پوکی استخوان یا استئوپروز از مهمترین بیماری های انسان است. اهمیت این بیماری در دو نکته اساسی است. یکی اینکه پوکی استخوان بیماری شایعی است و افراد بسیاری بخصوص در سنین بالا به آن مبتلا هستند.
نکته مهم دیگر عارضه مهم آن یعنی شکستگی است. شکستگی لگن سالانه موجب تحمیل هزینه های زیادی به اقتصاد کشورها میشود.
مهمترین راه در کنترل این بیماری پیشگیری از آن است. با این حال در صورت بروز بیماری، نیاز به درمان آن وجود دارد.
پایه های درمان دارویی پوکی استخوان
اساسی ترین درمان پوکی استخوان استفاده از مقادیر کافی کلسیم و ویتامین دی است. تمام بیماران مبتلا به پوکی استخوان باید مکمل های دارویی کلسیم و ویتامین دی دریافت کنند. همراه با این دو مکمل، پزشک معالج معمولا از یک داروی ضد پوکی استخوان هم استفاده میکند.
داروهایی که در درمان پوکی استخوان یا استئوپوروز بکار میروند به دو دسته کلی تقسیم میشوند. این دسته بندی برپایه پدیده ریمودلینگ Remodeling است.
توضیح این پدیده (ریمودلینگ) اینست که استخوان یک بافت زنده بوده و مرتبا در حال تغییر است. سلولهای استئوکلاست که در بافت استخوان قرار دارند مرتبا در حال جذب و خوردن آن هستند و سلول های دیگر بنام استئوبلاست مرتبا استخوان جدید میسازند. این دو روند جذب و تولید معمولا با هم هماهنگ هستند.
با این حال دوران کودکی و نوجوانی تولید بیش از جذب است و در دوران پیری شدت جذب بیشر از تولید میشود ولی در هیچ سنی هیچ کام از روند های تولید و جذب متوقف نمیشود و فقط درصد آنها تغییر میکند.
- داروهایی که مانع جذب استخوان میشوند مانند بیس فسفونات ها، کلسیتونین، دنوزوماب، استروژن و مهار کننده های استروژن
- داروهایی که تولید استخوان را افزایش میدهند مانند تری پاراتید که نوعی هورمون پاراتیروئید است
از مهمترین داروهایی که از آنها در درمان پوکی استخوان استفاده میشود بیس فسفونات ها هستند. بیس فسفونات ها مانع بازجذب کلسیم از استخوان ها به توسط سلول های استئوکلاست میشوند. مهمترین بیس فسفونات ها عبارتند از
آلندرونات
آلندرونات Alendronate جزو دسته بیس فسفونات ها Bisphosphonate است. از آن با نام تجاری فوزاماکس Fosamax هم در پیشگیری و هم در درمان پوکی استخوان در زنان و مردان استفاده میشود.
آلندورنات در درمان پوکی استخوان ناشی از مصرف کورتون هم موثر است. مصرف آلندرونات میتواند تراکم استخوان را افزایش داده و احتمال بروز شکستگی در ستون مهره و لگن را کاهش میدهد.
این دارو را میتوان بصورت قرص های ۱۰ میلیگرمی روزانه و یا قرص های ۷۰ میلیگرمی هفتگی مصرف کرد. آلندرونات را باید صبح ها بلافاصله بعد از بلند شدن از خواب و با شکم خالی و با یک لیوان پر از آب خورد و تا نیم ساعت بعد از مصرف آن نباید چیز دیگری خورده شود. در این نیم ساعت بیمار باید در حالت نشسته و یا سرپا باشد
ریزدرونات
ریزدرونات داروی دیگر از خانواده بیس فسفونات ها است. از ریزدرونات Risedronate با نام تجاری فوزاماکس هم در پیشگیری و هم در درمان پوکی استخوان در زنام و مردان استفاده میشود.
ریزدرونات در درمان پوکی استخوان ناشی از مصرف کورتون هم موثر است.این دارو میتواند تراکم استخوان را افزایش داده و احتمال بروز شکستگی در ستون مهره و لگن را کاهش میدهد.
ریزدورنات را میتوان بصورت قرص های ۵ میلیگرمی روزانه و یا قرص های ۳۵ میلیگرمی هفتگی و یا قرص های ۱۵۰ میلیگرمی ماهانه مصرف کرد. طریقه مصرف آن مانند آلندورنات است.
زولدرونیک اسید
زولدرونیک اسید Zoledronic acid با نام تجاری رکلاست Reclast از دیگر داروهای خانواده بیس فسفونات است که در درمان پوکی استخوان بکار میرود. این دارو تزریقی است و بصورت سالی یک بار استفاده میشود. زولدرونیک اسید میتواند تراکم استخوان را افزایش داده و احتمال بروز شکستگی در ستون مهره و لگن را کاهش میدهد.
