درد ساق پا یکی از مشکلات شایع است که میتواند ناشی از علل مختلفی باشد. این درد ممکن است ناشی از فشار و استفاده بیش از حد از عضلات، مشکلات گردش خون، آسیب‌های استخوانی یا عصبی، و حتی برخی بیماری‌های زمینه‌ای باشد. در این مقاله به بررسی این نکته میپردازیم که دلیل درد ساق پا چیست و علل بوجود آورنده درد را به طور جداگانه شرح خواهیم داد.
یک علت درد ساق پا سندروم شین اسپلینت است
سندروم شین اسپلینت Shin Splint به درد و التهاب در ناحیه داخلی استخوان ساق پا (تیبیا) اشاره دارد که در نتیجه فعالیتهای فیزیکی تکراری مانند دویدن به وجود می‌آید.
این حالت بیشتر در افرادی دیده میشود که به تازگی شروع به فعالیتهای ورزشی کرده‌اند یا فعالیت خود را به شکل ناگهانی افزایش داده‌اند و میتواند علت درد استخوان ساق پا باشد.
علت عمده شین اسپلینت کشیدگی در محل اتصالات عضلات ساق به استخوان تیبیا یا درشت نی است.
شین اسپلینت معمولا بدنبال کار کشیدن زیاد از ساق بوجود میاید. حرکات مداوم و زیاد کف و مچ پا موجب اعمال کشش زیاد و بیش از حد بر روی محل اتصال عضله به استخوان شده و نتیجه آن پارگی های میکروسکوپی در آن ناحیه و در پریوست (پریوست پرده بافتی است که بر روی استخوان کشیده شده است) و بدنبال آن ایجاد التهاب است.
این وضعیت کار زیاد کشیدن از ساق معمولا وقتی ایجاد میشود که طریقه انجام ورزش به نوعی تغییر میکند. افزایش سرعت دویدن، بیشتر کردن مسافت دویدن و یا دویدن بر روی زمین سفت یا شیب دار میتواند این تغییرات را ایجاد کند.
این وضعیت در دونده ها، کسانی که زیاد میرقصند و کسانی که درگیر فعالیتهای بدنی شدید نظامی هستند بیشتر دیده میشود. کفش های نامناسب و یا آسیب دیده میتوانند موجب این بیماری شوند.
در کسانی که صافی کف پا دارند شین اسپلینت بیشتر دیده میشود.
کشیدگی محل اتصال عضلات ساق به استخوان تیبیا میتواند در جلو یا پشت آن باشد. مهمترین علامت شین اسپلینت درد ساق پا در سطح داخلی آن است. محل درد حدودا ۱۵-۳ سانتیمتر بالاتر از قوزک داخلی است. درد ممکن است در صبح ها و بعد از برخاستن از خواب بیشتر شود.
شین اسپلینت قدامی یا جلویی بیشتر در کسانی ایجاد میشود که یک فعالیت ورزشی جدید که دویدن جزئی از آن است بخصوص ایستادن و شروع به حرکت های ناگهانی در آن وجود دارد را شروع کرده اند.
دویدن در سرازیری، دویدن روی پنجه پا و دویدن با کفش هایی که کف و پاشنه قابل انعطاف خوبی ندارند میتواند موجب شین اسپلینت قدامی شود.
شین اسپلینت خلفی یا پشتی معمولا به علت عدم تعادل در عضلات ساق و کف پا است. سفت و غیر قابل انعطاف بودن عضلات پشت ساق و یا وجود کف پای صاف میتواند عامل بوجود آورنده این بیماری باشد.
در کف پای صاف با هر بار گذاشتن کف پا بر زمین عضله تیبیالیس خلفی تحت کشش قرار میگیرد و این کشش موجب میشود فیبرهای این عضله در محل اتصال به استخوان درشت نی تحت کشش قرار گرفته و موجب بروز علائم این بیماری شود.
