مفصل آرنج در مقایسه با بسیاری دیگر از مفاصل بدن کمتر دچار آسیب میشود با این حال شایعترین آسیب این مفصل، شکستگی و دررفتگی است.
گرچه بسیاری از این آسیب ها به خوبی بهبود میابند، در مواردیريال مفصل دچار تخریب شده و موجب درد و محدودیت حرکتی شود و بهبود نیابد و مداوما بدتر شود. وضعیتی که به آن آرتروز آرنج یا استئوآرتریت یا ساییدگی مفصل آرنج میگویند.
آناتومی کاربردی
مفصل آرنج از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان تشکیل شده است. در بالا استخوان بازو قرار داشته و در سمت پایین استخوان های ساعد یعنی زند بالایی (رادیوس) و زند پایینی (اولنا) قرار میگیرد.
آرنج مفصلی به شکل لولا بوده و حرکات آن فقط در یک جهت یعنی خم و راست شدن است. عضله سه سر بازو در پشت بازو قرار گرفته و در پایین به زائده اوله کرانون استخوان اولنا متصل میشود.
این عضله با انقباض خود موجب مستقیم شدن مفصل آرنج میشود. عضله دو سر بازویی در قسمت جلو یا قدام بازو قرار گرفته و منقبض شدن آن موجب خم شدن مفصل آرنج میشود.
در مفصل آرنج سطح استخوان هایی که در کنار هم قرار گرفته از غضروف پوشیده شده است. این لایه غضروفی موجب صاف و لغزنده شدن سطح مفصلی شده و از اصطکاک سطوح مفصلی در حین حرکت مفصل جلوگیری میکند. لایه غضروفی همچنین به عنوان یک جذب کننده ضرباتی که به مفصل وارد میشود عمل میکند.
علت ساییدگی و آرتروز آرنج چیست
علت اولیه ایجاد آرتروز آرنج، خراب شدن یا دژنرسانس Degeneration غضروف است. این خراب شدن غضروف معمولا بتدریج و در طول چند سال ایجاد شده و پیشرفت میکند.
در غالب اوقات شروع خراب شدن غضروف، ضربه ایست که به مفصل آرنج وارد میشود. یک شکستگی داخل مفصلی آرنج، یک دررفتگی مفصلی، آسیب شدید رباط های اطراف مفصل بدنبال پیچ خوردگی و یا ضربه شدیدی که موجب له شدن غضروف مفصل میشود همگی میتوانند موجب شروع روند خراب شدن غضروف مفصل آرنج شوند.
البته گاهی اوقات غضروف مفصل آرنج بدون وجود هیچ کدام از عوامل ذکر شده شروع به خراب شدن میکند که به آن آرتروز آرنج ایدیوپاتیک Idiopathic osteoarthritis یا آرتروز آرنج با علت ناشناخته میگویند.
هر گونه شکستگی داخل مفصل آرنج موجب آسیب غضروف میشود. بعد از شکستگی، استخوان جوش میخورد ولی غضروف توانایی ترمیم ندارد.
بجای غضروف آسیب دیده، بافت جدیدی جایگزین میشود که خواص آن را نداشته و نمیتواند در مقابل نیروهای وارده به مفصل مقاومت کند پس بتدریج خراب میشود.
* * * * * *
در صورتیکه شکستگی داخل مفصلی با حتی اندکی انحراف و کجی جوش بخورد روند تخریب غضروف شدت گرفته و بعد از مدت کوتاهی سطح غضروفی مفصل خراب میشود.
در دررفتگی یا کشیدگی های شدید آرنج رباط های اطراف مفصل آسیب میبینند. این آسیب ممکن است به حدی باشد که موجب حرکات ناهماهنگ مفصل شده و بیومکانیک مفصل را به هم بزند. بعد از مدتی بر اثر تغییر در نیروهای وارده به مفصل، غضروف تحت فشارهای زیادی قرار گرفته و خراب میشود.
روند ساییدگی یا آرتروز آرنج ممکن است با ساییدگی در مفاصل ران و زانو قدری متفاوت باشد. در ساییدگی مفصل آرنج فضای مفصل ممکن است تغییر زیادی نکند.
بجای آن استخوان های اضافه به نام استئوفیت Osteophyte در لبه مفصل بوجود میاید و همچنین کپسول مفصل آرنج کوچک و جمع و سفت میشود.
به این کوچک و جمع شدن کپسول مفصلی آرنج که موجب خشکی و محدودیت حرکتی آن میشود کنتراکچر مفصلی Joint contracture میگویند.
علائم ساییدگی و آرتروز آرنج چیست
مهمترین علائم ساییدگی و آرتروز آرنج درد و خشکی حرکتی در مفصل است. در ابتدا، درد فقط در حین فعالیت و حرکت مفصل است ولی بعد از مدتی در حین استراحت هم درد وجود دارد و این درد ممکن است به قدری شدید باشد که در حین خوابیدن هم حس شده و مانع خواب بیمار شود.
در مواردی که ساییدگی در مراحل ابتدایی است ممکن است درد بیمار با شروع فعالیت بدنی و با گرم شدن بیمار کاهش یافته یا موقتا از بین برود و بعد از متوقف شدن فعالیت بدنی و سرد شدن بیمار مجددا شروع گردد.
تورم مفصلی از دیگر علائم آرتروز آرنج است. این تورم میتواند به علت تجمع مایع در داخل مفصل ایجاد شود. به تدریج و با افزایش شدت ساییدگی حرکات مفصل همراه با صدا میشود که به آن کریپتاسیون Crepitation میگویند.