آمپول های ۵ میلیگرمی این دارو بصورت تزریقی و در عرض ۱۵ دقیقه تزریق میشود. قبل از تزریق این دارو باید با اندازه گیری سطح کراتینین و کلسیم خون از طبیعی بودن آنها مطمئن شد.
داروهای دیگری که در کنترل پوکی استخوان بکار برده میشوند عبارتند از
کلسیتونین
کلسیتونین Calcitonin با نام تجاری میاکلسیک Miacalcic نوعی داروی ضد پوکی استخوان است که فقط در زنانی که حداقل ۵ سال از شوع یائسگی آنها گذشته است مصرف میشود. این دارو بیشتر در کاهش احتمال شکستگی های ستون مهره موثر است تا شکستگی های لگن.
کلسیتونین بصورت اسپری بینی مصرف میشود و عوارض احتمالی آن افزایش آبریزش بینی، سردرد، کمردرد و خون دماغ است.
رالوکسیفن
رالوکسیفن Raloxifene که با نام های تجاری رالوفن یا اویستا Evista عرضه میشود از دسته داروهای ضد پوکی استخوان است. این دارو فقط در زنان یائسه بکار برده میشود.
این دارو بصورت قرص های ۶۰ میلیگرمی با یا بدون غذا مصرف میگردد. رالوکسیفن تراکم استخوان را در ستون مهره افزایش داده و احتمال شکستگی در آن را کاهش میدهد ولی در مورد تاثیر آن در لگن مدارک محکمی در دست نیست. این دارو احتمال بروز سرطان سینه در زنانی که احتمال بروز این سرطان در آنها زیاد است را کم میکند.
عوارض احتمالی رالوکسیفن بصورت گرگرفتگی، درد ساق، لخته شدن خون در ورزیدهای ساق، علائم شبیه آنفلوانزا است. این دارو را نباید در کسانی که در خطر سکته مغزی هستند و یا ریتم نامنظم قلبی یا فشارخون بالا دارند مصرف کرد.
تری پاراتید
تری پاراتید Teriparatide نوعی هورمون پاراتیروئید است که در درمان پوکی استخوان زنان و مردان بکار برده میشود. این دارو بیشتر در کاهش احتمال شکستگی های ستون مهره موثر است.
استفاده از تری پاراتید از طریق یک آمپول به شکل یک قلم است که برای یک ماه دارو دارد و بیمار خودش هر روز مقداری از آن را تزریق میکند. حداکثر مدت استفاده از این دارو دو سال است.
عوارض احتمالی مصرف تری پاراتید بصورت احساس سرگیجه و درد ساق است.
آیا کنترل درمان پوکی استخوان یا استئوپوروز لازم است
♦ سنجش مکرر تراکم استخوان بعد از شروع درمان ممکن است اعداد متفاوتی را نشان دهد که بیشتر از اینکه نشانه تاثیر یا عدم تاثیر دارو باشد نشانه خطاهای اندازه گیری دستگاه است
♦ هدف از درمان دارویی پوکی استخوان کم کردن احتمال شکستگی در آینده بیمار است. ممکن است با مصرف این داروها تراکم استخوان تغییر زیادی نکند ولی احتمال شکسته شدن استخوان کاهش یابد. پس حتی اگر تست DXA افزایش تراکم استخوان را نشان ندهد دلیلی برای قطع دارو نیست
♦ حتی اگر یک سنجش تراکم استخوان نشان دهد که بعد از شروع دارو تراکم استخوان بهتر نشده است معلوم نیست تغییر دارو یا افزایش دوز آن تغییری در تراکم استخوان ایجاد کند
♦ حتی اگر بعد از مصرف دارو، تست سنجش تراکم نشان دهد که تراکم استخوان کم شده ممکن است اگر بیمار دارو را مصرف نمیکرد این تراکم بسیار بیشتر کم میشد
♦ زنانی که در آنها تراکم استخوان در یکسال اول مصرف دارو زیاد میشود معمولا در دوسال بعد از آن دچار یک کاهش در تراکم میشوند و زنانی که در یکسال اول بعد از شروع دارو دچار افت تراکم میشوند معمولا در دو سال بعد از آن افزایش تراکم پیدا میکنند.
پس تراکم استخوان در دوره مصرف دارو کم و زیاد میشود و این تغییرات متناسب با منفعتی که بیمار از دارو میبرد( منظور کاهش احتمال شکستگی است) نیست.
بنا به دلایل بالا گرچه ممکن است برای بیماران و حتی پزشکان قدری عجیب باشد ولی تکرار تست سنجش تراکم استخوان بعد از شروع درمان تاثیری در تصمیم گیری برای تغییر درمان نداشته پس نیازی به آن نیست.
به عوض تکرار مداوم تست تراکم استخوان به بیماران مبتلا به استئوپروز توصیه میشود تلاش خود را بیشتر به توجه به توصیه های پزشک معطوف دارند و بخصوص راه پیمایی روزانه و مصرف شیر و ماست را جدی بگیرند.