درمان سیاه شدن سر استخوان ران یا نکروز در لگن

سیاه شدن سر استخوان ران بیماری است که در آن خون رسانی به سر استخوان ران قطع شده و متعاقب آن این استخوان میمیرد.
استخوان مرده سختی و قدرت خود را از دست میدهد و در نتیجه زیر فشار وزن تنه تغییر شکل میدهد. به این معنی که کم کم شکل کروی آن تغییر یافته و پهن میشود.
این کاهش خونرسانی و تغییر شکل سر استخوان ران موجب درد در مفصل ران میشود و میتواند در نهایت منجر به سائیده شدن مفصل ران شود.

گرچه تغییر عمده ای که در این بیماری ایجاد میشود مرگ سلول های سر استخوان ران است ولی در لفظ عامه مردم به این بیماری سیاه شدن استخوان لگن هم میگویند.

به این بیماری نکروز سر استخوان ران یا نکروز سر فمور یا نکروز لگن هم میگویند. نکروز به معنای مرگ بافت است و در اینجا به معنای مرگ سلول های سر استخوان ران بکار میرود.

 وقتی این بیماری در بچه ها ایجاد میشود آن را پرتس میگویند. در مورد بیماری پرتس در مقالات دیگر بحث شده است. در این مقاله فقط در مورد بیماری بالغین بحث میشود.

اگر فعلا فرصت خواندن این مقاله را ندارید میتوانید فیلم زیر را ببینید.

آناتومی و پاتولوژی سیاه شدن سر استخوان ران

مفصل ران در ناحیه لگن از دو قسمت تشکیل شده است. یک حفره عمیق بنام استابولوم که جزئی از لگن خاصره است و یک گوی کروی به نام سر استخوان ران که در درون حفره قرار گرفته است.

سطح رویی سر استخوان ران و سطح داخلی حفره استابولوم پوشیده از بافتی بنام غضروف است که موجب تسهیل حرکت دو طرف مفصل بر روی هم میشود.

استخوان یک بافت زنده است و حاوی سلول های به نام استئوسیت بوده که موجب رشد و استحکام آن میشوند.

سر استخوان ران هم یک استخوان زنده بوده و استحکام آن مدیون فعالیت مداوم سلول های آن است که با نشاندن  دائم املاح کلسیم بر روی داربست استخوانی موجب حفظ استحکام آن میشوند.

استخوان مانند هر بافت دیگری برای زنده ماندن نیاز به اکسیژن و مواد غذایی دارد و این مواد از طریق جریان خون به آن میرسند.

رگ هایی که خون را به سر استخوان ران میرسانند عمدتا از داخل و اطراف گردن استخوان ران به آن وارد میشوند. متاسفانه سر استخوان ران فقط همین یک مسیر خونرسانی را دارد و در صورت اختلال انتقال خون از این مسیر راه جایگزین دیگری وجود ندارد.

انسداد این مسیر خونرسانی به هر علتی موجب سیاه شدن سر استخوان ران میشود.

مکانیسم  ایجاد نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران چیست

در این بیماری که به آن نکروز آوازکولر سر استخوان ران Avascular necrosis of the femoral head  یا استئونکروز Osteonecrosis هم میگویند به عللی که دقیقا بر ما مشخص نیست عملکرد عروقی که خون را به سر استخوان ران میرسانند دچار اشکال شده و خون به اندازه کافی به سر استخوان ران نمیرسد.

بدنبال کاهش یا قطع خونرسانی به سر استخوان ران، سلول های آن میمیرند. مرگ سلول ها موجب میشود بعد از مدتی استخوان سفتی و قوام خود را از دست داده و نرم شود.

سر استخوان ران در مفصل ران تحت فشار نیروهای بسیار قوی قرار دارد که عمدتا بر اثر وزن بالا تنه به آن وارد میشود.

سر استخوان ران در حالت عادی به راحتی این نیروها را تحمل میکند ولی وقتی استخوان ضعیف و نرم شده باشد نمیتواند این فشار ها را تحمل کند.

این نیروها و فشارها بتدریج موجب تغییر شکل سر استخوان ران میشوند. سطح بالایی سر استخوان که بیشترین نیروها به آن وارد میشود بتدریج صاف و تخت شده و حالت گرد و کروی خود را از دست میدهد.

