درد دنبالچه یکی از مشکلاتی است که بسیاری از افراد ممکن است در طول زندگی تجربه کنند. این درد در ناحیه انتهایی ستون فقرات و در محل استخوان دنبالچه (کوکسیکس) رخ میدهد و میتواند زندگی روزمره را به‌طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد.
این بیماری که به‌عنوان کوکسیدینی هم شناخته میشود، ممکن است از چند روز تا چند ماه طول بکشد و در مواردی نیز به یک مشکل مزمن تبدیل شود. در این مقاله، علل، علائم، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی درد دنبالچه را به‌طور جامع بررسی میکنیم.
آناتومی کاربردی
استخوان دنبالچه یا Coccyx در انتهای پایینی ستون مهره قرار دارد و معادل دم در حیوانات است به همین خاطر به آن دنبالچه میگویند. این قسمت از ستون مهره از ۵-۳ مهره تشکیل شده که پشت سر هم قرار گرفته اند. بین آنها دیسک بین مهره ای قرار دارد و روی هم یک شکل مثلتی را ایجاد میکنند.
در اغلب اوقات تعدادی از این مهره ها به هم چسبیده و یک مهره را تشکیل میدهند. شکل و اندازه استخوان دنبالچه در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است بطوریکه ممکن است دنبالچه یک نفر از نظر اندازه ۳-۲ برابر دنبالچه دیگری باشد.
در کسانی که دنبالچه بزرگتری دارند احتمال دردناک شدن آن بیشتر است. امتداد طولی دنبالچه دقیقا در امتداد ستون مهره نیست و معمولا به سمت جلو متمایل است.
در موقع راه رفتن و خم شدن به جلو، استخوان دنبالچه نسبت به بقیه ستون مهره حرکت نمیکند ولی در موقع نشستن بر اثر فشار محل نشستن، دنبالچه حدود ۲۰ درجه به جلو خم میشود.
علت درد دنبالچه
علت بسیاری از درد های دنبالچه نامعلوم است. بندرت ممکن است این درد به علت ضربه ( مانند زمین خوردن یا زایمان)، تحرک زیاد دنبالچه بوده و در موارد نادر عفونت، تومور یا شکستگی علت آن باشد. شیوع درد دنبالچه در زنان پنج برابر مردان است که به علت تفاوت شکل استخوان بندی لگن بین زنان و مردان میباشد.
دنبالچه ناپایدار
این شایع ترین علت درد دنبالچه بوده و نیمی از موارد را تشکیل میدهد. در این بیماران دنبالچه نسبت به استخوان بالای آن یعنی استخوان خاجی یا ساکروم حرکت زیادی دارد.
این وضعیت معمولا به دنبال ضربه به استخوان دنبالچه ایجاد میشود مانند زمین خوردن در حین راه رفتن و افتادن بر روی باسن، زمین خوردن در حین پایین آمدن از پله و افتادن روی پله پایینی، زمین خوردن در حین اسکیت کردن.
در تمام موارد گفته شده به علت کشش زیادی که به دیسک بین دنبالچه و استخوان بالایی آن یعنی ساکروم وارد میشود و یا به علت کشش زیادی که به رباط های بین استخوان خاجی و استخوان ساکروم وارد میشود التهاب ایجاد شده و این التهاب موجب درد میشود.
در کسانی که با بلند شدن از حالت نشسته دچار درد ناگهانی میشوند و یا در کسانی که درد آنها بدنبال زمین خوردن یا زایمان ایجاد شده است احتمال بیشتری دارد که علت درد، ناپایداری دنبالچه باشد. تشخیص این حالات با مقایسه رادیوگرافی ساده بیمار در حالت ایستاده و نشسته است.
آسیب‌های مستقیم و ضربات
یکی از شایع‌ترین علل درد دنبالچه، ضربات مستقیم به ناحیه دنبالچه است. افتادن یا زمین خوردن به‌گونه‌ای که استخوان دنبالچه آسیب ببیند، میتواند باعث التهاب و درد شدید در این ناحیه شود. حتی فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری یا نشستن طولانی‌مدت بر روی سطوح سخت میتواند منجر به بروز این درد شود.
احتمال شکسته شدن استخوان دنبالچه به دنبال ضربه بسیار کم است و تشخیص شکستگی دنبالچه در اغلب موارد غلط است. دنبالچه بطور طبیعی از چند تکه تشکیل شده و ممکن است این چند تکه بودن به اشتباه شکستگی تعبیر شود.
