سندروم پلیکا Plica syndrome بیماری است که در آن یک پرده به نام پلیکا در درون زانو که درحالت معمولی مشکلی ایجاد نمیکند منشا بروز درد در زانو میشود.
فیزیولوژی سندروم پلیکا
کپسول مفصلی تا حد زیادی در پایداری مفصل زانو موثر است. سطح داخلی کپسول مفصل زانو یک پرده بافتی نازک به نام بافت سینوویال وجود دارد. این بافت از سلول هایی تشکیل شده که مسئول ترشح مایع مفصلی هستند.
لایه سینوویال در واقع مانند یک پارچه آستری میماند که خیاط لایه ای از آن را در درون یک کت قرار میدهد. گاهی اوقات قسمتی از این پرده یا لایه سینوویال به درون فضای مفصلی چین میخورد و یک پلیسه را درست میکند.
این چین یا پلیسه مانند پرده نازکی به درون فضای مفصلی زانو برجسته میشود. به این پلیسه، پلیکا Plica هم میگویند.
در واقع پلیکا یک چین طبیعی از بافت سینوویال یعنی همان پوشش داخلی مفصل زانو است که در دوره رشد جنینی به وجود می‌آید. در دوران تکامل جنینی، مفصل زانو به چند بخش تقسیم میشود و این بخش‌ها توسط چین‌هایی از بافت سینوویال جدا می‌شوند.
با پیشرفت رشد جنین، این چین‌ها به طور طبیعی تحلیل می‌روند و زانو به یک ساختار یک دست و یک تکه تبدیل میشود. اما در برخی افراد، یک یا چند تا از این چین‌ها به صورت پرده هایی در زانو باقی می‌مانند. این پرده های باقی‌مانده بافتی را پلیکا میگویند
پلیکای میانی (medial plica) بیشترین شیوع را دارد و در سمت داخلی مفصل زانو قرار گرفته است. در حالت طبیعی، پلیکا ممکن است هیچ مشکلی ایجاد نکند و حتی فرد از وجود آن آگاه نباشد. اما در برخی مواقع، به ویژه هنگام افزایش فشار فیزیکی به زانو یا آسیب هایی که به زانو وارد میشود، پلیکا تحریک یا ملتهب میشود و می‌تواند منجر به درد شود.
علت سندروم پلیکا چیست
پلیکا در حالت معمولی مشکلی برای زانو ایجاد نمیکند ولی گاهی بر اثر فعالیت های بدنی خاص و حرکات مداوم در زانو این پرده تحریک میشود. سندروم پلیکا زمانی رخ میدهد که یکی از چین‌های باقی‌مانده از بافت سینوویال زانو، تحریک یا ملتهب گردد.
چندین عامل وجود دارد که می‌تواند منجر به بروز این سندروم شود.
استفاده بیش از حد و فعالیت‌های مکرر
یکی از مهم‌ترین علل سندروم پلیکا، استفاده مکرر و بیش از حد از زانو است. این سندروم بیشتر در افرادی دیده میشود که فعالیت‌های ورزشی مکرر انجام می‌دهند یا کارهایی دارند که نیاز به خم و راست کردن مداوم زانو دارد.
ورزشکارانی مانند دوندگان، دوچرخه‌سواران و کسانی که به ورزش‌های پرشی یا حرکات شدید زانو مشغول هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سندروم پلیکا قرار دارند.
حرکات مکرر زانو می‌تواند باعث اصطکاک پلیکا با ساختارهای اطراف زانو شود. این اصطکاک مداوم به مرور زمان می‌تواند منجر به تحریک بافت پلیکا، ضخیم شدن آن و ایجاد التهاب گردد. این وضعیت باعث میشود که پلیکا دردناک و ملتهب شده و علائم سندروم پلیکا بروز کند.
آسیب و ضربه به زانو
آسیب‌های مستقیم به زانو، مانند ضربه یا آسیب‌دیدگی‌های ورزشی، نیز می‌توانند عامل بروز سندروم پلیکا باشند. وقتی زانو دچار ضربه یا آسیب میشود، بافت پلیکا ممکن است دچار آسیب یا التهاب شود.
این التهاب می‌تواند منجر به ضخیم شدن پلیکا و ایجاد درد شود. حتی یک ضربه کوچک به زانو می‌تواند باعث ایجاد مشکلات طولانی‌مدت در این بافت شود.
عدم تعادل عضلانی و وضعیت نامناسب بدن
عدم تعادل در عضلات اطراف زانو، به‌ویژه ضعف در عضلات چهارسر ران یا همسترینگ، می‌تواند به فشار نابرابر بر زانو منجر شود. این فشار نابرابر باعث میشود که پلیکا بیشتر تحت فشار قرار گیرد و تحریک شود.
