تورتیکولی یا کجی گردن، وضعیتی است که در آن گردن به‌طور غیرطبیعی به یک سمت خم شده و حرکت طبیعی سر محدود میشود. این حالت ممکن است به صورت مادرزادی (از بدو تولد) یا اکتسابی (در طول زندگی) رخ دهد.
تورتیکولی مادرزادی معمولا به دلیل کوتاه شدن عضله‌ای به نام استرنوموکلئیدوماستوئید (SCM) در گردن ایجاد میشود که معمولا به علت آسیب‌های زایمانی ایجاد میشود.
از طرف دیگر تورتیکولی اکتسابی در اثر عواملی مانند آسیب‌های فیزیکی، عفونت‌ها، اختلالات عصبی و حتی استرس و فشارهای روانی است.
این وضعیت علاوه بر محدود کردن حرکت گردن میتواند باعث درد، ناراحتی و حتی تغییرات ظاهری در صورت و گردن شود.
درمان تورتیکولی بسته به علت و شدت آن متفاوت است و با کمک فیزیوتراپی، تمرینات کششی و در موارد شدید جراحی است.
علل تورتیکولی چیست
گفتیم تورتیکولی یا «کجی گردن» به حالتی گفته میشود که گردن به دلیل انقباض عضلات به یک سمت متمایل میشود و فرد توانایی حرکت آزادانه سر به تمام جهات را از دست می‌دهد.
تورتیکولی به دو نوع مادرزادی و اکتسابی تقسیم میشود.
تورتیکولی مادرزادی
تورتیکولی مادرزادی نوعی از انحراف گردن است که معمولا در نوزادان تازه متولد شده مشاهده میشود و به دلیل کوتاه شدن یا سفتی عضله استرنوکلیدوماستوئید (SCM) اتفاق می‌افتد.
این عضله که از استخوان ترقوه به جمجمه متصل است نقش مهمی در حرکات گردن و تعادل سر دارد. مکانیسم تورتیکولی مادرزادی فشار در دوران بارداری یا آسیب در هنگام زایمان است. مکانیسم های ایجاد تورتیکولی مادرزادی را در زیر توضیح میدهیم.
فشار در رحم
یکی از دلایل تورتیکولی مادرزادی موقعیت نادرست جنین در رحم است. وقتی جنین در رحم مادر یک وضعیت خاص و ثابت قرار می‌گیرد فشار مداوم به عضله SCM وارد شده و باعث انقباض و کوتاه شدن آن می‌گردد.
این وضعیت میتواند به محدودیت در حرکت گردن منجر شود. در بارداری‌هایی که رحم کوچک‌تر است یا فضای کافی برای حرکت جنین وجود ندارد این فشار بیشتر دیده میشود.
آسیب‌های زایمانی
در هنگام زایمان طبیعی فشارهای زیادی به بدن نوزاد وارد میشود. وقتی فرایند زایمان طولانی یا سخت باشد ممکن است عضلات گردن از جمله عضله SCM تحت کشش بیش از حدی قرار بگیرند و به عضله آسیب وارد شود.
آسیب‌های ناشی از این کشش و فشار میتواند منجر به فیبروز در عضله SCM شود که نتیجه آن سفتی و کوتاهی عضله و در نتیجه تورتیکولی مادرزادی است.
نکروز و فیبروز عضلانی
آسیب‌های فیزیکی و کشش‌های غیرطبیعی ممکن است باعث نکروز بافت عضله SCM شود. این نکروز منجر به ایجاد بافت فیبروتیک در عضله میشود که باعث کوتاه شدن و کاهش انعطاف‌پذیری آن میشود. در این حالت عضله نمی‌تواند به طور کامل کشیده شود و گردن به سمت عضله آسیب دیده متمایل میشود.
پیامدهای تورتیکولی مادرزادی
تورتیکولی مادرزادی اگر درمان نشود میتواند منجر به عوارضی مانند عدم تقارن صورت و جمجمه، محدودیت حرکتی گردن و حتی مشکلات حرکتی و تعادلی شود. محدودیت‌های حرکتی ناشی از این بیماری ممکن است بر رشد کلی نوزاد تأثیر بگذارد و در بلندمدت به مشکلات اسکلتی و عضلانی منجر شود.
تورتیکولی اکتسابی
این نوع از تورتیکولی در هر سنی ممکن است بروز کند و علل متنوعی دارد. برخی از مهمترین عوامل عبارت‌اند از:
آسیب‌های عضلانی یا اسکلتی
آسیب‌های فیزیکی یا ضربه‌های وارد شده به گردن و ستون فقرات میتواند منجر به انقباض عضلات و ایجاد تورتیکولی شود.
هنگامی که گردن یا عضلات اطراف آن به دلیل کشیدگی، پارگی یا التهاب آسیب می‌بینند، واکنش بدن اغلب به صورت انقباض عضلات و نگه داشتن گردن در وضعیت خاصی است که به کاهش درد یا جلوگیری از آسیب بیشتر کمک کند. این وضعیت ممکن است باعث قفل شدن گردن و محدودیت حرکتی شود.
