علت گزگز، مورمور و سوزن سوزن شدن یا سوزش اندام چیست

گزگز، مورمور و یا سوزن سوزن شدن یا سوزش توصیفاتی هستند از یك احساس ناخوشایند كه معمولا در دست ها و یا پاها ایجاد شده و فرد احساس میكند كه پوست او را با سوزن های متعددی فشار میدهند كه معمولا دردناك نیست ولی احساس میشود و یا فرد احساس میكند مورچه های متعددی بر روی پوست او حركت میكنند.

گزگز یا مورمور یك علامت است نه یك بیماری و وجود آن نشانه اینست كه علتی موجب بروز آن شده است كه باید كشف و درمان شود.

گزگز طبیعی دست و پا

گاهی اوقات گزگز و مورمور طبیعی است. مثلا موقعی كه برای یك مدت طولانی یك پای خود را بر روی پای دیگر میگذاریم و یا مدت زیادی بر روی پای خود مینشینیم یا در حالت دوزانو قرار میگیریم ممكن است در پاهای خود احساس سوزن سوزن شدن كنیم.

این وضعیت با برداشته شدن فشار از روی پا بعد از حداكثر یك دقیقه خودبخود خوب میشود. تنفس تند و سریع، قرار گرفتن دست و پا در معرض سرمای شدید و كم شدن آب بدن از دیگر عللی هستند كه میتوانند موجب گزگز موقت و گذرا در دست و پا شوند ولی با تصحیح موقعیت بسرعت از بین میروند.

احساس گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا میتواند با علائم دیگری مانند كم حسی، بیحسی و یا درد همراه باشد ولی گاهی اوقات بصورت منفرد وجود دارند و یا ممكن است فرد در ابتدا فقط گزگز داشته باشد و بعد از چند روز یا چند هفته دیگر علائم هم به آن اضافه شوند.

علت گزگز و سوزن سوزن شدن تحریك اعصاب حسی است. قبل از ورود به مبحث بررسی علل گزگز باید قدری در مورد آناتومی عصب بهتر بدانیم.

آناتومی

در زیر پوست گیرنده های بسیار ریزی وجود دارند كه به لمس و فشار حساس هستند و تحریك آنها موجب تولید جریان خفیفی از الكتریسیته میشود.

این جریان الكتریكی توسط رشته های بسیار باریكی به نام آكسون (كه به چشم دیده نمیشوند) از پوست دور میشوند.

آكسون های متعددی در كنار هم قرار گرفته و یك دسته را میسازند و سپس دسته های آكسون ها هم در كنار هم قرار میگیرند تا چیزی را بسازند كه ما به آن عصب حسی میگوییم. این عصب ها سپس به سمت نخاع و مغز میروند.

پس عصب حسی مسئول انتقال حس لامسه از پوست به مغز است. این عصب ها از پوست شروع شده و بعد از پیوستن به هم در طول اندام به سمت بالا حركت كرده و پس از طی مسیری در نخاع عاقبت به مغز میرسند.

تحریك این اعصاب در پوست بصورت حس لمس در مغز تفسیر میشود. عصب حسی میتواند در طول مسیرش از پوست تا مغز در هر ناحیه ای دچار اختلال شود و این اختلال میتواند موجب بروز احساس گزگز و مورمور گردد.

در این وضعیت عصب نمیتواند پیام حسی را به درستی به مغز منتقل كند. مغز این پیام ناقص و پر اعوجاج را بصورت گزگز و مورمور تفسیر میكند.

شكل كلی سیستم عصبی حسی در اندام چیزی شبیه ریشه های یك درخت است. ابتدا از ریشه های بسیار ریز شروع شده و پس از به هم پیوستن آنها به هم ریشه ها بزرگتر و بزرگتر میشوند تا به تنه درخت برسند. تنه درخت در انسان همان نخاع است كه اعصاب را به مغز میرساند.