علاوه بر این، وضعیت بدنی نامناسب، مانند صاف نایستادن یا نادرست نشستن، می‌تواند بار اضافی بر زانوها وارد کند و زمینه‌ساز سندروم پلیکا شود.
بیماری‌های التهابی و مشکلات زانو
برخی از بیماری‌های التهابی مانند آرتریت یا شرایطی که باعث التهاب عمومی در مفاصل می‌شوند، می‌توانند به تحریک و التهاب پلیکا منجر شوند. همچنین، مشکلات دیگر زانو مانند سندروم پاتلوفمورال یا آسیب‌های رباط و غضروف نیز می‌توانند به طور غیرمستقیم باعث تحریک و التهاب پلیکا شوند.
علائم سندروم پلیکا چیست
سندروم پلیکا زمانی رخ میدهد که چین‌های بافت سینوویال زانو (پلیکا) تحریک یا ملتهب شوند. این التهاب می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند که بسته به شدت التهاب و آسیب به پلیکا، متفاوت است.
شایعترین ناحیه‌ای که تحت تأثیر این سندرم قرار می‌گیرد، پلیکای میانی است که در قسمت داخلی زانو واقع شده است. شایعترین علائم سندروم پلیکا عبارتند از
درد در زانو
مهم‌ترین علامت سندروم پلیکا، درد در قسمت داخلی زانو است. این درد معمولاً مبهم و به مرور زمان شدت می‌گیرد.
بیماران اغلب هنگام خم و راست کردن زانو، به‌ویژه پس از نشستن طولانی‌مدت یا انجام حرکات ورزشی مکرر، درد را احساس می‌کنند. درد ممکن است با فعالیت‌های روزمره مانند بالا رفتن از پله‌ها، دویدن، چمباتمه زدن یا حتی راه رفتن طولانی‌مدت تشدید شود.
احساس گرفتگی تقه
یکی از علائم مشخصه سندروم پلیکا، احساس ساییدگی یا گرفتگی در زانو است. بیماران ممکن است در هنگام حرکت مفصل زانو، صدای کلیک یا ساییدگی حس کنند.
این صداها ناشی از اصطکاک پلیکا با دیگر ساختارهای زانو است و می‌تواند باعث تحریک بیشتر و ایجاد درد شود. برخی بیماران نیز ممکن است احساس “قفل شدن” زانو را تجربه کنند که در آن مفصل به طور موقت حرکت نمیکند.
تورم زانو
در مواردی که التهاب شدید باشد، تورم اطراف مفصل زانو نیز ممکن است رخ دهد. تورم معمولاً به صورت موضعی و در قسمت داخلی زانو دیده میشود و ممکن است همراه با گرمی و حساسیت به لمس باشد. این علامت نشان‌دهنده التهاب فعال در زانو است و می‌تواند موجب محدودیت حرکت و افزایش درد شود.
محدودیت در حرکت
التهاب پلیکا و ضخیم شدن آن می‌تواند منجر به محدودیت در حرکت مفصل زانو شود. این محدودیت به ویژه در هنگام خم و راست کردن زانو مشخص است و ممکن است بیمار نتواند زانوی خود را به طور کامل خم یا باز کند.
این مشکل به ویژه در ورزشکاران، که نیاز به حرکات سریع و مکرر دارند، می‌تواند عملکرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
حساسیت به لمس
در موارد شدیدتر، ناحیه‌ای که پلیکا قرار دارد ممکن است به لمس حساس شود. فشار بر این ناحیه می‌تواند باعث ایجاد درد شود و نشانه‌ای از التهاب پلیکا باشد
تشخیص سندروم پلیکا چگونه است
تشخیص سندروم پلیکا به دلیل شباهت علائم آن با بسیاری از مشکلات دیگر زانو، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. پزشکان معمولاً از ترکیبی از شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی و روش‌های تصویربرداری برای تشخیص دقیق استفاده می‌کنند. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های تشخیص سندروم پلیکا پرداخته میشود:
شرح حال و سابقه پزشکی
اولین گام در تشخیص سندروم پلیکا، جمع‌آوری اطلاعات از بیمار درباره علائم و سابقه پزشکی است. پزشک از بیمار درباره شدت، نوع و مدت زمان درد، شرایطی که درد را تشدید یا تسکین میدهد، و هرگونه آسیب قبلی زانو سوال میکند.
معمولاً بیماران گزارش می‌دهند که درد زانو به ویژه در هنگام فعالیت‌هایی مانند دویدن، بالا رفتن از پله‌ها یا پس از نشستن طولانی‌مدت بیشتر میشود. همچنین احساس تقه یا قفل شدن زانو نیز ممکن است از علائم شایع باشد.
