لخته شدن خون در وریدهای عمقی ساق یكی از عوارض مهم شكستگی ها و یا اعمال جراحی است كه در ناحیه لگن و اندام تحتانی به وقوع میپیوندد.
این مشكل در افراد مسن و یا افرادی كه وزن بالایی دارند بیشتر دیده میشود. وظیفه پزشك و بیمار پیشگیری از وقوع این عارضه بالقوه مهلك است.
مهمترین خطر لخته شدن خون در وریدهای عمقی ساق حركت لخته و رسیدن آن به عروق ریه است كه به آن آمبولی ریه میگویند و میتواند منجر به مرگ شود.
روش های مهم پیشگیری از این عارضه عبارتند از
- مصرف داروهای ضد انعقاد خون مانند انوكساپارین
- راه اندازی هرچه سریعتر بیمار بعد از عمل جراحی و یا شكستگی
- استفاده از وسایل مكانیكی فشاری
منظور از وسایل مكانیكی فشاری آنهایی هستند كه با فشار از بیرون بر روی ساق موجب میشوند تا خون كمتری در وریدهای ساق باقی مانده و در نتیجه احتمال بروز لخته در آنها كاهش یابد. مهمترین این وسایل عبارتند از
- جوراب واریس
- پمپ های بادی ساق
جوراب واریس
نوعی از جواب واریس كه به آن (Thrombo Embolic Deterrent hose (TED® hose هم میگویند برای پیشگیری از لخته شدن خون در وریدهای عمقی ساق بكار برده میشود.
این جوراب ها اندازه های متفاوت داشته و ممكن است كوتاه بوده و فقط دور ساق را گرفته و یا بلند باشد و ساق و ران را با هم بپوشاند. پرستار درشتی ساق بیمار را اندازه گیری كرده و سپس از جوراب واریس مناسب برای بیمار استفاده میكند.
این جوراب ها باید كمی تنگ باشند و از بیرون بر روی ساق و ران بیمار فشار وارد كنند. البته این تنگی و فشار نباید به اندازه ای باشد كه بیمار احساس گزگز و یا بیحسی در پا بكند.
این جوراب های باید همیشه بوشیده باشند. بیمار میتواند روزی چند بار و هر بار به مدت نیم ساعت آنها را از پا درآورده و پاهای خود را تمیز كند.
این جوراب ها با فشار از بیرون به ساق موجب میشوند تا وریدهای عمقی ساق تحت فشار قرار گرفته و تنگ شوند و در نتیجه خون كمتری در آنها باقی بماند. كاهش میزان خون باقیمانده در وریدها موجب كمتر شدن احتمال لخته شدن خون میشود.
پمپ بادی
پمپ های بادی ساق و ران كه به آنها (Sequential Compression Device (SCD هم میگویند كیسه های پلاستیكی هستند كه به دور ساق و ران بیمار بسته میشوند.
این كیسه ها به توسط لوله هایی به یك دستگاه دمنده هوا متصل میشوند. این دستگاه هوا را بطور متناوب و با فاصله های زمانی مشخص به كیسه فرستاده و آن را باد میكند و پس از چند ثانیه خالی میكند.
این باد شدن و خالی شدن های متناوب و مكرر كیسه ها موجب میشود تا ساق و ران بطور متناوب از بیرون تحت فشار قرار گیرد.
این فشار خارجی موجب تحت فشار قرار گرفتن وریدهای ساق و ران و در نتیجه خالی شدن آنها از خون میشود و بدین ترتیب احتمال بروز لخته در این وریدها كاهش میابد.
این پمپ ها باید همیشه به ساق و ران های بیمار متصل باشند. پرستار آنها را روزی چند بار و هر بار نیم ساعت از پای بیمار در میاورد تا وی بتواند زیر آنها را تمیز كند.
بیمار در موقع راه رفتن باید این كیسه های پمپ را از پای خود خارج كند.
جوراب های واریس بعد از مرخص شدن بیمار از بیمارستان تا موقعی كه پزشك مشخص میكند باید به توسط بیمار پوشیده شوند ولی از پمپ های بادی معمولا فقط در بیمارستان استفاده میشود.