درمان شین اسپلینت شامل استراحت، استفاده از یخ، کفش‌های مناسب، و کاهش شدت فعالیتهای ورزشی برای مدتی است
درد ساق پا به علت کشیدگی عضلات
از بین علل متفاوت یک علت درد پشت ساق پا، کشیدگی عضلات است. این نوع درد معمولاً در اثر فعالیتهای فیزیکی شدید مانند دویدن، ورزش‌های سنگین، یا ایستادن طولانی مدت به وجود می‌آید. در این حالت، عضلات ساق پا تحت فشار قرار میگیرند و ممکن است دچار التهاب یا پارگی‌های کوچک شوند.
این اتفاق بیشتر موقعی میفتد که عضلاتی از ساق که توانایی انعطاف زیادی ندارند به علت ورزش و یا فعالیت بدنی زیاد تحت فشار قرار میگیرند. بدنبال آن عضله دچار انقباض دردناکی میشود که تا مدتی میتواند ادامه داشته باشد.
علائم مهم کشیدگی عضلات بصورت درد هنگام حرکت، تورم، و گاهی کبودی در ناحیه ساق است
درمان این بیماری با استراحت، استفاده از یخ، و مصرف داروهای ضد التهاب مانند ایبوپروفن است. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به فیزیوتراپی یا ماساژ درمانی باشد.
درد ساق پا به علت گرفتگی یا کرامپ عضلات
گرفتگی عضلات هم یک علت درد ساق پا است که معمولاً به صورت ناگهانی و در شب یا پس از فعالیت بدنی رخ می‌دهد. این حالت ممکن است ناشی از کمبود مواد معدنی مانند پتاسیم، کلسیم و منیزیم، کم‌آبی بدن، یا خستگی عضلات باشد.
علائم این بیماری درد شدید و ناگهانی در عضلات ساق است که ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و درمان آن کشش عضله و ماساژ آن است. نوشیدن آب و مصرف مواد معدنی مانند موز و لبنیات به تسکین گرفتگی کمک میکند.
یک علت درد استخوان ساق پا شکستگی استرسی درشت نی است
شکستگی‌های تنشی یا استرسی نوعی شکستگی‌های کوچک در استخوان‌ها هستند که به علت فشار مکرر و بیش از حد بر استخوان‌های ساق پا به وجود می‌آیند. این نوع شکستگی‌ها بیشتر در ورزشکاران و افرادی که فعالیتهای فیزیکی شدید انجام می‌دهند، دیده میشود.
علائم این شکستگی ها بصورت درد استخوان ساق پا است که با فشار یا لمس کردن ناحیه شدت می‌یابد. درمان بیماری شامل استراحت مطلق، اجتناب از فعالیتهای فیزیکی سنگین، و در مواردی استفاده از آتل یا گچ برای ثابت نگه‌داشتن پا است.
سندروم کمپارتمان مزمن
عضلات ساق در چهار دسته قرار دارند و دور هر دسته پرده بافتی محکمی بنام فاشیا Fascia قرار دارد. هر دسته را یک کمپارتمان مینامند. چون دور هر کمپارتمان محصور است قابلیت اتساع و افزایش حجم زیادی ندارد.
عضلات در هنگام فعالیت حدود ۲۰ درصد افزایش حجم پیدا میکنند. در بعضی افراد این افزایش حجم موجب افزایش فشار در داخل کمپارتمان میشود. این وضعیت را سندروم کمپارتمان مزمن میگویند.
افزایش فشار در یک محیط بسته موجب فشار به رگ های خونی و اعصاب میشود. نتیجه فشار به عروق خونی ساق کاهش جریان خون عضلات و در نتیجه بروز درد ساق پا است و نتیجه فشار به اعصاب ساق احساس گزگز و سوزن سوزن شدن در این ناحیه است. سندروم کمپارتمان مزمن بیشتر در کمپارتمان قدامی ساق دیده میشود.
این درد معمولا در کسانی که زیاد راه میروند یا در دوندگان ایجاد شده و با استراحت بهتر میشود. درمان این بیماری جراحی برای کاهش فشار و جلوگیری از آسیب بیشتر به بافت‌ها است
درد ساق پا به علت ترومبوز ورید عمقی
لخته شدن خون در عروق ساق موجب میشود رگ کاملا بسته شود و خونرسانی به ساق بشدت کاهش یابد و همین امر موجب ایجاد درد شدید در ساق پا میشود.