بدنبال تغییر شکل استخوان، چون یکی بودن و هماهنگی انحنای سر استخوان ران (فمور) و حفره استابولوم تغییر کرده است، حرکت این دو در ناحیه مفصل به راحتی صورت نگرفته و سایش این دو سطح ناهماهنگ آرام آرام موجب سائیدگی مفصل میشود.

در روند سیاه شدن سر استخوان ران معمولا غضروفی که سر استخوان را پوشانیده هم بدون حمایت استخوان زیرین بتدریج از بین میرود و این تخریب غضروفی روند ساییدگی را شدت میدهد.

علل نکروز یا سیاه شدن استخوان لگن چیست

 هر عاملی که بتواند جریان خون سر استخوان ران را مختل کند میتواند موجب سیاه شدن استخوان لگن شود. شایعترین این عوامل عبارتند از

• مصرف کورتیکوستروئید ها یا داروهای حاوی کورتن
• مصرف الکل و مواد مخدر تزریقی
• دررفتگی در ناحیه مفصل ران
• شکستگی در ناحیه گردن استخوان ران
• عفونت در مفصل ران
• عارضه درمان دررفتگی مادرزادی در ناحیه مفصل ران
• عارضه درمان لغزش سر استخوان ران
• غواصی حرفه ای به مدت طولانی
• وجود بیماری هایی مانند آرتریت روماتوئید، کم خونی داسی شکل، بیماری گوشه، التهاب لوزالمعده، بیماری کرون و لوپوس

سیاه شدن سر استخوان ران در بسیاری اوقات دو طرفه است. پس اگر در یک مفصل دیده شد باید انتظار داشت که در مفصل ران دیگر هم یا وجود داشته باشد و یا در آینده نزدیک دیده شود.

در فیلم زیر برای شما توضیح میدهم وقتی سر استخوان ران سیاه میشود چه اتفاقات متفاوتی ممکن است برای بیمار بوجود بیاید.

مصرف کورتون و سیاه شدن سر استخوان ران

یکی از مهمترین علل ایجاد نکروز و سیاه شدن سر استخوان ران مصرف کورتون است. علت اینکه کورتون چگونه موجب نرسیدن خون به سر استخوان ران میشود به درستی شناخته شده نیست.

کورتیکواستروئیدها که به اختصار به آنها کورتون میگویند نام عمومی برای دسته ای از داروها است که در درمان بسیاری از بیماری های روماتیسمی و خودایمنی، سرطان ها، بعد از پیوند اعضاء و بعضی بیماری های عصبی کاربرد دارد.

پردنیزون، پردنیزولون، دگزامتازون و بتامتازون، تریامسینولون و دپومدرول از رایج ترین کورتون های مورد استفاده هستند.

در شیمی درمانی بیماری های مبتلا به سرطان معمولا چند دارو به همراه هم برای بیمار استفاده میشود. یکی از این داروها کورتون است.

در درمان حملات بیماری ام اس هم از کورتون ها برای پالس تراپی استفاده میشود. در کنترل بسیاری از بیماری های روماتیسمی مانند روماتیسم مفصلی و بیماری لوپوس یکی از داروهای مورد استفاده کورتون است.

کورتون ها داروهای قوی با اثرات جانبی زیادی هستند و پزشک ها معمولا در استفاده از آن احتیاط میکنند. کورتون باید فقط در بیمارانی مصرف شود که واقعا به آن احتیاج دارند و جایگزینی نداشته باشد.

متاسفانه بعضی افراد برای چاق شدن مبادرت به مصرف کورتون میکنند که موجب لطمات جبران ناپذیری در آنها میشود. همچنین همراه با بعضی موارد مخدر غیرقانونی ترکیبات کورتون وجود دارد.

کلا در هر بیماری که تحت شیمی درمانی قرار گرفته و یا به علت ابتلا به بیماری های روماتیسمی و یا ام اس و یا هر بیماری دیگر کورتون دریافت کرده است و همچنین کسانی که سابقه مصرف موارد مخدر دارند باید به فکر نکروز سر فمور بود.

علائم سیاه شدن سر استخوان ران چیست

 مهمترین مشکل بیمار مبتلا به سیاه شدن سر استخوان ران درد در ناحیه مفصل ران است. این درد بیشتر در کشاله ران احساس میشود.