معاینه فیزیکی
در مرحله بعد، پزشک زانو را از نظر حساسیت به لمس، تورم، و دامنه حرکتی بررسی میکند. یکی از نقاط کلیدی در معاینه، لمس ناحیه میانی زانو (محل پلیکای میانی) است که ممکن است به درد و ناراحتی بیمار منجر شود.
پزشک ممکن است زانو را در جهت‌های مختلف حرکت دهد تا علائم درد، صداهای غیرعادی و محدودیت‌های حرکتی را بررسی کند. این معاینه می‌تواند به شناسایی پلیکا به عنوان منبع مشکل کمک کند.
تصویربرداری
اگرچه سندروم پلیکا در اکثر موارد از طریق معاینه فیزیکی و شرح حال بیمار تشخیص داده میشود، اما در برخی موارد، پزشک ممکن است از روش‌های تصویربرداری برای تأیید تشخیص یا رد مشکلات دیگر استفاده کند.
- ام آر آی یکی از ابزارهای اصلی برای تشخیص سندروم پلیکا است. این روش می‌تواند بافت‌های نرم مانند پلیکا و همچنین هرگونه التهاب یا تغییرات ساختاری در زانو را نشان دهد. همچنین به پزشک کمک میکند تا مشکلات دیگری مانند آسیب‌های رباط‌ها یا غضروف‌ها را رد کند.
- در برخی موارد، سونوگرافی ممکن است برای ارزیابی ضخامت پلیکا و شناسایی التهاب آن استفاده شود. این روش غیرتهاجمی است و می‌تواند برای تشخیص سریع استفاده شود.
آرتروسکوپی
آرتروسکوپی یک روش تشخیصی و درمانی است که در مواردی که تشخیص دقیق نیست یا علائم به درمان‌های غیرجراحی پاسخ نمی‌دهند، انجام میشود.
در این روش، یک دوربین کوچک از طریق یک برش کوچک به داخل زانو فرستاده میشود تا پزشک بتواند داخل مفصل زانو و وضعیت پلیکا را به طور مستقیم مشاهده کند. اگر پلیکا ضخیم یا ملتهب باشد، پزشک می‌تواند هم‌زمان اقدام به درمان (برداشتن یا صاف کردن پلیکا) کند.
درمان غیرجراحی سندروم پلیکا
درمان غیرجراحی سندروم پلیکا معمولاً برای اکثر بیماران مؤثر است، به ویژه اگر این مشکل در مراحل اولیه تشخیص داده شود. هدف اصلی درمان غیرجراحی کاهش التهاب، تسکین درد و بازگرداندن عملکرد طبیعی زانو است.
این روش‌ها اغلب شامل ترکیبی از استراحت، داروها، فیزیوتراپی و تغییرات در فعالیت‌های روزانه میشود. در ادامه به رایج‌ترین روش‌های غیرجراحی برای درمان سندروم پلیکا پرداخته میشود:
استراحت و اصلاح فعالیت‌ها
یکی از مهم‌ترین مراحل در درمان غیرجراحی، کاهش یا توقف فعالیت‌هایی است که باعث تشدید علائم می‌شوند. فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن یا نشستن طولانی‌مدت که باعث خم و راست کردن مکرر زانو می‌شوند، می‌توانند به تحریک بیشتر پلیکا منجر شوند.
استراحت به زانو این امکان را میدهد که زمان لازم برای کاهش التهاب و بازسازی خود را داشته باشد. اصلاح فعالیت‌های روزمره و کاهش بار روی زانو می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند به کاهش التهاب و درد مرتبط با سندروم پلیکا کمک کنند. این داروها از طریق مهار مواد شیمیایی که در فرآیند التهاب دخالت دارند، باعث تسکین علائم می‌شوند.
استفاده موقت از این داروها در کنار استراحت و فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود سریع‌تر کمک کند. با این حال، مصرف طولانی‌مدت داروهای NSAIDs بدون نظارت پزشک توصیه نمی‌شود.
سرما درمانی
سرما‌درمانی یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش التهاب و تورم است. استفاده از کیسه یخ به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه چند بار در روز می‌تواند به کاهش تورم زانو کمک کند و درد را تسکین دهد. این روش به‌ویژه پس از فعالیت‌هایی که علائم را تشدید می‌کنند، توصیه میشود.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی بخش مهمی از درمان غیرجراحی سندروم پلیکا است. هدف فیزیوتراپی تقویت عضلات اطراف زانو، بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش فشار بر پلیکا است.
