عصب اولنا Ulnar nerve از اعصاب مهم اندام فوقانی است که پس از منشا گرفتن از شبکه بازویی در ناحیه گردن تمام مسیر بازو و ساعد و دست را طی کرده و به انگشتان ختم میشود.
این عصب در هر قسمتی از طول مسیر خود میتواند دچار آسیب شود. در این مقاله راجع به اسیب های این عصب و درمان آنها صحبت میشود.
آناتومی عصب اولنار
عصب اولنار Ulnar nerve از تنه داخلی شبکه بازویی یا یراکیال منشا گرفته و در سمت داخلی شریان بازویی یا براکیال از بازو پایین میاید. در ناحیه آرنج از پشت اپی کندیل داخلی عبور میکند و در این ناحیه میتوان آنرا در زیر پوست لمس کرد.
در ساعد عصب اولنار در مجاورت شریان اولنار و در زیر عضله خم کننده مچ دست طرف اولنا، به پایین سیر میکند. عصب اولنار در ساعد شاخه هایی به عضله ذکر شده و همچنین به قسمتی از عضله خم کننده عمقی انگشتان میدهد.
در مچ دست همراه با شریان اولنار از روی لیگامان عرضی مچ دست و از داخل کانال گویان Guyon’s canal عبور کرده و به کف دست میرسد. در کف دست عصب اولنار به شاخه های متعددی تقسیم میشود.
شاخه های حرکتی آن به تمام عضلات هیپوتنار و بین استخوانی و به تعدادی از عضلات تنار (عضله ادکتور شست) و لومبریکال های سوم و چهارم میرسند و شاخه های حسی آن حس کف دستی انگشت کوچک و قسمت داخلی انگشت انگشتری را تامین میکند.
علل آسیب عصب اولنار
آسیب عصب اولنار میتواند به علت ورود جسم نافذ و برنده به درون اندام فوقانی و پاره کردن عصب ایجاد شود و یا ممکن است عصب به علتی و بصورت موضعی تحت فشار قرار گیرد
عصب اولنار در تمام مسیرش از زیر بغل تا نوک انگشتان ممکن است به علت ورود اجسام برنده پاره شود. این پارگی میتواند کامل یا ناکامل باشد. شایعترین محل پارگی عصب اولنار در پایین ساعد و ناحیه مچ دست است.
مکانیسم دوم آسیب عصب اولنار تحت فشار قرار گرفتن عصب است. این فشار موضعی میتواند به علل زیر ایجاد شود
♦ بد جوش خوردن یک شکستگی و فشار مستقیم استخوان بد جوش خورده
♦ جوش نخوردن یک شکستکی و بدنبال آن تغییر شکل استخوان و یا تشکیل کال فراوان در محل جوش نخوردگی و متعاقب آن فشار به عصب
♦ تومور های خوش خیم و بدخیم استخوان و یا بافت نرم
♦ تحت فشار قرار گرفتن عصب در پشت اپی کندیل داخلی آرنج و در حین عبور عصب از آن ناحیه که به آن سندروم تونل کوبیتال میگویند
♦ شکستگی های ایی کندیل داخلی آرنج
♦ تحت فشار قرار گرفتن عصب در مچ دست و در حین عبور از کانال گویان که به آن سندروم تونل اولنار میگویند
♦ شکسته شدن استخوان همیت در مچ دست
علائم آسیب عصب اولنار
عصب اولنار حاوی هم رشته های عصبی حسی و هم رشته های حرکتی است ولی رشته های حرکتی آن بیشتر است.
در دست عصب اولنار بیشتر حرکتی و عصب مدیان بیشتر حسی است. پس آسیب به این عصب میتواند هم ایجاد اختلال حسی و هم حرکتی کند.
در صورتیکه آسیب کامل باشد حس پوستی در قسمتی از اندام بطور کامل از بین رفته و حرکات عضلات مربوطه هم فلج میشوند و اگر آسیب عصب نسبی باشد کاهش حس و ضعیف شدن عضلات بوجود میاید.