هر قسمت از پوست ما یك عصب حسی جداگانه دارد. مثلا سطح كفی هر كدام از انگشتان دست یا پا یك عصب حسی مخصوص به خود دارد. سطح پشتی انگشتان هم همینطور كف و پشت دست و پا هم همینطور.

قسمت خارجی ساعد، قسمت داخلی ساعد. جلوی ساق، پشت ساق عصب های مخصوص خود را دارند. میتوان سطح پوست كل بدن را به تكه های كوچكی تقسیم كرد كه مانند كشورها در نقشه جغرافیا در كنار هم قرار گرفته و هر قسمت عصب مخصوص خود را دارد.

عصب های كوچك چند منطقه كوچك كه در كنار هم قرار دارند به هم پیوسته و عصب بزرگتری را میسازند كه حس یك منطقه بزرگتر را به طرف مغز منتقل میكنند.

آسیب شناسی

هر عصب در هر قسمت از مسیرش میتواند بیمار شود و بسته به اینكه كدام عصب بیمار میشود احساس گزگز و سوزن سوزن شدن در محدوده پوستی است كه آن عصب مسئول آن است.

بطور مثال ممكن است فقط عصب كوچكی كه مسئول رساندن حس نوك انگشت شست پا به مغز است بیمار شود. در اینجا فرد فقط احساس گزگز و مورمور در نوك شست پا میكند.

گاهی هم ممكن است عصب بزرگی كه مسئول رساندن حس كل كف و پشت پا و ساق به مغز است بیمار شود كه در اینجا در تمام این ناحیه احساس گزگز بوجود میاید.

علل گزگز و سوزن سوزن بسیار متنوع هستند و آنقدر زیادند كه عملا نمیتوان با دانستن اطلاعاتی مختصر از آنها علت گزگز و سوزن سوزن شدن اندام خود را پیدا كرد.

پزشك با دانستن اطلاعات كافی از هر كدام از بیماری های زیر و با كنار هم گذاشتن دیگر علائم همراه با گزگز در بیمار و همچنین با معاینه وی و در صورت لزوم انجام آزمایشات و تصویربرداری ها سعی میكند مانند یك كارآگاه راه را پیدا كرده و به تشخیص درست برسد. پس از آن میتوان درمان مناسب را هم انجام داد.

علل گزگز دست و پا را میتوان به دسته های زیر تقسیم كرد

در زیر در مورد هر کدام توضیح داده خواهد شد.

 

فشار بر روی عصب

فشار خارجی بر روی عصب میتواند موجب اختلال در كاركرد آن شده و انتقال پیام حسی به مغز را مختل كند. این اختلال ممكن است بصورت بیحس شدن پوست، كم حس شدن پوست و یا گزگز، مورمور و سوزن سوزن شدن تفسیر شود.

وقتی یك عصب حسی در نقطه ای تحت فشار قرار میگیرد نمیتواند به خوبی پیام های عصبی را از رشته های حسی كوچكتر كه به آن میرسند به مغز منتقل كند.

در این حالت محدوده پوستی كه این رشته های كوچك از آن خارج شده اند احساس گزگز و سوزن سوزن شدن میكند.

انواع بیماری هایی كه با مكانیسم فشار به عصب موجب گزگز و سوزن سوزن شدن میشوند عبارتند از  

♦ سندروم كانال كارپ carpal tunnel syndrome در مچ دست كه موجب گزگز در انگشتان دست میشود

♦ سندروم تونل كوبیتال cubital tunnel syndrome كه در آن با فشار به عصب اولنا در ناحیه آرنج موجب مورمور در انگشتان دست میشوند

♦ نوروپاتی پرونئال Peroneal neuropathy كه با فشار به عصب پرونئال در ناحیه زانو موجب سوزن سوزن شدن انگشتان پا میشود

♦ سندروم تونل تارس tarsal tunnel syndrome یا نوروپاتی تیبیال كه با فشار به عصب تیبیال در مچ پا موجب مورمور و گزگز در انگشتان پا میشود

