اسکولیوز مادرزادی یک ناهنجاری در ستون فقرات است که به علت نقص مادرزادی در تشکیل یا تفکیک مهره‌ها رخ میدهد و معمولا در بدو تولد یا در سال‌های اولیه کودکی تشخیص داده میشود.
برخلاف اسکولیوز ایدیوپاتیک که علت مشخصی ندارد اسکولیوز مادرزادی ناشی از اختلالات ژنتیکی یا مشکلات در رشد طبیعی مهره‌ها در دوران جنینی است.
این نوع اسکولیوز ممکن است با رشد کودک به مرور زمان شدیدتر شود و موجب انحنای بیشتر ستون فقرات گردد. علائم آن معمولا بصورت عدم تقارن در شانه‌ها و لگن، برآمدگی یک سمت از کمر و در موارد شدیدتر مشکلات تنفسی است.
تشخیص و درمان به‌موقع اسکولیوز مادرزادی بسیار مهم است و عدم توجه به آن می‌تواند باعث پیشرفت انحراف و ایجاد مشکلات بیشتر برای کودک شود. روش‌های درمان بسته به نوع و شدت انحراف، شامل نظارت منظم و فیزیوتراپی و استفاده از بریس و جراحی است.
انواع اسکولیوز مادرزادی
برخلاف اسکولیوز ایدیوپاتیک که علت مشخصی ندارد اسکولیوز مادرزادی به علت مشکلات ژنتیکی یا اختلال در رشد مهره‌ها ایجاد میشود. انواع اسکولیوز مادرزادی بسته به نوع و نحوه ناهنجاری استخوان‌های ستون فقرات عبارتند از:
اسکولیوز ناشی از نقص در تشکیل مهره‌ها (Failure of Formation)
در تشکیل ناقص مهره وقتی مهره در زمان جنینی در حال درست شدن است ممکن است قسمتی از یک یا چند مهره درست نشود. مهره درست شده یک نیمه مهره یا Hemivertebrae است. این مهره به جای اینکه به شکل استوانه باشد به شکل یگ گوه است و در محل همین مهره گوه ای شکل ستون مهره قوس بر میدارد.
شدت این قوس با افزایش سن بچه بیشتر میشود. این تغییرات گاهی در یک مهره و گاهی در چند مهره ایجاد میشود.
وقتی در چند مهره ایجاد شده و جهت مهره های گوه ای شکل در خلاف جهت یکدیگر است ممکن است اثر یکدیگر را خنثی کرده و انحراف جانبی در ستون فقرات ایجاد نشود.نقص در تشکیل مهره‌ها به دلیل محدودیت رشد مهره‌ها در سمت آسیب‌دیده، می‌تواند با رشد کودک شدیدتر شود و نیاز به درمان فوری داشته باشد.
اسکولیوز ناشی از نقص در تفکیک مهره‌ها (Failure of Segmentation)
در نقص در جدا شدن مهره در زمان جنینی ستون فقرات ابتدا به شکل یک میله یا استوانه دراز است که بعدا قطعه قطعه Segmentation شده و هر قطعه یک مهره را تشکیل میدهد.
اگر این جدا شدن یا قطعه قطعه شدن به درستی صورت نگیرد ممکن است دو یا چند مهره از کنار به هم متصل باقی بمانند. این اتصال بین مهره ها موجب میشد بعد از تولد مهره های به هم چسبیده از یک طرف رشد کرده و از طرفی که به هم متصل شده اند رشد نکنند. در این صورت با رشد بچه، بتدریج مهره قوس برداشته و قوس آن شدیدتر میشود.
انحراف ستون فقرات مادرزادی ناشی از نقص در تفکیک ممکن است شدت کمتری نسبت به نقص در تشکیل داشته باشد، اما بسته به تعداد مهره‌های درگیر و محل چسبیدگی می‌تواند شدید باشد.