درد در ابتدا شدت کمی داشته و فقط در حین فعالیت های شدید بدنی ایجاد میشود. با پیشرفت بیماری بیمار حتی در حین فعالیت های روزمره مانند راه رفتن معمولی هم احساس درد میکند.

در حالات شدید بیماری درد دائمی شده و حتی در حال استراحت هم وجود دارد. درد این بیماری ممکن است به پشت لگن و یا به ناحیه ران و حتی زانو هم انتشار پیدا کند.

بتدریج و با پیشرفت سیاه شدن سر استخوان ران، مفصل دچار خشکی و محدودیت حرکتی شده و بعد از مدتی بیمار شروع به بد راه رفتن میکند. با تغییر شکل دادن سر استخوان ران، ارتفاع سر کم شده و در نتیجه آن اندام تحتانی کوتاه میشود.

این کوتاهی راه رفتن بیمار را باز هم بدتر میکند. در مواردی که بیماری مدت طولانی باقی مانده است عضلات لگن و ران بیمار ضعیف و لاغر میشوند.

تشخیص سیاه شدن استخوان لگن چگونه است

برای تشخیص سیاه شدن استخوان لگن لگن پزشک ارتوپد بعد از اینکه با بیمار راجع به مشکلات وی مانند درد در ناحیه مفصل ران و محدودیت حرکت مفصل و خصوصیات آنها صحبت کرد، مفصل ران را معاینه کرده و حرکات آنرا بررسی میکند.

تشخیص قطعی، معمولا با استفاده از روش های تصویر برداری مانند رادیوگرافی ساده صورت میگیرد. در رادیوگرافی ساده در ابتدا دیده میشود که تراکم سر استخوان ران کاهش میابد و بعد از گذشت چند ماه تغییر شکل سر استخوان هم دیده میشود.

در صورتیکه بیماری در مراحل ابتدایی خود باشد ممکن است رادیوگرافی لگن بیمار طبیعی بوده و هیچ مشکلی را نشان ندهد. در این موارد پزشک معالج برای تشخیص بیماری از ام آر آی استفاده میکند.

حساسیت ام آر آی در تشخیص نکروز سر استخوان ران بیش از رادیوگرافی ساده بوده و میتواند بیماری را در مراحل ابتدایی آن مشخص کند.

از دیگر روش های تصویربرداری که میتواند سیاه شدن سر استخوان ران را در مراحل ابتدایی خود تشخیص دهد اسکن رادیوایزوتوپ استخوان است.

درمان سیاه شدن سر استخوان ران چیست

درمان سیاه شدن سر استخوان ران در بیشتر موارد عمل جراحی است.

اگر بیماری در مراحل ابتدایی کشف شود و هنوز سر استخوان ران تغییر شکل نداده باشد با انجام بعضی از روش های جراحی ممکن است بتوان خون رسانی به سر استخوان ران را مجددا برقرار کرد و از پیشرفت بیمار جلوگیری بعمل آورد.

معمول ترین عمل جراحی که به این منظور انجام میشود عمل جراحی دکمپرشن Decompression سر استخوان ران است.

در این عمل جراحی، به توسط یک سر مته به قطر چند میلیمتر یک یا چند تونل را در ناحیه گردن و سر استخوان ران ایجاد میکنند.

به نظر میرسد این کار موجب کاهش فشار داخل استخوان شده و درد بیمار را کاهش میدهد. همچنین ممکن است با کاهش فشار داخل استخوان، مویرگ های آن بازتر شده و خون بیشتری به سر استخوان ران برسد.

در این عمل جراحی بیمار بعد ار بیهوش شدن در اطاق عمل بر روی تخت مخصوصی قرار گرفته و به توسط رادیوگرافی کامپیوتری، مفصل ران وی بر روی مانیتور دستگاه سی آرم C arm دیده میشود.

سپس از طریق یک شکاف یک سانتیمتری در پوست قسمت خارجی لگن یک سر مته بلند به داخل گردن استخوان ران و سپس سر استخوان ران فرستاده شده و تا محل نکروز استخوان به جلو میرود.

با این روش یک تونل استخوانی به قطر چند میلیمتر در سر و گردن استخوان ران ایجاد میگردد. این کار در چند ناحیه سر انجام شده و تمام مراحل روی مانیتور دستگاه کنترل میشود.

