بعد از انجام عمل جراحی آمپوتاسیون یا قطع عضو بیمار هر چه زودتر باید اندام خود را آماده استفاده از اندام مصنوعی یا پروتز کند. یکی از مهمترین مراحل این آمادگی انجام نرمش های خاص طبی است.
در این مقاله با انجام انواع نرمش های کششی و تقویتی و تعادلی که باید بعد از هر قطع اندام تحتانی انجام شوند آشنا خواهید شد.
چرا بعد از آمپوتاسیون باید نرمش کرد
هدف از انجام این نرمش ها افزایش قابلیت انعطاف مفاصل، جلوگیری از تغییر شکل در اندام، تقویت عضلات اندام و افزایش تعادل بیمار و بیشتر کردن مهارت وی در استفاده از اندام مصنوعی و کم کردن عوارض احتمالی قطع عضو است.
شایعترین نوع قطع عضو، آمپوتاسیون زیر زانو Below the Knee Amputation BKA است. بعد از انجام این آمپوتاسیون بیمار باید استامپ و مفصل زانو در اندام قطع شده (آمپوته شده) را آماده پذیرش اندام مصنوعی کند.منظور از استامپ قسمتی از اندام است که در زیر زانو باقی مانده و اندام مصنوعی متصل خواهد شد.
بطور مثال فیزیوتراپ طرز بستن درست استامپ را به فرد نشان میدهد تا وی بتواند با بستن دائم آن، شکل مناسبی برای قرار گرفتن در درون سوکت ایجاد کند.
منظور از سوکت قسمت بالایی اندام مصنوعی است که استامپ در درون آن جای میگیرد. به بستن استامپ Stump Wrapping میگویند.
بعد از آمپوتاسیون های اندام تحتانی، مفصل ران تمایل پیدا میکند که در حالت خم به جلو یا فلکشن Flexion مانده و در آمپوتاسیون های زیر زانو مفصل زانو تمایل به ماندن در حالت خم شده دارد.
در صورتی که مفاصل ران و زانوی بیمار مدتی در حالت خم شده باقی بمانند در همین حالت خشک میشوند و در زمانی که بیمار میخواهد برای راه رفتن از اندام مصنوعی استفاده کند این وضعیت خم شده مفصل مشکلات زیادی را برای وی ایجاد میکنند.
پس به هر قیمتی نباید گذاشت مفصل ران و زانوی یک اندام قطع شده به حالت خم بماند.
بیماران تمایل دارند برای راحتی خود در حالت خوابیده به پشت و یا در حالت نشسته یک بالشت را در زیر زانو قرار دهند.
این وضعیت موجب خم شدن مفاصل ران و زانو شده و باید از آن اجتناب کرد. نشستن طولانی مدت بر روی صندلی و یا ویلچر هم میتواند موجب خم ماندن مفصل ران شود و باید از آن اجتناب کرد.
نرمش های کششی آمپوتاسیون یا قطع عضو
بعد از انجام قطع عضو یا آمپوتاسیون فرد بیمار هرچه زودتر اندام خود را آماده دریافت پروتز اندام مصنوعی کند. این آمادگی مراحل مختلفی دارد که با کمک پزشک و فیزیوتراپ انجام میشود. یکی از این مراحل انجام نرمش های کششی است.
یکی از مشکلات بیماران در آمپوتاسیون های اندام تحتانی تمایل مفاصل زانو و ران به خم شدن و ماندن در همان وضعیت است.
این تمایل موجب میشود بیمار بعدا در راه رفتن دچار مشکل شود. برای پیشگیری از ایجاد این انحراف در مفاصل فرد باید نرمش های کششی را انجام دهد که در زیر مهمترین آنها توضیح داده میشود.
نرمش های کششی مفصل زانو
نرمش های کششی که در کاهش تغییر شکل مفصل زانو (خم شدن مفصل) کمک میکنند عبارتند از
♦ بیمار نشسته و هر دو اندام تحتانی خود را به جلو میکشد. با یک یا هر دو دست، ران خود را درست بالای زانو به طرف زمین فشار میدهد تا مفصل صاف تر شود. این فشار را به مدت ۵ ثانیه ثابت حفظ کرده و سپس رها میکند.
♦ فیزیوتراپ با دست خود و با انجام حرکاتی سعی میکند بافت نرم پشت زانو را تحت کشش قرار داده و زانو را دوباره صاف کند.
نرمش های کششی مفصل ران
نرمش های کششی که در کاهش تغییر شکل مفصل ران (خم شدن مفصل) کمک میکنند عبارتند از
♦ بیمار به شکم بر روی زمین خوابیده و سعی میکند مفصل لگن را به زمین نزدیک کند یا فرد دیگری از بالا به پشت باسن وی فشاری وارد آورده تا لگن کاملا بر روی زمین تماس پیدا کرده و مفصل ران صاف شود.