اسکولیوز ترکیبی (Mixed Congenital Scoliosis)
بعضی از کودکان ممکن است ترکیبی از نقص‌های تشکیل و تفکیک مهره‌ها را داشته باشند که به آن اسکولیوز ترکیبی گفته میشود.
در این حالت شدت و نوع انحراف پیچیده‌تر است و درمان هم ممکن است سخت تر باشد. اسکولیوز ترکیبی معمولا با رشد کودک به مرور شدیدتر میشود.
اسکولیوز همراه با ناهنجاری‌های سیستم‌های دیگر
اسکولیوز مادرزادی ممکن است با ناهنجاری‌های دیگر در سیستم‌های مختلف بدن همراه باشد، از جمله ناهنجاری‌های قلبی، کلیوی، یا عصبی.
علائم اسکولیوز مادرزادی
علائم اسکولیوز مادرزادی ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و به شدت و نوع انحراف بستگی دارد. مهمترین علائم اسکولیوز مادرزادی عبارتند از
عدم تقارن در شانه‌ها و لگن
یکی از شایع‌ترین علائم اسکولیوز مادرزادی عدم تقارن در شانه‌ها یا لگن است. به این معنا که یک شانه ممکن است بالاتر از دیگری قرار گیرد یا یک سمت لگن برجسته‌تر باشد. این تغییرات در موقع ایستادن و نشستن کودک مشخص است و ممکن است اولین علامتی باشد که توجه والدین یا پزشک را جلب کند.
برآمدگی در یک سمت کمر یا پشت
در مواردی که انحنای ستون فقرات شدیدتر باشد برآمدگی در یک طرف کمر یا پشت ممکن است دیده شود. این برآمدگی بخصوص موقع خم شدن کودک به جلو واضح تر میشود.
مشکلات تنفسی
وقتی انحراف ستون فقرات مادرزادی شدید باشد و به قفسه سینه فشار وارد کند مشکلات تنفسی در کودک ایجاد میشود. این مشکل به این دلیل رخ میدهد که تغییر شکل ستون فقرات حجم فضای قفسه سینه تاثیررا کم کرده و ممکن است تنفس را برای کودک دشوار کند.
رشد نامتقارن بدن
به علت تغییر در شکل ستون فقرات و تاثیر آن بر سایر بخش‌های بدن ممکن است رشد کودک به صورت نامتقارن انجام شود. این مسئله می‌تواند موجب تفاوت در اندازه دست‌ها و پاها شود.
درمان اسکولیوز مادرزادی
درمان اسکولیوز مادرزادی به علت پیچیدگی‌های ستون فقرات و تاثیر آن بر رشد کودک نیازمند دقت و برنامه‌ریزی دقیق است. هدف اصلی از درمان جلوگیری از پیشرفت انحراف و بهبود کیفیت زندگی کودک است.
روش‌های درمان اسکولیوز مادرزادی به نوع و شدت انحراف، سن و میزان رشد کودک بستگی دارد و برای درمان از روش‌های غیرجراحی و روش‌های جراحی استفاده میشود.
روش‌های غیرجراحی
روش‌های غیرجراحی درمان انحراف ستون فقرات مادرزادی بیشتر برای کودکان با انحراف خفیف یا متوسط استفاده میشود. این روش‌ها در مراحل اولیه بیماری، برای جلوگیری از پیشرفت انحراف موثر هستند.
نظارت منظم و پیگیری
برای کودکانی که انحراف خفیفی دارند یا انحنای آنها به آرامی پیشرفت می‌کند نظارت منظم توسط پزشک کافی است. این نظارت شامل عکس‌برداری دوره‌ای برای ارزیابی تغییرات ستون فقرات است. پزشک معمولا هر 4 تا 6 ماه یک بار تغییرات را بررسی می‌کنند تا در صورت نیاز روش‌های درمانی را تغییر دهد.