تصاویر رادیولوژی که در حین یکی از جراحی های دکمپرشن که به توسط دکتر منصوری انجام شده را در زیر میبینید.

اگر سیاه شدن استخوان لگن یا نکروز لگن به حدی پیشرفت کرده باشد که سر استخوان ران تغییر شکل داده باشد دیگر عمل جراحی ذکر شده نمیتواند به بیمار کمک کند.

در این موارد معمولا تنها راه باقیمانده جراحی تعویض مفصل و استفاده از مفصل مصنوعی است. در این عمل جراحی سر استخوان ران آسیب دیده بطور کامل از بدن خارج شده و با یک سر مصنوعی جایگزین میشود.

این عمل جراحی میتواند درد و محدودیت حرکتی و کوتاهی اندام تحتانی بیمار را برطرف کرده و بیمار را به یک زندگی فعال برگرداند.

پس هر کسی که دچار نکروز یا سیاه شدگی سر استخوان ران است نیاز به جراحی تعویض مفصل ندارد. این جراحی تنها در آن دسته از بیماران انجام میشود که سر استخوان ران تغییر شکل یافته و مفصل ران وارد یک چرخه معیوب تخریب و آرتروز شده است.

در فیلم زیر انواع روش های درمان سیاه شدن سر استخوان ران را برای شما توضیح میدهم.

نکات مهم در جراحی تعویض مفصل برای درمان سیاه شدن استخوان پا

جدای از منافع زیادی که انجام تعویض مفصل برای این بیماران دارد ملاحظات خاصی باید برای انجام جراحی این بیماران مد نظر قرار گیرد

احتمال دررفتگی مفصل مصنوعی در بیمارانی که به علت سیاه شدن استخوان لگن نیاز به انجام تعویض مفصل دارند بیش از بیمارانی است که به علت آرتروز نیاز به جراحی خواهند داشت.

به همین منظور پزشک جراح باید اقداماتی را در حین جراحی اتخاذ کند تا احتمال بروز این عارضه را کاهش دهد.

ممکن است به علت پرخونی کپسول مفصل ران در این بیماران، خونریزی حین جراحی کمی بیش از معمول باشد. توجه جراح به این مسئله میتواند تا حد زیادی به بیمار کمک کند.

در صورتی که مشکلات قبلی بیمار که منجر به سیاه شدن مفصل استخوان ران شده اند همچنان ادامه داشته باشند باید متناسب با آنها اقدامات خاصی انجام شود.

بیماران مبتلا به نکروز استخوان لگن معمولا افراد جوانی هستند. نیاز جوان ها به فعالیت بدنی و نوع فعالیتی که آنها انجام میدهند قدری با افراد مسن تر تفاوت دارد.

در این افراد باید از مفاصل مصنوعی خاصی استفاده شود تا بیمار بتواند بعد از جراحی راحت تر فعالیت کند و مفصل مصنوعی عمر بیشتری داشته باشد

در صورتی که بیمار قبلا تحت عمل جراحی دکمپرشن یا گرافت در ناحیه لگن قرار گرفته باشد ممکن است تغییراتی در استخوان بالای ران ایجاد شود که عمل جراحی تعویض مفصل را با سختی هایی همراه کند.

پزشک جراح باید به این تغییر شکل ها توجه کافی داشته باشد تا کارگذاری مفصل مصنوعی به خوبی صورت پذیرد

در سیاه شدن استخوان پا کپسول مفصل ران شل و قابل انعطاف است و همین امر موجب میشود که جراحی این افراد در دست جراحی که آشنایی کافی با این موضوع نداشته باشد موجب بلند شدن طول پا بعد از جراحی شود

سوالات رایج راجع به سیاه شدن سر استخوان ران

 برای خیلی از بیماران سوالات مشترکی بوجود میاید که در زیر سعی میکنم که تعدادی از انها پاسخ دهم.

آیا سیاهی سر استخوان ران من بیشتر خواهد شد

بیماری نکروز سر استخوان ران یک دوره فعالیت و سپس یک دوره خاموشی دارد. تا زمانی که بیماری در دوره فعالیت خود است رو به پیشرفت است.

متاسفانه در ابتدای بیماری نمیتوان مشخص کرد که در چه بیماری سیاه شدگی پیشرفت زیادی کرده و در کدام بیمار کمی پیشرفت میکند ولی در هر زمانی که بیماری فعال است میتواند از وضعیتی که دارد بدتر شده و پیشرفت کند.