گاهی منشا این لخته ها ورید های عمقی ساق است. در این حال، ورید عمقی مسدود میشود که نه تنها موجب درد و تورم ساق میشود بلکه لخته میتواند به قلب و ریه رفته و مشکلات جدی برای بیمار ایجاد کند.
گاهی منشا لخته ها ورید های سطحی ساق هستند که موجب درد و تورم بر روی ورید های واریسی ساق میشود.
علائم لخته شدن خون در ساق بصورت درد ساق پا است که ممکن است با تورم، گرمی و قرمزی پوست همراه باشد. معمولاً درد با فشار افزایش می‌یابد. درمان این بیماری نیازمند مراقبت پزشکی فوری است و معمولاً شامل استفاده از داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقاد) میشود.
واریس
واریس به گشاد شدن و پیچ خوردگی وریدهای سطحی پاها اشاره دارد که ناشی از ضعیف شدن دریچه‌های وریدی است. این مشکل میتواند باعث تجمع خون در وریدها و ایجاد فشار و درد ساق پا شود.
علائم واریس شامل درد و سنگینی در پاها، به خصوص پس از ایستادن طولانی، تورم، و وریدهای برجسته و آبی‌رنگ است و درمان آن استفاده از جوراب‌های واریس، بالا بردن پاها، ورزش ملایم، و در موارد شدیدتر، لیزر درمانی یا جراحی است.
درد ساق پا به علت بیماری شریان های محیطی
بیماری شریان محیطی یک علت درد ساق پا در افراد مسن است و به علت تنگ شدن یا انسداد شریان‌های پا به دلیل رسوب چربی (آتروما) در دیواره شریان‌ها به وجود می‌آید. این بیماری باعث کاهش جریان خون به پاها شده و هنگام فعالیت فیزیکی درد ایجاد میکند.
در این بیماری به عللی رگ های خونی که اکسیژن و مواد غذایی را به اندام تحتانی میرسانند باریک میشوند. این بیماران معمولا در موقع استراحت درد ندارند و در آنها بیشتر در حین فعالیت بدنی است. در حین فعالیت، عضلات ساق نیاز به اکسیژن و مواد غذایی بیشتری دارند پس نیاز به جریان خون بیشتری هم دارند.
در بدن سالم، در موقع فعالیت بدنی رگ های خونی گشاد میشوند تا خون بیشتری را به اندام برسانند ولی در این بیماران به علت تنگ شدن عروق، این رگ های خونی نمیتوانند به اندازه کافی گشاد شوند.
نتیجه آن، کاهش خونرسانی به عضلات ساق اندام است و این کم شدن خونرسانی موجب ایجاد درد ساق پا میشود که بیشتر درعضلات ساق احساس میشود. در ابتدا این درد ها فقط در موقع فعالیت بدنی مثلا راه رفتن است ولی با پیشرفت بیماری درد در موقع استراحت هم ایجاد میشود.
در این بیماری کاهش خونرسانی به اندام میتواند موجب کاهش خونرسانی به پوست هم بشود که موجب میشود زخم های پوستی دیرتر خوب شوند و یا حتی در پوست زخم هایی ایجاد شوند.
درمان این بیماری شامل تغییرات در سبک زندگی مانند ترک سیگار، رژیم غذایی سالم، و داروهای کاهش‌دهنده کلسترول و رقیق کننده خون است. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به جراحی یا آنژیوپلاستی باشد.
نوروپاتی محیطی
درد ساق پا میتواند به علت نوروپاتی یا مشکلاتی در اعصاب محیطی ران یا ساق باشد. بیماری های مختلفی میتوانند ایجاد نوروپاتی کنند و معمولا در این بیماری ها به عللی عصب دچار التهاب میشود و این التهاب موجب احساس درد در ساق میشود.
نوروپاتی محیطی نوعی آسیب به اعصاب محیطی است که میتواند به دلیل دیابت، کمبود ویتامین‌ها (به خصوص ویتامین B12)، مصرف الکل، یا بیماری‌های خودایمنی ایجاد شود. این وضعیت باعث درد، سوزش، بی‌حسی و سوزش در ساق پا میشود.