عفونت‌ها و التهاب‌ها
عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها یا ویروس‌ها در نواحی سر و گردن یا حتی در سیستم عصبی مرکزی می‌توانند منجر به التهاب و تورم در ناحیه گردن شوند.
برای مثال عفونت‌های گوش، حلق و بینی، التهاب غدد لنفاوی یا حتی مننژیت (عفونت پرده‌های مغزی) می‌توانند باعث درد و انقباض عضلانی شوند که در نتیجه گردن به یک سمت متمایل میشود.
مشکلات عصبی و اختلالات حرکتی
بعضی از اختلالات عصبی مانند دیستونی گردنی (که به آن تورتیکولی اسپاسمی نیز گفته میشود) می‌توانند باعث ایجاد تورتیکولی اکتسابی شوند.
دیستونی گردنی یک اختلال عصبی است که در آن انقباضات غیرارادی و مداوم در عضلات گردن رخ می‌دهد و باعث چرخش یا خم شدن گردن به طرفین میشود. این حالت میتواند ناشی از نقص در عملکرد مغز یا آسیب به سیستم عصبی باشد.
استرس و تنش عضلانی
استرس‌های روانی و اضطراب می‌توانند به انقباضات عضلانی و اسپاسم‌های غیرارادی در گردن منجر شوند. در برخی افراد فشارهای روحی و روانی میتواند باعث ایجاد اسپاسم‌های عضلانی شدید در ناحیه گردن و شانه‌ها شود که تورتیکولی اکتسابی را به دنبال دارد.
عوامل دارویی و سموم
برخی داروها، بخصوص داروهای اعصاب یا ضد استفراغ، می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند که شامل انقباضات عضلانی و بروز تورتیکولی میشود.
بعضی سموم هم ممکن است بر سیستم عصبی اثر گذاشته و به ایجاد این وضعیت منجر شود.
علائم تورتیکولی چیست
این وضعیت علائم مشخصی دارد که بسته به نوع تورتیکولی (مادرزادی یا اکتسابی) و علت ایجاد آن ممکن است متفاوت باشد. شایعترین علائم عبارتند از
کجی گردن به یک سمت: مشخص‌ترین علامت تورتیکولی، خم شدن غیرارادی گردن به یک سمت است. در این وضعیت، سر به یک طرف کج شده و چانه به سمت مخالف می‌چرخد. این حالت میتواند در فعالیت‌های روزمره مثل نگاه کردن به اطراف یا انجام کارهای ساده مشکل ایجاد کند.
درد گردن و شانه‌ها: خیلی از افراد مبتلا به تورتیکولی درد و ناراحتی در ناحیه گردن و شانه‌ها دارند. انقباض مداوم عضلات گردن میتواند باعث خستگی عضلات و دردناک شدن این ناحیه شود. شدت درد متغیر است و ممکن است با حرکات گردن افزایش یابد.
محدودیت حرکت گردن: یکی دیگر از علائم شایع، محدود شدن حرکت گردن به خصوص در جهاتی است که مخالف جهت انقباض عضلات است.
افراد ممکن است در چرخش یا خم کردن سر به سمت خاصی دچار مشکل شوند و این امر بر فعالیت‌های روزمره آنها تاثیر می‌گذارد.
سردرد و مشکلات بینایی: بعضی از افراد مبتلا به تورتیکولی به دلیل انقباض عضلانی و اختلال در جریان خون ناحیه گردن دچار سردردهای مکرر می‌شوند.
محدودیت در حرکت گردن میتواند باعث خستگی چشم و مشکلات بینایی مانند تاری دید شود چون افراد مجبورند برای نگاه کردن به اطراف، بدن خود را بیشتر حرکت دهند.
عدم تقارن صورت و گردن (در موارد طولانی): در صورت عدم درمان، تورتیکولی میتواند به عدم تقارن در عضلات گردن و حتی صورت منجر شود، که میتواند تاثیر منفی بر ظاهر فرد و اعتماد به نفس او داشته باشد.
علائم تورتیکولی در بچه ها چیست
تورتیکولی در کودکان، بخصوص در موارد مادرزادی میتواند از نوزادی بروز کند. مهمترین علائم تورتیکولی در کودکان عبارتند از
کج شدن سر به یک سمت: بارزترین علامت تورتیکولی در کودکان این است که سر کودک به یک طرف متمایل میشود و چانه به سمت مخالف چرخیده است.
این حالت اغلب بدون درد است اما میتواند موجب محدودیت در حرکت گردن شود. این انحراف ممکن است در هر زمانی مشاهده شود و والدین ممکن است بخصوص هنگام خوابیدن یا شیر دادن متوجه این وضعیت شوند.