علائم آسیب های عصب اولنار بسته به محلی که در آن عصب آسیب دیده متفاوت است. هر چه محل آسیب بالاتر بوده و به ریشه اندام نزدیک تر باشد بافت های بیشتر متاثر میشوند. در مواردی که محل آسیب عصب اولنار ناحیه مچ دست یا پایین ساعد باشد مهمترین علائم آن عبارتند از:
اختلال حسی
کاهش یا از بین رفتن حس قسمت کف دستی انگشت کوچک و قسمت داخلی انگشت انگشتری. در مواردی که آسیب عصبی مزمن شود پوست این نواحی خشک شده و ممکن است ناخن ها تغییر شکل بدهند. به علت اختلال حسی ممکن است سوختگی و زخم هایی در این انگشتان ایجاد شود.
اختلال حرکتی
به علت فلج عضله اددکتور شست، نزدیک کردن شست به انگشت سبابه دچار اختلال میشود. این اشکال اساس علامت فورامن Forament sign را تشکیل میدهد.
در این تست پزشک یک ورقه کاغذ را در بین انگشتان اول و دوم دست بیمار قرار داده و از او میخواهد کاغد را نگه دارد.
در فرد سالم شست به کناره خارجی کف دست نردیک شده و کاغذ را میگیرد ولی در کسی که دچار فلج عصب اولنار شده است چون عمل اداکشن یا نزدیک کردن شست مختل شد ه است فرد برای گرفتن کاغذ بند آخر شست خود را خم میکند.
تست دیگر در این بیماران اینست که از وی میخواهند انگشتان دست را از هم دور و نزدیک کند. در فلج عصب اولنار به علت فلج شدن عضلات بین استخوانی این کار انجام نمیشود.
در موارد مزمن عضلات هیپو تنار لاغر و آتروفی میشوند و مفاصل متاکارپوفالانژیال انگشتان چهارم و پنجم دست به حالت خم به پشت در آمده و مفاصل اینترفالانژیال این انگشتان خم میشوند و حالتی به دست میدهند که به آن دست چنگالی میگویند.
در مواردی که محل آسیب عصب اولنار، بازو و آرنج باشد بجز علائم ذکر شده به علت فلج شدن عضلات خم کننده انگشتان دوم و سوم و عضله خم کننده مچ دست در طرف اولنار، خم کردن انگشتان چهارم و پنجم دست و خم کردن مچ دست دچار اختلال میشود.
درمان آسیب های عصب اولنار چیست
در مواردی که بدنبال اصابت جسم نافذ به اندام علائم آسیب عصب اولنار بوجود میاید نیاز به عمل جراحی وجود دارد. پزشک جراح زخم را بازتر کرده و عمق آنرا کاوش کرده و هر گونه پارگی عصب را ترمیم میکند. متاسفانه نتیجه ترمیم عصب اولنار زیاد خوب نیست.
در مواردی که علائم آسیب عصب بدنبال ضربه به اندام ایجاد شود ولی زخمی ایجاد نشده باشد (مانند شکستگی های بسته) اکثر آسیب ها خودبخود خوب میشوند.
در این موارد پزشک معالج چند ماه صبر میکند تا کارکرد عصب خودبخود درست شود و در صورت عدم بازگشت، محل آسیب احتمالی را با جراحی جستجو کرده و آسیب های احتمالی را ترمیم میکند.
در صورتیکه عصب به علت جابجا شدن استخوان تحت فشار قرار گرفته باشد با جااندازی شکستگی یا دررفتگی، علائم آسیب عصبی نیز برطرف میشود. درمان سندروم تونل کوبیتال در مقالات دیگر بحث شده است
در مراقبت از آسیب های عصب اولنار چه درمان جراحی انتخاب شود و چه عامل فشارنده عصب برطرف شده و برای بازگشت کارکرد عصب صبر شود، باید مفاصلی که به علت فلج شدن عضلات مربوطه خوب حرکت نمیکنند به توسط آتل و اسپلینت در وضعیت مناسب قرار بگیرند.
همچنین بیمار یا همراهان وی تا وقتی حرکات ارادی مفصل امکانپذیر نشده است، باید با کمک دست سالم خود چند بار در روز تمامی مفاصل اندام را در تمام جهات حرکت دهد تا دچار خشکی نشوند.