عصب ها رشته های درازی هستند که وظیفه آنها انتقال اطلاعات و پیام ها بین سیستم عصبی مرکزی و محیطی و همچنین درون سیستم عصبی مرکزی است.
سیستم عصبی انسان از دو قسمت مرکزی و محیطی تشکیل شده است. سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع و سیستم عصبی محیطی شامل اعصاب حسی و حرکتی است.
به زبان ساده تر عصب ها حس را از اندام ها به مغز منتقل کرده و دستور حرکت را از مغز به اندام ها صادر میکنند.
عصب حسی و حرکتی
پیام های حسی که در اندام های حسی تولید میشوند از طریق عصب ها به نخاع و مغز میروند. در پوست پایانه های خاصی وجود دارند که کار آنها حس کردن است.
سلول های این پایانه ها میتوانند لمس، فشار، دما و درد را حس کرده و آنها را بصورت پیغام هایی از طریق عصب به مغز ارسال کنند. جنس این پیغام ها الکتریسیته است.
یعنی تحریک پایانه های حسی در پوست موجب تولید جریان های الکتریکی میشود و سپس این جریان از طریق عصب به مغز رفته و در آنجا برحسب اینکه از کدام پایانه ارسال شده باشد بصورت حس لمس، فشار، گرما و سرما و درد احساس میشود.
از طرف دیگر مغز دستوراتی را بصورت پیام های الکتریکی آماده میکند و آنها را از راه نخاع و سپس عصب ها به عضلات اندام ها میفرستد و با انقباض این عضلات اندام، حرکتی را که مغز دستور آن را صادر کرده انجام میدهد.
شکل ظاهری عصب بصورت یک طناب بلند است که بین نخاع و اندام حسی یا حرکتی کشیده شده است. قطر عصب ها مختلف متفاوت است و البته ساختمان آنها ممکن است با یکدیگر قدری متفاوت باشد ولی همه اعصاب مشترکاتی دارند که در زیر در باره آنها توضیح داده خواهد شد.
ساختار عصب
در داخل یک عصب تعداد زیادی رشته قرار دارد که در کنار هم قرار گرفته اند مانند تعداد زیادی رشته مو که در کنار هم قرار گرفته و یک دسته مو را درست میکنند.
هر رشته عصبی که به آن فیبر عصبی nerve fiber میگویند در واقع قسمتی از یک سلول است که به آن سلول عصبی یا نورون Neuron میگویند.
ساختار عصب ها مانند کابل های تلفن است. تعدادی رشته عصبی (آکسون) در کنار هم قرار میگیرند و یک دسته را درست میکنند که به آن فاسیکل Fascicle میگویند.
بین آکسون ها بافت همبندی وجود دارد که به آن اندونوریوم Endoneurium میگویند. دورتادور فاسیکل را هم یک بافت همبندی به نام پری نوریوم Perineurium فرا گرفته است.
چند فاسیکل در کنار هم قرار میگیرند تا یک عصب را درست کنند. دورتادور عصب را بافت همبندی گرفته که به آن اپی نوریوم Epineurium میگویند. بین فاسیکل ها عروقی وجود دارد که مسئول تغذیه عصب هستند.
بعضی از عصب ها فقط حسی هستند یعنی تمام رشته های عصبی که در آنها است حس را از اندام به مغز منتقل میکنند. بعضی دیگر از اعصاب هم حرکتی هستند یعنی فقط دستورات حرکتی را از مغز به عضلات اندام ها ارسال میکنند.
بعضی عصب ها هم هستند که هم رشته های حسی و هم رشته های حرکتی دارند. بطور مثال عصب اولنار در مچ دست، هم حاوی رشته های حسی است که موجب حس انگشتان کوچک دست میشود و هم رشته های عصبی حرکتی دارد که موجب تحریک عضلات کف دست میشوند.
سلول عصبی چیست
همانطور كه قبلا گفته شد یك رشته عصبی كه به آن فیبر عصبی nerve fiber هم میگویند در واقع قسمتی از یك سلول است كه به آن سلول عصبی یا نورون Neuron میگویند. در زیر تصویر میكروسكوپی یك نورون دیده میشود.
جسم سلول عصبی در مغز یا نخاع قرار دارد. از جسم هر سلول عصبی تعداد زیادی رشته های كوتاه خارج میشود كه به آن دندریت Dendrite میگویند.
كار دندریت ها انتقال پیام بین سلول های عصبی است یعنی پیام عصبی را از یك سلول به سلول دیگر منتقل میكند. همچنین از هر سلول عصبی یك رشته طویل و طولانی خارج میشود كه به آن آكسون Axon میگویند.
از یك سلول عصبی حسی كه در نخاع وجود دارد یك آكسون خارج میشود كه به اندام حسی میرسد بطور مثال از یك سلول حسی كه در نخاع كمر وجود دارد یك رشته آكسون خارج شده كه به پوست نوك انگشت شست پا رسیده و حس آنجا را تامین میكند.
پس یك رشته آكسون میتواند بسیار طولانی و حتی بیش از یك متر باشد با این حال بسیار نازك بوده و با چشم غیر مسلح دیده نمیشود.
در مورد عصب حركتی هم همینطور است. بطور مثال از یك سلول عصبی حركتی كه در نخاع گردن وجود دارد یك رشته آكسون خارج شده كه پس از طی مسیری طولانی به عضله كف دست رفته و موجب حركت شست دست میشود.
پس این تك رشته آكسون میتواند بسیار طولانی باشد ولی در عین حال آنقدر نازك است كه فقط با میكروسكوپ دیده میشود.
هزاران و میلیونها آكسون در كنار هم قرار میگیرند تا یك عصب را درست كنند. این عصب كه در واقع دسته ای از آكسون ها است با چشم دیده میشود.
دورتادور هر آكسون را در طول مسیرش سلول هایی میپوشانند كه به آنها سلول شوان Schwann cell میگویند. در هر یك میلیمتر طول هر آكسون حدود ده سلول شوان وجود دارد.
اینها سلول های محافظ عصب هستند. این سلول ها صفحه هایی را درست میكنند كه به آن میلین Myelin میگویند.
میلین مانند یك چسب نواری كه دور حلقه مركزی پیچیده شده دور آكسون میپیچد و به همین خاطر به آن غلاف میلین هم میگویند. وظیفه سلول شوان و غلاف میلین محافظت از آكسون و كمك به كاركرد و فعالیت صحیح آن است.