مشکلات دوران بارداری و زایمان
زنان باردار به دلیل تغییرات هورمونی و فشار ناشی از وزن جنین، ممکن است دچار درد دنبالچه شوند. در حین زایمان نیز فشار زیادی به ناحیه لگن و دنبالچه وارد میشود که میتواند منجر به درد موقت یا حتی مزمن در این ناحیه شود.
التهاب و عفونت
عفونت‌ها و التهاب‌هایی مانند التهاب عصب دنبالچه (کوکسیدینیا) یا التهاب بافت‌های اطراف آن میتواند یکی دیگر از عوامل بروز درد دنبالچه باشد. این نوع التهاب‌ها معمولاً ناشی از عفونت‌های موضعی یا بیماری‌های التهابی مانند آرتریت میباشد که میتواند باعث تشدید درد استخوان دنبالچه شود.
مشکلات عضلانی و تاندونی
مشکلات عضلانی و تاندونی در ناحیه لگن و پایین کمر نیز میتواند در بروز درد دنبالچه نقش داشته باشد. ضعف یا کشش بیش از حد عضلات و تاندون‌های این ناحیه ممکن است باعث ایجاد تنش در استخوان دنبالچه شده و در نتیجه درد را تشدید کند.
عوامل روانشناختی
در برخی موارد، استرس و اضطراب میتواند باعث تشدید درد دنبالچه شود. این نوع درد ممکن است ناشی از تنش‌های عضلانی و تغییرات بیوشیمیایی در بدن باشد که تحت تاثیر شرایط روانی فرد به‌وجود می‌آید. بنابراین، عواملی مانند افسردگی و اضطراب نیز می‌توانند به درد دنبالچه مرتبط باشند.
تغییر شکل دنبالچه
در ۱۵ درصد موارد درد دنبالچه به علت یک برجستگی استخوانی در زیر و پشت مهره های پایینی آن است. این برجستگی استخوانی معمولا از روی پوست لمس میشود. تشخیص آن معمولا با بررسی دنبالچه به توسط ام آر آی داده میشود. گاهی اوقات پوست روی این برجستگی استخوانی کمی فرو رفته است.
در کسانی که دنبالچه آنها نسبت به استخوان خاجی با زاویه بیشتر به سمت جلو آمده است یا بلندتر از معمول است احتمال درد استخوان دنبالچه بیشتر است.
کیست پیلونیدال
اینها کیست های پوستی هستند که در پوست روی دنبالچه وجود دارند. این کیست ممکن است به توسط یک مجرا به سطح پوست راه داشته باشد و معمولا حاوی مو است. وجود آن منشا مادرزادی دارد و گاهی اوقات ملتهب و عفونی میشود.
در صورت عفونت، دردناک شده و بیمار درد را در ناحیه دنبالچه احساس میکند. گاهی اوقات ترشحات چرکی این کیست به پوست راه پیدا میکند. با جراحی و خارج کردن کیست مشکل بیمار حل میشود.
علائم درد دنبالچه
علامت مشخصه کوکسیدینی Coccydynia، درد دنبالچه موقع فشار مستقیم روی آن است مثلا موقعی که بیمار روی محل سفتی مینشیند دچار درد روی دنبالچه میشود. این درد معمولا با ایستادن و راه رفتن کاهش میابد. علائم دیگر عبارتند از:
♦ درد شدید و ناگهانی وقتی بیمار از حالت نشسته بلند میشود. منشا این درد به علت عملکرد عضلاتی است که به دنبالچه چسبیده اند و موقع برخاستن منقبض شده و دنبالچه را حرکت میدهند.
♦ گاهی اوقات بیمار بر اثر نشستن روی محل سفت درد ندارد و درد در موقع نشستن روی محل نرم بوجود میاید. در این بیماران دنبالچه قابلیت تحرک زیادی دارد. در حالت معمول در هنگام نشستن روی زمین، تماس زمین با دو استخوان در دو طرف و زیر لگن به نام ایسکیوم است.
در موقع نشستن روی محل نرم، به عوض اینکه نیروی از محل نشستن مستقیما به لگن خاصره وارد شود به دنبالچه وارد میشود و اگر دنبالچه فرد قابلیت حرکت زیاد داشته باشد بر اثر فشار محل نشستن حرکت کرده و این حرکت موجب درد میشود.