♦ مرالژی پارستتیكا meralgia paresthetica كه بر اثر فشار به عصبی پوستی خارجی ران در ناحیه لگن ایجاد شده و موجب احساس گزگز و سوزن سوزن شدن و احساس داغی و گرما و سوزش در جلوی ران میشود

♦ هرنی یا فتق دیسك بین مهره ای كه بسته به اینكه در گردن یا كمر باشد میتواند موجب گزگز در دست یا پا شود

♦ تنگی كانال نخاعی كه معمولا در ناحیه كمر بوده و میتواند موجب احساس سوزن سوزن شدن در پا شود

 

فشار به یك عصب میتواند به علل متفاوتی ایجاد شود كه علل زیر از آن جمله اند

• رشد استخوان كنار عصب و فشار به آن مانند آنچه در تنگی كانال نخاعی ایجاد میشود
• فشار دیسك به عصب مانند آنچه در فتق دیسك بین مهره ای ایجاد میشود
• تورم غلاف تاندون و فشار آن به عصب مجاور مانند آنچه در سندروم كانال كارپ است
• فشار یك تومور یا یك آبسه عفونی یا یك رگ بزرگ شده ( آنوریسم) به عصب مجاور خود

خراب شدن آكسون یا میلین اطراف آن

آكسون ها رشته های بسیار ریز میكروسكوپی هستند كه از گیرنده های حسی در پوست منشا گرفته و پیام حسی آن را به نخاع و سپس مغز میرسانند. در اطراف آكسون غلافی به نام میلین وجود دارد كه از آن نگهداری و حفاظت میكند.

در بعضی از بیماری ها آكسون و یا غلاف میلین اطراف آن خراب شده و در نتیجه عصب نمیتواند پیام حسی را به درستی به مغز منتقل كند. مغز این پیام ناقص و پر اعوجاج را بصورت گزگز و مورمور تفسیر میكند. بیماری های مهمی كه در این دسته قرار میگیرند عبارتند از

♦ ام اس یا اسكلروز متعدد Multiple sclerosis یك بیماری التهابی سیستم عصبی مركزی (یعنی مغز و نخاع) است و شاخص اصلی آن وجود حداقل دو اختلال عصبی است كه در دو مكان متفاوت یا در دو زمان مختلف ایجاد میشوند.

ضایعات در ام اس در مغز و نخاع ایجاد شده و در صورتی كه رشته های حسی را گرفتار كند میتواند موجب بروز احساس گزگز و مورمور و سوزن سوزن شدن در دست و پا شود

♦ بیماری گیلن باره Guillain-Barre syndrome كه به علت حمله سیستم ایمنی بدن انسان به غلاف میلین عصب ها ایجاد میشود. این بیماری معمولا بصورت ضعف عضلانی در اندام تحتانی است كه بتدریج شدت میابد. این ضعف عضلانی میتواند همراه با گزگز در دست ها یا پاها باشد

بیماری های متابولیك و غدد

مهمترین بیماری های متابولیک که موجب گزگز میشوند عبارتند از

♦ دیابت یا بیماری قند میتواند موجب گزگز در دست ها و پاها شود. به نظر میرسد دو سوم دیابتی ها به نوعی دچار آسیب های عصبی میشوند. كاهش قند خون به علت مصرف زیاد دارو در فرد دیابتی هم میتواند موجب گزگز شود

♦ نارسایی كلیوی میتواند موجب تجمع مواد سمی در بدن شده و این مواد بر روی اعصاب محیطی تاثیر مخرب داشته و میتوانند موجب سوزن سوزن شدن دست و پا شوند

♦ هیپوكلسمی یا كم شدن میزان كلسیم خون میتواند موجب مور مور انگشتان دست و پا شود. كلسیم نقش مهمی در هدایت جریان های الكتریكی در اعصاب و در نتیجه انتقال پیام های عصبی ایفا میكند

♦ كم كاری تیرویید میتواند موجب گزگز دست و پا شود. كم كاری تیرویید همچنین میتواند موجب بروز سندروم كانال كارپ گردد

كمبود های تغذیه ای

كم رسیدن ویتامین ها به بدن میتواند موجب اختلال در عملكرد اعصاب و در نتیجه احساس مورمور شدن و سوزن سوزن شدن دست و پا شود. كمبود ویتامین های گروه بی مانند بی1 و بی6 و بی12 و ویتامین ای و كمبود مس در بدن میتواند علت گزگز شود.