مشکل در تغذیه و شیر خوردن: کودکانی که از تورتیکولی رنج می‌برند ممکن است در مکیدن شیر از سینه یا بطری مشکل داشته باشند بخصوص اگر نیاز باشند که گردن خود را به طرف مخالف بچرخانند. این مشکل ممکن است باعث شود که کودک از شیر خوردن اجتناب کند یا به یک سمت خاص تمایل بیشتری نشان دهد.
عدم تقارن صورت و جمجمه: در صورتی که تورتیکولی در کودکان درمان نشود ممکن است منجر به تغییرات ظاهری مانند عدم تقارن در صورت و جمجمه شود.
این حالت که «پلاژیوسفالی» نامیده میشود به دلیل فشار طولانی‌مدت به یک طرف سر ایجاد میشود و میتواند به تغییر شکل جمجمه و صورت منجر شود.
محدودیت حرکتی گردن: کودکان مبتلا به تورتیکولی ممکن است نتوانند گردن خود را به‌راحتی به سمت خاصی بچرخانند. این محدودیت حرکتی میتواند در رشد و تکامل حرکتی کودک اختلال ایجاد کند و در فعالیت‌های روزمره او تأثیر بگذارد.
تحریک‌پذیری و ناراحتی: به علت محدودیت حرکتی و احساس ناراحتی، کودکان مبتلا به تورتیکولی ممکن است تحریک‌پذیرتر باشند و بیشتر گریه کنند.
درمان تورتیکولی چیست
درمان تورتیکولی بخصوص در موارد مادرزادی اهمیت زیادی دارد و در صورت عدم درمان میتواند منجر به عوارض جدی مانند عدم تقارن صورت، مشکلات اسکلتی و محدودیت‌های حرکتی شود.
درمان کجی گردن بسته به شدت و علت آن متفاوت است و بصورت استفاده از تمرینات فیزیوتراپی، تکنیک‌های کششی و در موارد نادر جراحی است.
فیزیوتراپی و تمرینات کششی
یکی از موثرترین روش‌های درمان تورتیکولی استفاده از نرمش های کششی و فیزیوتراپی است. فیزیوتراپ ها با استفاده از تمرینات خاص کششی به بهبود انعطاف‌پذیری عضله «استرنوکلیدوماستوئید» کمک می‌کنند.
این نرمش ها باعث می‌شوند که عضله به مرور زمان به حالت طبیعی خود بازگردد و گردن توانایی حرکت به تمامی جهات را پیدا کند.
در این تمرینات معمولاً به آرامی گردن بیمار را در جهت مخالف کشش عضله قرار می‌دهند و این حرکت به باز شدن عضله و کاهش انقباض کمک می‌کند. تمرینات فیزیوتراپی باید به صورت منظم و زیر نظر متخصص انجام شود تا نتایج مطلوبی به دست آید.
تغییر موقعیت
تغییر موقعیت سر کودک در طول روز، بخصوص موقع خواب، میتواند فشار روی عضله تورتیکولی را کم کند.
والدین می‌توانند با قراردادن اسباب‌بازی‌ها و وسایل جذاب در سمت مخالف کجی گردن کودک را تشویق کنند تا سر خود را به سمت مخالف بچرخاند. همچنین، در هنگام تغذیه نیز می‌توان کودک را طوری قرار داد که به سمت دیگر گردن خود نگاه کند.
استفاده از بریس یا گردن‌بند
در مواردی که تورتیکولی شدیدتر است ممکن است از گردن‌بند استفاده شود. این وسیله به ثابت نگه داشتن گردن در موقعیت مناسب کمک کرده و از بدتر شدن وضعیت جلوگیری می‌کند. استفاده از بریس باید زیر نظر پزشک و به‌صورت موقت باشد تا به تدریج نیاز به آنها کاهش یابد.
دارودرمانی و تزریق بوتاکس
برای بزرگسالانی که از تورتیکولی اکتسابی ناشی از اسپاسم عضلانی یا دیستونی رنج می‌برند داروهای ضد اسپاسم و شل‌کننده‌های عضلانی کمک کننده است.
تزریق بوتاکس در عضلات گردن یکی از روش‌های موثر در کاهش اسپاسم‌های مداوم است و بخصوص در موارد دیستونی گردنی به کار می‌رود. بوتاکس با فلج کردن موقت عضله، درد و کجی گردن را کاهش می‌دهد.
درمان‌های جراحی
در موارد نادر و شدید که با روش‌های غیرجراحی بهبودی بدست نمیاید ممکن است جراحی به عنوان روش نهایی در درمان کجی گردن مورد استفاده قرار گیرد.
جراحی معمولا بصورت آزادسازی عضله است که به بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش کجی گردن کمک می‌کند. از این روش فقط موقعی استفاده میشود که بیمار به درمان‌های دیگر پاسخ مناسبی نداده باشد و محدودیت‌های شدیدی در حرکت گردن وجود داشته باشد.