بریس
بریس معمولا در اسکولیوز مادرزادی تاثیر کمتری نسبت به اسکولیوز ایدیوپاتیک دارد چون تغییر شکل شدید ستون مهره معمولا با رشد کودک تغییر می‌کنند و بریس نمی‌تواند این تغییرات را به طور کامل کنترل کند.
با این حال برای بعضی از کودکان استفاده از بریس می‌تواند روند پیشرفت انحراف را کند کند. بریس معمولا برای مدت مشخصی در طول روز و شب بسته به شدت انحراف استفاده میشود.
فیزیوتراپی و نرمش های اصلاحی
فیزیوتراپی و نرمش های اصلاحی به تقویت عضلات کمر و بهبود تعادل بدن کمک می‌کنند. این تمرینات نمی‌توانند انحنای ستون فقرات را اصلاح کنند اما می‌توانند به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کنند. همچنین در مواردی که کودک نیاز به جراحی دارد، فیزیوتراپی می‌تواند به آمادگی بهتر او کمک کند.
روش‌های جراحی
وقتی که انحنای ستون فقرات شدید است (بیش از 40 درجه) یا به سرعت در حال پیشرفت می‌باشد جراحی معمولاً بهترین روش درمان است. جراحی در اسکولیوز مادرزادی شامل چندین روش متفاوت است که بسته به نوع ناهنجاری و سن کودک انتخاب می‌شوند.
فیوژن ستون فقرات (Spinal Fusion)
فیوژن ستون فقرات یکی از روش‌های رایج جراحی اسکولیوز مادرزادی است که در آن مهره‌های منحرف‌شده به یکدیگر متصل می‌شوند تا انحراف متوقف شود.
این جراحی باعث میشود مهره‌ها به مرور زمان به هم جوش بخورند و ستون فقرات در وضعیت پایدارتری قرار گیرد. این روش معمولاً برای کودکان بزرگ‌تر یا نوجوانانی که رشد آنها به مرحله ثبات نزدیک شده است استفاده میشود.
میله‌های رشدپذیر (Growing Rods)
برای کودکان کم‌سن که هنوز رشد زیادی در پیش دارند از میله‌های رشدپذیر استفاده میشود. این میله‌ها در طول ستون فقرات قرار داده می‌شوند و با رشد کودک قابلیت تنظیم دارند تا با رشد او هماهنگ شوند و از پیشرفت انحراف جلوگیری کنند. این میله‌ها به صورت دوره‌ای تنظیم می‌شوند، اما این روش به چندین مرحله جراحی نیاز دارد.
سیستم MAGEC (مگنتیک)
در این روش که مشابه میله‌های رشدپذیر است از میله‌های مغناطیسی قابل تنظیم استفاده میشود. این میله‌ها بدون نیاز به جراحی اضافی و تنها با استفاده از دستگاهی که از بیرون بدن عمل می‌کند تنظیم می‌شوند. این روش نیاز به جراحی‌های مکرر را کاهش میدهد و برای کودکان در حال رشد مناسب است.
ورتبروپلاستی (Vertebral Body Tethering)
ورتبروپلاستی از روش‌های جراحی جدیدتر برای درمان انحراف ستون فقرات مادرزادی است که بیشتر برای کودکان و نوجوانان در حال رشد با اسکولیوز شدید کاربرد دارد.
در این روش طناب‌های مخصوصی در اطراف مهره‌ها قرار داده میشود که انحنای ستون فقرات را به تدریج تنظیم می‌کنند. این روش به حفظ انعطاف‌پذیری ستون فقرات کمک می‌کند و نسبت به همجوشی محدودیت کمتری در حرکت ایجاد می‌کند.
برداشتن نیم‌مهره (Hemivertebra Resection)
این جراحی برای کودکانی انجام میشود که دارای نیم‌مهره‌ها یا مهره‌های ناقص هستند. در این روش مهره ناقص برداشته میشود و مهره‌های اطراف به هم جوش می‌خورند تا انحراف تصحیح شود.