♦ درد در موقع اجابت مزاج
♦ وقتی بیمار در حالت نشسته به پشت لم میدهد درد دنبالچه بیشتر میشود و بیمار ترجیح میدهد در موقع نشستن بیشتر به جلو خم شود. علت اینست که موقع لم دادن به عقب فشار بیشتری به استخوان دنبالچه وارد میشود.
♦ درد عمقی که ممکن است همیشه در ناحیه دنبالچه احساس شود.
♦ فشار با انگشت به ناحیه دنبالچه دردناک است.
♦ درد ممکن است به ران ها تیر بکشد
♦ درد ممکن است در حین عادت ماهانه افزایش یابد
♦ ممکن است فرد احساس کند محل نشستن وی ناپایدار است.
♦ اگر بیماری مدت طولانی ادامه یابد بیمار ممکن است به علت ترس از نشستن و به علت ایستادن طولانی دچار درد در کف پاها شود.
بیمار ممکن است به علت بد نشستن روی صندلی ( برای کاهش دادن درد دنبالچه) دچار کمر درد شود. کم خوابی و اضطراب و افسردگی هم میتواند از عوارض ابتلا دراز مدت به این بیماری باشد.
دررفتگی دنبالچه و شکستگی دنبالچه
یکی از تصوراتی که متاسفانه بعضی درمانگرهای سنتی به آن دامن میزنند این است که درد دنبالچه به علت دررفتگی آن ایجاد شده است و به بیمار توصیه میکنند برای درمان درد باید اقدام به جا انداختن دنبالچه با انگشت کنند.
دررفتگی دنبالچه آنقدر نادر است که میتوان گفت تقریبا در هیچیک از بیمارانی که از درد دنبالچه شکایت دارند وجود ندارد و این تصور که با دستکاری دنبالچه با انگشت میتوان آن را درمان کرد بیهوده است.
شکستگی دنبالچه هم بسیار نادر است. حتی در مواقعی که فرد با باسن به زمین میخورد احتمال شکستگی باسن کم است. بسیاری از مواردی که در تصویر رادیوگرافی به غلط شکستگی استخوان دنبالچه یا کج جوش خوردن آن تصور میشود شکل طبیعی دنبالچه است.
درمان درد دنبالچه
درمان درد دنبالچه در اغلب اوقات غیر جراحی است.
دارو: برای کاهش درد دنبالچه از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن استفاده میشود. این داروها به کاهش التهاب و تسکین درد کمک میکنند.
فیزیوتراپی: گاهی اوقات فیزیوتراپی بصورت استفاده از گرمای موضعی و یا اولتراسوند میتواند به درمان درد دنبالچه کمک کند. تمرینات خاصی که توسط فیزیوتراپیست تجویز میشود میتواند به تقویت عضلات ناحیه لگن و کاهش فشار بر روی دنبالچه کمک کند. این تمرینات معمولاً شامل تمرینات کششی و تقویتی میشود.
تزریقات موضعی: در برخی موارد، تزریق موضعی کورتیکواستروئیدها به ناحیه دنبالچه میتواند به کاهش التهاب و تسکین درد کمک کند. این روش برای بیمارانی که به درمان‌های دارویی و فیزیوتراپی پاسخ نمی‌دهند، توصیه میشود و میتواند اثرات طولانی‌مدت داشته باشد.
تغییر در سبک زندگی: به بیمار توصیه میشود از بالشتک های مخصوص نرم یا بادی برای نشستن استفاده کند. در استفاده از این بالشتک ها باید دقت شود محل درد در وسط بالشتک قرار گیرد تا فشار مستقیمی به استخوان دنبالچه وارد نشود.
اجتناب از نشستن طولانی‌مدت نیز میتواند به کاهش فشار بر روی دنبالچه کمک کند. همچنین، ورزش‌های ملایم مانند پیاده‌روی نیز میتواند مفید باشد. بیمار باید از نشستن در محل های سرد اجتناب کند. گرم کردن محل درد در بسیاری اوقات شدت درد را کاهش میدهد. اگر بیمار چاق است کاهش وزن میتواند درد وی را کم کند
جراحی: در موارد نادری که سایر روش‌های درمانی مؤثر نبوده و درد دنبالچه شدید و مزمن است، جراحی به‌عنوان آخرین راه حل مورد استفاده قرار می‌گیرد. این جراحی معمولاً شامل برداشتن بخش آسیب‌دیده از استخوان دنبالچه میشود که به کاهش درد کمک میکند.