محدودیت حرکتی مفصل از علائم مهم ساییدگی و آرتروز آرنج است. این محدودیت در ابتدا به صورت عدم توانایی در راست و مستقیم کردن کامل مفصل است ولی بعد ار مدتی بیمار نمیتواند مفصل را بطور کامل خم کند. بتدریج و با کاهش حرکات آرنج عضلات اطراف آن هم ضعیف و لاغر میشوند.
تشخیص ساییدگی و آرتروز آرنج چگونه است
پزشک ابتدا در مورد سابقه بیمار و علائم فعلی وی مانند درد و محدودیت حرکتی از او سوالاتی میکند. معاینه بیمار بیشتر معطوف به بررسی دامنه حرکتی مفصل و بررسی تغییر شکل آن و مشکلات عصبی احتمالی است.
رادیوگرافی ساده مفصل، در فرد مبتلا به آرتروز آرنج میتواند علائمی را بصورت کاهش فضای مفصلی نشان دهد. استخوان های اضافه یا استئوفیت در لبه مفصل هم از علائم این بیماری است که در رادیوگرافی دیده میشود.
در مواردی ممکن است پزشک معالج از سی تی اسکن برای بررسی دقیق تر شکل مفصل و استخوان های اضافه احتمالی که بر روی عصب اولنار فشار وارد میکنند بهره ببرد.
درمان ساییدگی و آرتروز آرنج چیست
درمان ساییدگی و آرتروز آرنج معمولا با استفاده از روش های غیر جراحی شروع میشود. درمان های جراحی تنها در مواردی مورد استفاده قرار میگیرند که مشکلات بیمار بعد ار درمان های غیر جراحی همچنان باقی مانده و بهبود نیابند.
مهمترین اقدامات غیر جراحی در مدیریت درد ناشی از آرتروز آرنج عبارتند از
- استراحت و کاهش حرکاتی از آرنج که موجب تشدید درد میشوند
- تغییر در روش زندگی و روش استفاده از اندام فوقای در انجام فعالیت های روزانه
- استفاده از گرمای موضعی
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند بروفن
- اسپلینت و ارتوز های مفصل آرنج برای کم کردن دامنه حرکتی مفصل
- انجام نرمش های کششی و تقویتی آرنج
- تزریق داروهای کورتیکواستروئیدی تزریقی به توسط پزشک در داخل مفصل
همانطور که گفته شدن در صورتیکه انجام اقدامات ذکر شده بعد از چند ماه نتواند درد بیمار را کاهش دهد پزشک ارتوپد ممکن است تصمیم به استفاده از روش های جراحی بگیرد. انواع متفاوتی از اعمال جراحی برای آرتروز آرنج بکار برده میشود.
انتخاب نوع جراحی بر حسب شدت خرابی مفصل، سطح فعالیت های بدنی بیمار و سن بیمار است. مهمترین این روش ها عبارتند از
دبریدمان به روش آرتروسکوپی
دبریدمان Debridement به معنای تمیز کردن محل و برداشتن بافت های اضافه و مشکل زا است. در مراحل ابتدایی بیماری که هنوز پیشرفت زیادی ایجاد نشده است از این روش درمانی استفاده میشود.
با استفاده از آرتروسکوپ درون مفصل شسته شده و قطعات غضروفی آزاد در درون مفصل برداشته میشوند. ممکن است قسمتی از کپسول مفصلی برش داده شود تا محدودیت حرکتی کاهش یابد
آرتروپلاستی اینترپوزیشن Interposition arthroplasty
در این روش استخوان ها در سطح مفصلی تراشیده شده و در بین آنها بافتی مانند تاندون یا فاشیا قرار داده میشود (فاشیا بافتی مانند تاندون است ولی بیشتر به شکل پرده بوده و بین عضلات قرار میگیرد). تاندون یا فاشیا مانع ساییده شدن استخوانهای مفصل شده و موجب کاهش درد بیمار میشوند.
تصویر سمت راست یک مورد آرتروز آرنج را نشان میدهد. در تصویر وسط آرتروپلاستی بصورت برداشتن غضروف آسیب دیده و در تصویر سمت چپ آرتروپلاستی بصورت گذاشتن فاشیا بین سطوح مفصلی دیده میشود
خشک کردن یا فیوژن مفصل
فیوژن Fusion مفصل آرنج که به آن آرترودز Arthrodesis هم میگویند به معنی متصل کردن استخوانهای مفصل است. در این روش جراحی باقیمانده غضروف خراب شده از سطوح مفصلی تراشیده شده و سپس استخوان های تشکیل دهنده مفصل با استفاده از پیچ و پلاک به یکدیگر متصل میشوند تا دیگر حرکتی نداشته باشند.
این روش جراحی درد بیمار مبتلا به آرتروز آرنج را از بین میبرد ولی موجب از بین رفتن حرکات مفصل هم میشود. از این روش درمانی بیشتر در کسانی استفاده میشود که میخواهند اشیاء سنگین را با دست بلند کنند. افراد جوان و فعال از آرترودز مفصل آرنج بیش از آرتروپلاستی و تعویض مفصل آن سود میبرند.
تعویض مفصل آرنج
استفاده از مفصل مصنوعی در آرنج مانند استفاده از آن در مفاصل ران، زانو وشانه شایع نشده است. عوارض این عمل جراحی در مقایسه یا اعمال تعویض مفصل در ران و زانو بشتر است.
از این روش جراحی بیشتر در کسانی استفاده میشود که آرتروز آرنچ دارند، نیاز دارند مفصل آرنج حرکت داشته باشد ولی قدرت زیادی از این مفصل نمیخواهند.
بنابراین افراد مسن که اجسام سنگینی را با دست برنمیدارند ممکن است از این نوع جراحی سود ببرند. از تعویض مفصل آرنج در درمان تخریب مفصلی ناشی از روماتیسم مفصلی هم استفاده میشود.