♦ بیمار به پشت خوابیده و زانوی طرف سالم را کاملا خم میکند و با هر دو دست خود زانو را گرفته و تا حد امکان به سینه خود نزدیک میکند. در همین حال سعی میکند ران طرف آمپوته را کاملا به زمین فشار دهد.
در این حالت باید زانوی طرف آمپوته بتواند کاملا صاف شود. اگر بیمار نتواند ران طرف آمپوته را بر روی زمین قرار داده و زانو را کاملا صاف کند فیزیوتراپ یا یک عضو دیگر خانواده به و کمک میکند.
به این طریق که در حالیکه با یک دست زانوی سالم را به پایین فشار میدهد با دست دیکر ران و زانوی طرف آمپوته را به زمین نزدیک میکند. این کار باید با نهایت دقت انجام شود تا کشش زیاید به کشاله ران بیمار وارد نگردد.
نرمش های تقویتی آمپوتاسیون یا قطع عضو
بعد از انجام قطع عضو یا آمپوتاسیون فرد باید تحت نظر پزشک و فیزیوتراپ خود را آماده کند تا هرچه زودتر بتواند از اندام مصنوعی یا پروتز استفاده کند.
یکی از اقداماتی که در این مرحله انجام میشود انجام نرمش های تقویتی است. بدون داشتن عضلات قوی بیمار نمیتواند از اندام مصنوعی استفاده کند. این نکته بخصوص در آمپوتاسیوبن های اندام تحتانی اهمیت دارد.
در زیر نرمش های تقویتی که بعد از قطع اندام تحتانی انجام میشوند توضیح داده شده است. تعداد انجام دادن هر نرمش بسته به وضعیت بیمار متغیر بوده و به توسط پزشک و فیزیوتراپ تعیین میشود.
تقویت عضله چهارسر رانLong Arc Quad
بیمار روی صندلی نشسته و هر دو پا را از زانو خم میکند. سپس با انقباض عضله چهارسر ران، مفصل زانو را کاملا صاف و مستقیم کرده و پس از چند ثانیه مجددا آن را کاملا خم میکند
بالا آوردن مستقیم پا Straight Leg Raise
بیمار به پشت دراز کشیده و زانوی سالم را خم میکند. سپس ران طرف آمپوته شده را از روی زمین بالا آورده تا زانوی آن به حد زانوی طرف مقابل برسد.
زانوی طرف آمپوته باید کاملا صاف و مستقیم باشد. پس از چند ثانیه کل اندام تحتانی طرف آمپوته شده مجددا روی زمین گذاشته میشود.
به پشت بردن ران Hip Extension
بیمار به شکم روی زمین میخوابد و سپس در حالیکه زانو را مستقیم نگه داشته است کل اندام تحتانی طرف آمپوته را از زمین بلند میکند
تقویت چهارسر Quad Set
بیمار روی زمین نشسته و زانوی سالم را خم میکند. سپس ران طرف آمپوته را به مدت ۵ ثانیه محکم به زمین فشار میدهد
انقباض همسترینگ به شکم Prone Hamstring Curls
بیمار به شکم خوابیده و زانوی طرف آمپوته را خم کرده و سپس مستقیم میکند
نزدیک کردن ران ها Pillow Squeezes
بیمار نشسته و پاها را به جلو دراز میکند. یک بالشت را بین دو زانو قرار داده و سپس به مدت ۵ ثانیه دو زانوی خود را با بالشت فشار میدهد
دور هردن ران ها Hip Abduction
بیمار روی شانه طرف سالم خود دراز کشیده و اندام طرف آمپوته را ۴۵ درجه بالا آورده و سپس آن را پایین میاورد
پل زدن Bridge with Towel Roll
بیمار به پشت خوابیده و سپس یک پارچه رول شده را زیر زانوی طرف آمپوته قرار میدهد. سپس با انقباض عضلات باسن در طرف آمپوته سعی میکند لگن آن طرف را از زمین بلند کند. پنج ثانیه صبر کرده و سپس مجددا به حالت اول برمیگردد
نرمش های تعادلی در آمپوتاسیون یا قطع عضو
این نرمش ها بترتیب از ساده به مشکل تنظیم شده اند و عبارتند از
تعادل در خم به طرفین Side-to-Side Balance
تعادل در خم به جلو و عقب Forward and Backward Balance
تعادل بر روی یک پا Single-Limb Balance
حرکت به کنار Side Stepping
حرکت به کنار با پا قیچی Braiding
قل دادن توپ زیر پا Ball Rolling
حرکت پا با کش Resisted Elastic Kicks
پرش Toe Box Jumps
حرکت در مقابل مقاومت Resisted Walking
تمرین مهارت Agility Drills
