شده به نخاع و بهبود علائم بیماری‌های نخاعی و عصبی شناخته شده است.
انتخاب یک جراح ماهر و رعایت دقیق دستورات پس از عمل میتواند به کاهش خطر عوارض و افزایش شانس موفقیت عمل کمک کند.