 

مسمومیت

مهمترین موادی كه میتوانند با بروز مسمومیت موجب گزگز شوند عبارتند از

♦ مصرف زیاد الكل

♦ بعضی داروهایی كه در شیمی درمانی مصرف میشوند، بعضی آنتی بیوتیك ها (مانند مترونیدازول) و بعضی داروهای ضد تشنج مانند فنی توئین

♦ مسمومیت با فلزات سنگین مانند مسمومیت با سرب، ارسنیك، جیوه و تالیم. مسمومیت با تالیم در مصرف كنندگان كوكایین، هروئین و مواد گیاهی دیده میشود. جیوه میتواند از طریق ماهی های مسموم به بدن برسد

♦ رادیوتراپی و اشعه ای كه در اثر این كار به شبكه های عصبی گردنی و كمری تابیده میشود میتواند موجب بروز گزگز شود

بیماری های عروقی

مهمترین بیماریهای عروقی كه موجب سوزن سوزن شدن دست و پا میشوند عبارتند از

♦ سكته مغزی كامل یا ناقص كه میتواند به علت خونریزی مغزی و یا نرسیدن خون به مغز ایجاد شود

♦ میگرن میتواند همراه با گزگز یك طرفه در دست و یا پا باشد

♦ اختلالات عروقی كه مانع از رسیدن خون به اندام میشوند مانند سندروم كمپارتمان یا فشار یك تومور یا استخوان بد جوش خورده به رگ نزدیك آن میتواند موجب كاهش جریان خون در اندام و در نتیجه اختلال در كاركرد عصب و بدنبال آن مور مور شدن دست و پا شود

♦ سندروم رینود میتواند با كاهش خونرسانی به اندام موجب گزگز شود

بیماری های عفونی

بیماری های عفونی متعددی میتوانند عامل گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا شوند كه مهمترین آنها عبارتند از

♦ ایدز میتواند به علت آسیب رساندن به سلول ها نخاع و یا تولید مواد سمی به توسط سلول های دفاع ایمنی بدن انسان موجب گزگز در دست و پا شود

♦ جذام كه در آن میكروب مستقیما به پوست و اعصاب آن حمله كرده و موجب مورمور شدن دست و پا میشود

♦ زونا و تبخال هر دو بیماری های ویروسی هستند كه میتوانند موجب مور مور شدن دست و پا شوند

مشكلات روحی

حملات وحشت و ترس میتواند همراه با تند نفس كشیدن شود و این تنفس سریع موجب گزگز دست و پا میشود.

همچنین بعضی مشكلات روحی میتوانند خود را بصورت احساس مورمور نشان دهند. شروع یائسگی میتواند موجب مورمور شدن دست و پا شود.

بیماری های التهابی عروقی مانند بیماری لوپوس، روماتیسم مفصلی، پلی آرتریت ندوزا، سندروم شوگرن، ساركوئیدوز و بیماری بهجت میتوانند موجب گزگز شوند.

بعضی بیماری های مادرزادی مانند بیماری شاركو ماری توث میتوانند اعصاب محبطی را درگیر كرده و در دست و پا ایجاد گزگز كنند. بعضی انواع تشنج میتوانند خود را تنها بصورت سوزن سوزن شدن اندام نشان دهند.

در بعضی از انواع سرطان ها ممكن است به علت فشار تومور به عصب، عوارض جانبی درمان سرطان و اختلالات تغذیه ای و متابولیك دست و پا گزگز كنند.