علائم نوروپاتی مجیطی بصورت سوزش، درد تیز و تیرکشنده، و احساس بی‌حسی یا گزگز در پاها است و درمان آن بصورت کنترل عامل زمینه‌ای (مانند دیابت)، مصرف مکمل‌های ویتامین، و داروهای کنترل درد عصبی است.
درد ساق پا به علت سیاتیک
دسته ای از کمردرد ها که همراه با سیاتیک هستند به علت تحریک ریشه های عصبی میتوانند موجب درد ساق پا شوند.
بر حسب اینکه کدام ریشه عصبی در کمر تحریک شود محل درد ساق پا متفاوت خواهد بود. سیاتیک علل متفاوتی میتواند داشته باشد ولی منشا همه آنها در کمر است.
بیماری های عمومی
بعضی بیماری های مزمن مانند دیابت، الکلیسم، بعضی از سرطان ها و یا کمبود بعضی ویتامین ها میتوانند موجب درد ساق پا ها شوند. در بعضی بیماری ها مانند گیلن باره یا ام اس به علت ضعیف شدن عضلات ساق ممکن است این ناحیه از بدن دردناک شود.
علت درد ساق پا در زنان چیست
در مطالب بالا علت درد ساق را بطور مشروح بررسی کردیم. نکته مهم این است که این علل در مرد و زن با هم تفاوتی ندارند. هر کدام از این بیماری ها میتوانند هم در زنان و هم در مردان ایجاد شوند و مرد یا زن بودن نشانه مهمی برای تشخیص علت درد ساق نیست.
علت درد ساق پا در خانم ها تفاوتی با علت آن در آقایان ندارد.
علت در ساق راست و چپ هم متفاوت نیست. مثلا علت درد ساق پای چپ در زنان همان است که در پای راست هم میتواند موجب درد شود.
درمان درد ساق پا چیست
برای درمان درد ساق پا باید ابتدا علت درد را شناخت و بعد برحسب علت درمان متناسب با آن را انجام داد.
البته برخی روش‌های درمانی عمومی میتوانند در بسیاری از موارد مؤثر باشند. این درمان‌ها بسته به علت اصلی درد و شدت آن متفاوت هستند، اما خیلی از آنها میتوانند برای تسکین درد ناشی از کشیدگی‌های عضلانی، گرفتگی‌ها، التهاب و آسیب‌های جزئی به کار گرفته شوند.
- استراحت و کاهش فعالیت: یکی از اولین مراحل درمان درد ساق پا، استراحت دادن به پاها است. این کار به بهبود عضلات و بافت‌های آسیب‌دیده کمک میکند و از تشدید آسیب جلوگیری میکند.
- استفاده از یخ: برای کاهش التهاب و تورم، قرار دادن یخ بر روی ناحیه دردناک به مدت 15 تا 20 دقیقه چندین بار در روز میتواند مفید باشد. این روش به خصوص در موارد التهاب عضلانی و آسیب‌های ورزشی مؤثر است.
- بالا نگه‌داشتن پاها: بالا نگه‌داشتن پاها باعث بهبود جریان خون و کاهش تورم میشود. این کار به ویژه در هنگام استراحت و خواب توصیه میشود.
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): داروهایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن میتوانند برای کاهش التهاب در مواردی مانند کشیدگی عضلانی و التهاب تاندون‌ها مفید باشند. از آنها میتوان به عنوان قرص مسکن برای درد ساق پا استفاده کرد.
- کشش و ماساژ: در صورتی که درد ناشی از گرفتگی عضلانی باشد، انجام حرکات کششی و ماساژ دادن ناحیه دردناک به تسکین درد و بازگشت انعطاف‌پذیری عضلات کمک میکند.
- استفاده از کفش مناسب: کفش‌های مناسب با پشتیبانی خوب از قوس پا میتوانند فشار روی ساق پا را کاهش داده و از بروز دردهای ناشی از فشار و فعالیت زیاد جلوگیری کنند.
این روش‌های درمانی عمومی میتوانند به بهبود سریع‌تر درد ساق پا کمک کنند، اما در صورت ادامه درد یا بروز علائم شدید، مراجعه به پزشک ضروری است.