سندروم پیریفورمیس piriformis syndrome بیماری است که در آن به علت سفت شدن یا اسپاسم عضله پیریفورمیس عصب سیاتیک آزرده میشود و این آزردگی موجب احساس درد در باسن و لگن و انتشار این درد به کمر و پشت ران میگردد.
این بیماری در زنان شش برابر مردان است. حدود شش درصد کسانی که برای آنها تشخیص درد سیاتیکی داده میشود سندروم پیریفورمیس دارند.
آناتومی پیریفورمیس
عضله پیریفورمیس عضله کوچکی است که در عمق لگن و باسن قرار گرفته و از یک طرف به استخوان ساکروم یا خاجی و از طرف دیگر به قسمت های بالایی استخوان ران میچسبد.
وظیفه عضله پیریفورمیس چرخش خارجی ران و دور کردن آن از محور مرکزی بدن است. اهمیت این عضله در درد های ناحیه لگن و باسن ناشی از نزدیکی آن با عصب سیاتیک است.
عصب سیاتیک از به هم پیوستن ریشه های عصبی که از استخوان ساکروم خارج میشوند درست میشود و سپس این عصب از زیر عضله پیریفورمیس عبور میکند.
عصب سیاتیک از دو عصب مجزا به نام های عصب پرونئال مشترک و عصب تیبیال درست شده است. این دو عصب در کنار یکدیگر و در یک غلاف مشترک حرکت کرده و در نزدیکی زانو از هم جدا میشوند.
ارتباط عصب سیاتیک با عضله پیریفورمیس در افراد مختلف متفاوت است و همین تفاوت میتواند موجب تفاوت در آمادگی افراد برای ابتلا به سندروم پیریفورمیس شود.
- بطور معمول عصب سیاتیک از جلو و زیر عضله پیریفورمیس عبور میکند (۱)
- گاهی اوقات قسمت پرونئال عصب سیاتیک در بالای عضله پیریفورمیس از قسمت تیبیال آن جدا شده و از بالای عضله عبور میکند (۲)
- گاهی اوقات قسمت پرونئال عصب سیاتیک در بالای عضله پیریفورمیس از قسمت تیبیال آن جدا شده و از درون عضله عبور میکند (۳)
- گاهی اوقات کل عصب سیاتیک از داخل عضله پیریفورمیس عبور میکند (۴)
علت بروز سندروم پیریفورمیس چیست
سندروم پیریفورمیس بر اثر سفت شدن و کوتاه شدن عضله پیریفورمیس ایجاد میشود. نیروهای غیر متعادلی که به علت ورزش غیر اصولی و یا به علت تغییر در بیومکانیک لگن به این عضله وارد میگردند موجب میشود عضله سفت و غیر منعطف شده و در نتیجه به عصب سیاتیک که از کنار آن عبور میکند فشار وارد کرده و علائم بیماری ظاهر شوند.
گاهی اوقات هم به علت ضربات مستقیمی که به پشت باسن وارد میشود عضله پیریفورمیس آسیب دیده و درون آن خونریزی میکند و این خونریزی و چسبندگی هایی که بعد از آن بین عصب و عضله ایجاد میشود موجب فشار یا کشش به عصب شده و علائم بیماری را ظاهر میکند.
سندروم پیریفورمیس در اسکی بازان، رانندگان ماشین های سنگین، تنیس و دوچرخه سواری طولانی مدت بیشتر دیده میشود.
علائم سندروم پیریفورمیس چیست
مهمترین علائم سندروم پیریفورمیس عبارتند از
- درد مزمن در پشت لگن و باسن که میتواند به پایین ران و یا کمر انتشار پیدا کند
- درد ممکن است با مدت طولانی ایستادن یا نشستن یا چمباتمه زدن بیشتر شود
- درد پشت لگن ممکن است همراه با اجابت مزاج باشد
- درد ممکن است در آلت تناسلی احساس شود
- درد در صبح هنگام برخاستن از خواب
- افزایش درد پشت لگن با چرخش داخلی ران و نزدیک شدن آن به محور مرکزی بدن و خم شدن ران
در سندرم پیریفورمیس برخلاف سیاتیک واقعی اختلال عصبی در اندام تحتانی وجود ندارد. فشار موضعی به پشت باسن این بیماران دردناک است.
سندروم پیریفورمیس شایعترین علت درد سیاتیکی در کسانی است که ام آر آی منفی دارند
در این بیماران وقتی بیمار در حالت درازکش به پشت قرار گرفته و کل اندام تحتانی بدون خم کردن زانو بالا برده میشود دردی در پشت لگن و باسن احساس میشود. وقتی از بیمار خواسته میشود ران را از محور مرکزی بدن دور کند و به خارج بچرخاند درد بیشتر میشود.
وقتی بیمار به پشت خوابیده است و ران او را به داخل میچرخانیم شدت درد بیشتر میشود. تست دیگر اینست که بیمار در کنار تخت نشسته و پاها را از کنار تخت آویزان میکند.