با خاموش شدن بیماری و از بین رفتن فعالیت آن، پیشرفت دیگری صورت نمیگیرد. ادامه مصرف کورتون یا الکل میتواند موجب ادامه پیشرفت بیماری گردد.

آیا میتوانم از پیشرفت نکروز لگن خود جلوگیری کنم

اگر سیاه شدن استخوان لگن در مراحل اولیه خود تشخیص داده شود ممکن است بتوان با انجام عمل جراحی دکمپرشن از پیشرفت آن جلوگیری کرد. این عمل جراحی با کاهش فشار درون استخوان موجب میشود تا خونرسانی به آن بیشتر شود.

آیا سیاهی در نواحی دیگر بدن هم بوجود میابد

بله سیاه شدگی بجز ناحیه لگن میتواند در زانوها و مفاصل شانه هم ایجاد شود. با اینحال در غالب موارد علائم سیاه شدگی محدود به سر استخوان ران در ناحیه لگن بوده و در دیگر مفاصل و استخوان های بدن ایجاد نمیشود.

به سخن دیگر درد ناشی از سیاه شدن سر استخوان ران در غالب موارد فقط در مفصل ران احساس میشود و با وجود درگیر شدن مفاصل زانو و شانه این مفاصل معمولا بدون علامت باقی مانده و بیمار معمولا دردی در این مفاصل احساس نمیکند.

این بیماری در بسیاری از موارد دوطرفه است. به این معنا که وقتی در یک طرف لگن دیده میشود ممکن است طرف مقابل لگن هم گرفتار شده و یا در آینده نزدیک گرفتار شود. با این حال معمولا شدت درگیری در دو طرف لگن مشابه نبوده و در یک طرف کمتر است.

آیا سیاهی در ناحیه لگن گسترش یافته و نواحی دیگر لگن هم سیاه میشود

خیر. سیاه شدگی در ناحیه لگن مختص به سر استخوان ران بوده و نواحی دیگر لگن سیاه نخواهد شد

آیا من فلج خواهم شد

سیاه شدن سر استخوان ران موجب فلجی نمیشود. این بیماری موجب درد و محدودیت حرکت و بدنبال آن بد راه رفتن میشود. این علائم ممکن است بتدریج زیاد شده و یا در همین شدتی که هست باقی بماند.

آیا درد من بیشتر خواهد شد

اگر نکروز یا سیاه شدن لگن پیشرفت کند شدت درد و محدودیت حرکتی و لنگش بیشتر خواهد شد.

در مواردی که پیشرفت بیماری متوقف میشود اگر بیماری موجب تخریب زیادی در سر استخوان ران شده باشد به علت تغییر شکلی که در آن ناحیه بوجود میاید مفصل ران دچار ساییدگی و آرتروز خواهد شد.

متاسفانه آرتروز معمولا پیشرونده است. پس باید انتظار داشت تا در سالهای آینده حتی اگر خود بیماری سیاه شدگی متوقف شده باشد با این حال عارضه آن یعنی آرتروز پیشرفت کرده و به مرور زمان شدت درد و محدودیت حرکتی یا لنگش بیشتر شود.

در فیلم زیر با روش جراحی دکمپرشن برای درمان سیاه شدن سر استخوان ران آشنا میشوید.

آیا درمان سیاه شدن استخوان لگن با طب سنتی امکان پذیر است

شکی نیست که بسیاری از مردم ما به طب سنتی عقیده دارند. باید در نظر داشت که در این طب درمان بیشتر علامتی است. به بیان دیگر سعی میشود علامت های بیماران مانند درد یا خارش یا کهیر یا خستگی یا بی اشتهایی درمان شود.

اینکه یک بیماری درمان شود مستلزم اینست که ابتدا بیماری تشخیص داده شود. مسلما حکمای طب سنتی در ازمنه قدیم تصوری از بیماری سیاه شدن استخوان لگن نداشته اند چون از زمان کشف این بیماری توسط محققان اروپایی زمان زیادی نگذشته است.

بنابراین به نظر میرسد صحبت از درمان سیاه شدن استخوان لگن با طب سنتی جایگاه علمی اثبات شده ای ندارد.