آمبولی وریدی و ریوی و ایجاد لخته در پا

یکی از مشکلاتی که میتواند بعد از شکستگی های لگن، ران و ساق و یا اعمال جراحی لگن و اندام تحتانی بوجود آید لخته شدن خون یا ترمبوز وریدی و سپس آمبولی وریدی یا ترومبوآمبولی Thromboembolism است.

گرچه این عارضه میتواند در هر شکستگی های لگن یا اندام تحتانی ایجاد شود ولی در افراد مسن و یا در افرادی که مدت زیادی در بستر استراحت کرده و بیحرکت میمانند بیشتر دیده میشود.

علت ترمبوز وریدی لخته شدن خود در سیاه رگ های عمقی است

ترومبوز به معنای لخته شدن خون است. شایعترین محل لخته شدن خون بدنبال شکستگی ها ، وریدهای عمقی ساق است.

البته بدنبال لخته شدن خون در ورید های ساق ممکن است در وریدهای ران و لگن هم لخته تشکیل شود و یا ممکن است شروع تشکیل لخته از همان ابتدا نه در ورید های ساق بلکه در وریدهای ران یا لگن باشد.

در بیماری که بدنبال ضربه دچار آسیب شده است لخته داخل وریدی میتواند با مکانیسم های متعددی ایجاد شود که عبارتند از

هر کدام از این عوامل و یا ترکیبی از آنها میتواند موجب شود تا در یک بیمار بدنبال شکستگی یا اعمال جراحی لگن یا اندام تحتانی، خون در ورید های عمقی ساق لخته شود. این لخته شدن خون در عروق عمقی ساق را ترمبوز وریدهای عمقی Deep vein thrombosis میگویند.

در افراد مسن، کسانی که وزن زیاد دارند و در کسانی که دچار نارسایی قلب هستند احتمال لخته شدن خون در ساق یا ران بیشتر از افراد دیگر است. سابقه سکته قلب یا مغزی و یا سابقه قبلی لخته شدن خون در پا احتمال بروز مجدد آن را بیشتر میکند.

آمبولی چیست

آمبولی ریوی چگونه ایجاد میشود

خطرناک ترین مشکلی که این لخته های خون میتوانند ایجاد کنند کنده شدن آنها از داخل ورید های ساق و حرکت آنها به طرف قلب است.

حرکت لخته در داخل وریدهای عمقی را ترمبوآمبولی Thromboembolism میگویند. بعد از رسیدن این لخته ها به قلب آنها به ریه میرسند.

در درون ریه اولین مانع بر سر راه این لخته ها مویرگ های ریه هستند. رسیدن لخته به وریدهای ریه را ترمبوآمبولی ریوی Pulmonary Thromboembolism میگویند.

رگ هایی که خون را به ریه میرسانند به مویرگ های بسیار ریزی تبدیل میشوند. این مویرگ ها در کنار کیسه های هوایی قرار میگیرند تا گاز کربنیک خون را به درون کیسه هوایی آزاد کرده و اکسیژن هوای درون کیسه هوایی را به خود جذب کنند.

وقتی لخته ها به این مویرگ ها میرسند نمیتوانند از آنها عبور کنند و در نتیجه مسیر جریان خون در مویرگ های ریوی را مسدود میکنند.

اگر این انسداد کم و در بعضی مویرگ ها باشد مشکل خاصی ایجاد نمیشود. بدن انسان بعد از مدتی با استفاده از بعضی مواد لخته ها را حل کرده و از بین میبرد و بدین وسیله مسیر جریان خون را دوباره باز میکند.

اگر انسداد مویرگ های وریدی به علت لخته زیاد و شدید باشد نه تنها خون به اندازه کافی نمیتواند اکسیژن به خودش جذب کند بلکه نمیتواند از ریه عبور کرده و به بدن برسد. انسداد مسیر جریان خون به معنای مرگ است.

پس میبینیم که در ابتدا لخته یا ترومبوز Thrombosis در ورید های ساق بوجود میاید که به آن ترومبوز عروق عمقی یا Deep vein thrombosis DVT میگویند.

با حرکت لخته به سوی ریه با بیماری جدیدی مواج هستیم که به آن ترومبوآمبولی ریوی Pulmonary thromboembolism میگویند.