در این حال بالا بردن زانو موجب احساس در در پشت لگن و باسن میشود. سی تی اسکن و ام آر آی میتواند آسیب های عضله پیریفورمیس را نشان دهند
علائم این بیماری تا حدود زیادی مانند مشکلات دیسک کمر است ولی در بررسی تصویربرداری نکته غیر طبیعی در ام آر آی ستون مهره دیده نمیشود.
درمان سندروم پیریفورمیس
درمان سندروم پیریفورمیس با کاهش فعالیت های شدید ورزشی شروع میشود. به محض شروع علائم بیماری باید حرکاتی را که موجب افزایش درد میشوند کنار گذاشت.
گرمای موضعی در ناحیه درد و استفاده از داروهای ضد درد و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی هم میتواند در رفع گرفتگی عضله پیریفورمیس و کاهش درد بیمار مفید باشند.
چیزی به اسم درمان دارویی سندروم پیریفورمیس وجود ندارد و داروی خاصی نیست که بتواند این بیماری را بصورت ریشه ای مداوا کند و تاثیر دارو بر این بیماری بیشتر بصورت مسکن و کاهش درد است.
مهمترین قسمت درمان این بیماران انجام نرمش های کششی بر روی عضله پیریفورمیس است. مهمترین نرمش های کششی عضله پیریفورمیس به صورت زیر انجام میشوند.
به پشت بر روی زمین بخوابید. زانوی راست خود را خم کرده بطوریکه کف پای راست شما بر روی زمین قرار گیرد. ساق و مچ پای چپ خود را بر روی ران راست قرار دهید.
با هر دو دست ران راست را گرفته و به طرف شانه راست بکشید. در این حال باید در پشت باسن چپ خود احساس کشش خفیفی داشته باشید.
این نرمش را میتوانید با کشیدن زانوی چپ به طرف سینه خود هم انجام دهید. این حالت را ۳۰-۱۵ ثانیه حفظ کنید. پا ها را به وضعیت اولیه برگردانده و همین کارها را برای پای مقابل انجام دهید.
این حرکت را در اولین روز تمرین دو بار در روز و هر بار یک مرتبه انجام دهید. روز دوم هم دو بار در روز و هر بار دو مرتبه. روز سوم هم دو بار در روز و هر بار سه مرتبه. روز سی ام هم دو بار در روز و هر بار سی مرتبه انجام دهید.
پس یک ماه طول میکشد تا بتوانید روزی دو مرتبه و هر بار سی مرتبه نرمش را انجام دهید. اگر در طول این سی روز احساس میکنید نرمش کمی شما را اذیت میکنید لزومی ندارد حتما روزی یکی به نرمش اضافه کنید.
میتواند هر دو و یا هر سه روز یکی به تعداد نرمش ها اضافه کنید ولی به یاد داشته باشید هرگز روزی بیش از یکی به تعداد نرمش اضافه نکنید.
ماه دوم تعداد را افزایش ندهید بصورتیکه هر روز دو بار و هر بار سی مرتبه نرمش را انجام دهید.
تاثیر نرمش بتدریج در ماه دوم ظاهر میشود. عجله نکنید و قدری صبر داشته باشید. بتدریج علائم بهبودی ظاهر خواهد شد.
این نرمش را میتوان در حالت نشسته بر روی زمین یا نشسته بر روی یک صندلی هم انجام داد.
بعضی از بیماران در مورد درمان سنتی سندروم پیریفورمیس سوال میکنند. چنین درمانی وجود ندارد. این بیماری یک یافته جدید در طب نوین است و نمیتوان پاسخ همه مشکلات را در طب سنتی یافت.
نرمش های کششی عضلات ایلیوپسواس، تنسور فاسیا لاتا، همسترینک و عضلات گلوتئال هم میتواند در درمان سندرم پیریفورمیس مفید باشد.
انجام اقدامات زیر توسط بیمار در منزل مفید است
- صبح ها بعد از برخاستن از خواب و قبل از برخاستن از تختخواب به شانه خوابیده و زانو را به مدت پنج دقیقه خم و راست میکنیم
- در طول روز هر چند ساعت یکبار به مدت یک دقیقه سر پا ایستاده و به طرفین میچرخیم
- در صورت امکان بصورت روزانه از وان آب گرم استفاده میکنیم
- به پشت خوابیده و هر دو پای خود را بالا آورده و حرکت رکاب زدن دوچرخه را انجام میدهیم
- هر چند ساعت یکبار ۶ مرتبه زانوی خود را خم و راست میکنیم
بیمار نباید بمدت زیاد یک جا بنشیند و باید هر ۲۰ دقیقه بلند شده و چند قدم راه برود. بیمار به مدت طولانی نباید رانندگی کند و هر ۲۰ دقیقه باید بایستد و چند دقیقه راه رفته و نرمش های کششی را انجام دهد.
در مواردی که درد بیمار با اقدامات فوق درمان نشود تزریق داروی بیحس در محل درد در ناحیه باسن ممکن است کمک کننده باشد.
بندرت و در صورت عدم بهبودی بیمار بعد از انجام درمان های بالا ممکن است عمل جراحی بصورت بریدن محل اتصال عضله پیریفورمیس به استخوان بتواند درد بیمار را از بین ببرد.