رباط یا لیگامان یک نوار یا طناب بافتی محکم و قابل انعطاف است که دو استخوان را به هم متصل میکند. برای فهم بیشتر ساختمان و کارکرد رباط یا لیگامان ابتدا باید بدانیم مفصل چیست.
آناتومی مفصل، رباط و کپسول مفصلی
مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار گرفته و بر روی هم میلغزند و حرکت میکنند. پایداری مفصل تابع عوامل متعددی است.
یکی از این عوامل شکل دو استخوان تشکیل دهنده آن است. بطور مثال شکل گوی و کاسه ای در مفصل ران موجب پایداری آن میشود. عامل مهم دیگر در پایداری مفصل رباط های اطراف آن هستند.
رباط یا لیگامان یک نوار یا طناب بافتی محکم و در عین حال قابل انعطاف است که دو سر آن به دو استخوان تشکیل دهنده مفصل میچسبد و مانع دور شدن آنها از هم میگردد.
کپسول مفصلی هم بافت دیگری است که دورتادور مفصل را گرفته و آن را پایدار میکند. کپسول مفصل پرده بافتی به شکل یک استوانه است که از دو سر باز است.
هر کدام از دهانه های باز این استوانه دورتادور هر کدام از استخوان های تشکیل دهنده مفصل را کمی بالاتر از مفصل گرفته و به آن میچسبد. به این ترتیب مفصل در درون یک فضای بسته محصور میشود.
بین کپسول مفصلی و خود مفصل مایع مفصلی وجود دارد که سطوح مفصل را لغزنده کرده و به این ترتیب حرکات آن را تسهیل میکند. رباط ها بر روی کپسول مفصلی قرار میگیرند.
البته در بعضی قسمت های مفصل رباط های قویتر و محکم تری نسبت به قسمت های دیگر وجود دارد. این موجب میشود تا حرکات مفصل در بعضی جهات محدود شده و در بعضی جهات راحت تر صورت گیرد.
بطور مثال رباط ها یا لیگامان های جانبی یا کلترال زانو که در سطوح داخلی و خارجی آن هستند قویتر از رباط هایی هستند که در جلو و عقب زانو قرار گرفته اند.
نتیجه آن است که مفصل زانو به راحتی به جلو و عقب خم و راست میشود ولی به طرفین خم نمیشود. عاملی که حرکت زانو به طرفین را مهار میکند همین رباط های جانبی آن هستند.
گاهی اوقات رباط ها چنان به کپسول مفصلی میچسبند که با آن یکی شده و عملا جزئی از آن میگردند.
بافت شناسی رباط یا لیگامان
بافت تشکیل دهنده رباط نوعی بافت همبندی Connective tissue است. سلول های این بافت را فیبروبلاست مینامند. این سلول ها از خود پروتئین هایی ترشح میکنند که بین آنها را پر میکنند.
پروتئین اصلی تشکیل دهنده رباط، کلاژن Collagen نام دارد. این پروتئین ها رشته های ظریفی را درست میکنند و این رشته ها مانند رشته های تشکیل دهنده یک کابل یا یک طناب در یک راستای مشخص در چند مرحله دور هم پیچیده شده و دسته های قویتری را تشکیل میدهند.
پس عامل عمده قدرت و در عین حال قابلیت انعطاف رباط یا لیگامان رشته های کلاژن هستند که در راستای مشخصی در هم طنیده میشوند.
تفاوت رباط و تاندون چیست
رباط یا لیگامان با زردپی یا تاندون تفاوت دارد. رباط (لیگامان) دو استخوان دو طرف مفصل را به هم متصل میکنند. پس دو سر رباط به استخوان متصل میشود.
از طرف دیگر تاندون ( زردپی) بافتی است که عضله را به استخوان متصل میکند. پس یک سر تاندون به عضله و سر دیگر آن به استخوان متصل شده است. رباط مسئول پایدار کردن مفصل است ولی تاندون موجب حرکت مفصل میشود.
رباط یا لیگامان چگونه آسیب میبیند
رباط دو مشخصه عمده یک طناب یا کابل را دارد. هم بسیار قوی و محکم است و هم قابلیت انعطاف دارد. ولی قابلیت دیگری هم در رباط وجود دارد و آن قابلیت کشسانی آن است.
رباط یا لیگامان میتواند تحت استرس تا حدوی کش آمده و پس از رفع کشش دوباره به طول اولیه خود برگردد. این خاصیت موجب حرکت روانتر مفصل میشود.
گاهی اوقات نیروهایی به مفصل وارد میشوند که تمایل دارند آن را در جهتی که نباید خم کنند. بطور مثال زانو نباید به طرفین خم شود بلکه فقط باید مانند یک لولا به جلو و عقب حرکت کند.
همانطور که گفته شد مقاومت در مقابل حرکت های جانبی در مفصل زانو به عهده رباط های جانبی یا کلترال آن است. با این حال گاهی اوقات نیروهایی به زانو وارد میشوند که میخواهند آن را در طرفین خم کنند.
بطور مثال یک فوتبالیست را در نظر بگیرد که بازیکن دیگری محکم به سطح خارجی زانویش لگد میزند. این ضربه لگد میخواهد زانو را به سمت خارج خم کند.
در این حال رباط جانبی داخلی مانع از حرکت زانو به خارج میشود. با این حال اگر نیرو خیلی قوی بوده و از حد تحمل رباط بیشتر باشد رباط را پاره میکند.
پاره شدن رباط ممکن است خفیف و بصورت پارگی های میکروسکوپی در رشته های تشکیل دهنده آن بوده و یا میتواند بصورت پارگی واضح در بافت آن باشد.
این پارگی های واضح گاهی فقط در قسمتی از رباط هشتند و گاهی هم نیروی وارده به رباط آنچنان قوی است که همه آن را بطور کامل پاره میکند.
آسیب های رباط بر اثر ضربات وارده به آن را بر اساس شدت پارگی رشته ای تشکیل دهنده رباط به سه گرید Grade یا سه رتبه یا درجه تقسیم میکنند.
گرید یا درجه یک همان کشیدگی و رگ به رگ شدن مفصل است. در این درجه پارگی بصورت میکروسکوپی است. بیمار در محل مفصل و بر روی رباط یا لیگامان پاره شده درد و تورم دارد ولی چون رباط کاملا پاره نشده است مفصل همچنان پایدار است.
در گرید یا درجه سه، رباط کاملا پاره شده و مفصل ناپایدار میشود. درجه یا گرید دو بین این دو است و پارگی در رباط ناقص است.