تمریناتی که عضلات چهارسر ران و همسترینگ را تقویت می‌کنند، می‌توانند به بهبود وضعیت زانو کمک کرده و از تحریک بیشتر پلیکا جلوگیری کنند. علاوه بر این، تکنیک‌های کششی و تقویت عضلات مرکزی بدن (مانند عضلات لگن و شکم) نیز ممکن است به کاهش علائم کمک کنند.
تزریق کورتیکواستروئید
در مواردی که التهاب شدید است و به سایر درمان‌ها پاسخ نمی‌دهد، پزشک ممکن است تزریق کورتیکواستروئید را در ناحیه زانو توصیه کند. این تزریق‌ها می‌توانند به کاهش التهاب و درد کمک کنند، هرچند معمولاً به عنوان یک گزینه موقتی و در موارد شدیدتر استفاده می‌شوند.
درمان جراحی سندروم پلیکا
در مواردی که سندروم پلیکا به درمان‌های غیرجراحی مانند استراحت، فیزیوتراپی و داروهای ضدالتهابی پاسخ نمی‌دهد و علائم همچنان شدید و محدودکننده باقی می‌مانند، درمان جراحی به عنوان یک گزینه مطرح میشود.
هدف از جراحی، حذف یا صاف کردن بافت پلیکا است تا التهاب و درد کاهش یابد و عملکرد طبیعی زانو بازیابی شود.
آرتروسکوپی زانو
روش جراحی اصلی برای درمان سندروم پلیکا، آرتروسکوپی زانو است. آرتروسکوپی یک روش کم‌تهاجمی و بسیار دقیق است که با استفاده از یک دوربین کوچک (آرتروسکوپ) انجام میشود.
آرتروسکوپ از طریق برش‌های کوچک وارد مفصل زانو میشود و تصاویر دقیقی از داخل زانو به پزشک ارائه میدهد. این تصاویر به جراح اجازه میدهد تا بافت‌های آسیب‌دیده، مانند پلیکا، را شناسایی و ارزیابی کند.
در این روش، اگر پلیکا ملتهب، ضخیم یا دچار آسیب شده باشد، جراح می‌تواند از ابزارهای جراحی کوچک برای حذف یا صاف کردن این بافت استفاده کند. از آنجا که آرتروسکوپی با برش‌های بسیار کوچک انجام میشود، این جراحی به مراتب کم‌تهاجمی‌تر از روش‌های جراحی باز است و خطرات و عوارض کمتری دارد.
مزایای آرتروسکوپی
- کم‌تهاجمی بودن: آرتروسکوپی نیازی به باز کردن کامل مفصل زانو ندارد و با برش‌های کوچک انجام میشود، که باعث کاهش درد پس از جراحی و کوتاه شدن دوره بهبودی میشود.
- دوره بهبودی سریع‌تر: بیمار معمولاً می‌تواند پس از چند روز تا یک هفته به فعالیت‌های روزمره بازگردد، البته فعالیت‌های شدید و ورزشی ممکن است نیاز به زمان بیشتری برای بهبودی داشته باشند.
- دقت بالا: این روش به جراح امکان میدهد تا به طور مستقیم به پلیکا و دیگر بخش‌های زانو نگاه کرده و دقیقاً مشکل را برطرف کند.
مراقبت‌های پس از جراحی
پس از جراحی، بیمار نیاز به یک دوره بهبودی و بازتوانی دارد. فیزیوتراپی بخشی از این فرایند است که برای تقویت عضلات اطراف زانو، بهبود دامنه حرکتی و جلوگیری از تشکیل چسبندگی‌های احتمالی ضروری است.
بسته به شدت جراحی و وضعیت زانو، پزشک ممکن است برنامه‌های خاصی برای تمرینات و بازتوانی توصیه کند. یخ‌درمانی و داروهای ضد درد نیز ممکن است برای کاهش التهاب و درد پس از جراحی استفاده شود.
عوارض احتمالی
هرچند آرتروسکوپی یک روش کم‌خطر است، اما ممکن است عوارض نادری مانند عفونت، خونریزی یا آسیب به ساختارهای اطراف زانو ایجاد شود. همچنین در برخی موارد، بیماران ممکن است به زمان بیشتری برای بهبود کامل نیاز داشته باشند و یا بازگشت علائم به دلیل عدم موفقیت کامل جراحی را تجربه کنند.
جراحی آرتروسکوپی یک روش مؤثر و کم‌تهاجمی برای درمان سندروم پلیکا است، به ویژه در مواردی که درمان‌های غیرجراحی نتوانسته‌اند علائم را بهبود بخشند. این روش با دوره بهبودی سریع و دقت بالا می‌تواند به بازگشت بیمار به فعالیت‌های روزمره کمک کند.