علائم لخته شدن خون در سیاهرگ های ساق

لخته یا ترومبوز خون در ورید های عمقی ساق موجب درد و تورم عضلات پشت ساق میشود. در لمس متوجه گرم بودن عضلات پشت ساق میشویم.

در این بیماران وقتی کف پا را به سمت بالا میکشیم بیمار درد شدیدی در عضلات پشت ساق احساس میکند. به این درد علامت هومن Homan’s sign  یا تست هومن میگویند.

نگارش های دیگر علامت هومن بصورت تست هومان، تست هومن، هومن ساین، هومان ساین، علامت هومن، علامت هومان، نشانه هومن، نشانه هومان یا علامت هومانس است.

تشخیص قطعی لخته شدن خون در ساق با استفاده از نوع خاصی از سونوگرافی به نام سونوگرافی داپلر Dpppler ultrasonography انجام میشود.

علائم آمبولی ریوی

اگر عارضه به صورت آمبولی ریوی در آید بیمار دچار درد شدید سینه، تنگی نفس خس خس سینه و خلط خونی میشود.

علائم آمبولی ریوی معمولا بطور ناگهانی ایجاد شده و بیماری که تا چند لحظه قبل حال خوبی داشت به ناگهان دچار علائم فوق شده و دچار ایست قلبی و مرگ میشود. تشخیص قطعی آمبولی ریه با استفاده از روش های تصویربرداری خاصی مانند آنژیوگرافی ریوی و اسکن ریه Perfusion ventilation scan انجام میشود.

پیشگیری از ترومبوز وریدی و آمبولی چگونه است

مهمترین راه مبارزه با این عارضه اینست که از بروز آن پیشگیری کنیم. مهمترین راه های پیشگیری از این بیماری عبارتست از

درمان ترومبوز وریدی چیست

در صورت بروز آمبولی ریوی، بجز درمان دارویی به بیمار اکسیژن بیشتری برای تنفس میرسانند. وقتی که آمبولی ریوی موجب کاهش شدید فشار خون و شوک در بیمار میشود ممکن است نیاز به تزریق داروهایی شود تا لخته خون را حل کنند و یا در موارد اورژانس ممکن است نیاز شود تا با عمل جراحی لخته از درون وریدهای ریوی خارج شود.

سوالات متداول

حرکت ورزشی برای جلوگیری از لخته شدن خون در پا چیست

 در افرادی که مدت زیادی بیحرکت میمانند احتمال لخته شدن خون در وریدهای عمقی ساق وجود دارد. اهمیت این عارضه در این است که ممکن است لخته ها به سوی قلب و ریه حرکت کرده و در آنجا موجب اختلالات شدید همودینامیک شده که منجر به مرگ بیمار شود.

این عارض در سنین بالا بیش از جوانان است و بعد از اعمال جراحی و شکستگی های لگن و اندام تحتانی بیشتر است.

مهمترین اقداماتی که برای پیشگیری از بروز این عارض انجام میشود تجویز داروهایی است که خون را رقیق کرده و مانع از لخته شدن آن میشود. استفاده از باند کشی یا جوراب واریس یا دستگاه های پنوماتیک طبی در اطراف ساق هم کمک کننده است.

یکی از اقدامان خوب و مهمی که خود بیمار برای کمک به پیشگیری از این عارضه میتواند انجام دهد حرکت دادن مکرر مچ پا است.

این حرکات موجب میشوند تا عضلات ساق مکرر منقبض شوند و این انقباض خون را در وریدهای ساق به سمت بالا و به طرف قلب هل میدهد.

این روند موجب میشود تا خون در ورید های ساق به حالت سکون درنیاید. سکون و بیحرکتی خون در وریدهای ساق از علل مهم لخته شدن آن است و اگر بتوانیم به هر وسیله ای این خون را به جریان درآوریم احتمال بروز لخته کاهش میابد.

بهترین حرکت برای پیشگیری از این عارضه بالا و پایین آوردن مچ پا است. این نرمش باید هر دقیقه پنج بار انجام شود.

به این صورت که بیمار هر پنج دقیقه شصت مرتبه مچ هر دو پای خود را تا آنجا که میتواند به سمت بالا و سپس پایین حرکت میدهد. خم و راست کردن زانو هم در صورت امکان مفید است.