شکستگی اسکافوئید. علائم و درمان

شکستگی اسکافوئید یا استخوان ناوی Navicular or scaphoid bone شایعترین آسیب مچ دست بدنبال ضربه بوده و در جوانها شایع است ولی در بچه ها و در افراد مسن کمتر دیده میشود.

آناتومی ناحیه اسکافوئید

 مچ دست انسان از ۸ استخوانچه تشکیل شده است که یکی از آنها استخوان اسکافوئید است. از بین استخوانچه های مچ دست ، استخوان اسکافوئید ، شایعترین استخوانی است که دچار شکستگی می شود .

محل این استخوان، در محل اتصال مچ دست به ساعد و در قاعده شست دست است. همان جایی که در آناتومی به اسناف باکس تشریحی معروف است. شایعترین علت شکستگی اسکافوئید ، زمین خوردن بر روی کف دست است در حالیکه مچ دست به سمت پشت خم شده باشد.

انواع شکستگی اسکافوئید

در اغلب اوقات این شکستگی در وسط استخوان یا کمر آن ایجاد شده و آن را به دو قسمت تقریبا مساوی تقسیم میکند ولی گاهی هم شکستگی در قسمت پرگزیمال (قسمتی که به ریشه اندام یعنی شانه نزدیک تر است) استخوان ایجاد میشود.

شکستگی در قسمت دیستال ( قسمتی که از ریشه اندام یعنی شانه دورتر است) که به آن توبروزیته اسکافویید هم میگویند معمولا شیوع کمتری داشته و بیشتر در نوجوانان دیده میشود. شکستگی استخوان اسکافوئید معمولا بدون جابجایی است.

علائم شکستگی اسکافوئید در مچ دست چیست

در این شکستگی بیمار از درد مچ دست شاکی است. فشار بر روی انفیه دان یا اسناف باکس تشریحی در مچ دست، شدت درد را افزایش داده و این محل متورم میشود. بدنبال شکستگی حرکات مچ دست هم دچار محدودیت میشود.

شکستگی اسکافوئید در بسیاری اوقات از نظر مخفی مانده و تشخیص داده نمیشود. گاهی درد مچ بیمار کم بوده و وی میتواند فعالیت های روزمره خود را با کمی درد ادامه دهد و درد را به حساب یک رگ به رگ شدن گذاشته و به پزشک مراجعه نمیکند.

حتی در بسیاری اوقات بعد از رادیوگرافی هم ممکن است تشخیص شکستگی داده نشود و به نظر برسد استخوان سالم است.

علت این وضعیت شکل خاص این استخوان است که تشخیص شکستگی را در آن مشکل میکند. همچنین در بسیاری اوقات شکستگی اسکافوئید کاملا بدون جابجایی است و بنابراین در رادیوگرافی ساده دیده نمیشود.

بنابر این در هر بیماری که بدنبال ضربه دچار درد در مچ دست بخصوص در ناحیه انفیه دان تشریحی Anatomical snuff-box است و حرکات مچ دستش دردناک است باید رادیوگرافی مچ دست از زوایای مختلف تهیه شود.

گاهی اوقات حتی با وجود شکسته بودن استخوان، این شکستگی در رادیوگرافی ساده قابل مشاهده نیست.

بنابراین در مواردی که پزشک معالج مشکوک به وجود شکستگی اسکافوئید بوده ولی در رادیوگرافی نکته غیر طبیعی دیده نمیشود دست بیمار از کف دست تا آرنج گچ گرفته میشود و پس از دو هفته گچ خارج شده و مجددا از ناحیه مچ دست عکس برداری میشود.

اگر شکستگی واقعا وجود داشته ولی در رادیوگرافی اولیه دیده نشود، در رادیوگرافی که بعد از دو هفته تهیه میشود قابل مشاهده است.

راه دیگر اینست که در همان روز معاینه اولیه که رادیوگرافی ساده شکستگی را نشان نداده است از بیمار ام آر آی و یا اسکن رادیوایزوتوپ به عمل آید. این دو روش تصویربرداری میتوانند با حساسیت بیشتری شکستگی اسکافوئید را کشف کرده و نشان دهند.

هر فردی که بدنبال زمین خوردن با کف دست دچار درد در مچ دست میشود باید به پزشک مراجعه کند تا وی او را از نظر وجود این شکستگی بررسی کند. کم بودن شدت درد دلیل بر این نیست که علت آن صرف یک رگ به رگ شدن ساده است.

بسیاری از شکستگی های استخوان اسکافوئید به علت همین اهمال تشخیص داده نشده و بیمار تا آخر عمر گرفتار عوارض آن میشود.

درمان شکستگی اسکافوئید چیست

پزشک ارتوپد در انتخاب نوع درمان شکستگی استخوان اسکافوئید به متغیرهایی مانند محل شکستگی، شدت جابجایی قطعات شکسته شده، ضایعات همراه، سن و شغل بیمار و عوامل دیگری توجه میکند.

همانطور که گفته شد شکستگی این استخوان در غالب موارد بدون جابجایی است. در این حالات درمان شکستگی بصورت بیحرکت کردن مچ و شست بیمار با گچ خاصی به نام اسپایکای شست Thumb spica است.

این گچ مفصل مچ دست و شست دست را بیحرکت میکند. پایین گچ تا کف دست ادامه میابد ولی تا حدی که بیمار بتواند به راحتی هر سه بند انگشتان خود (بجز شست) را کاملا حرکت داده و دست خود را مشت کند.

انگشت شست بجز بند آخر آن در گچ بیحرکت میشود. این گچ در قسمت بالا ممکن است تا ناحیه آرنج یا تا بالای بازو ادامه یابد. دست به مدت ۳-۲ ماه در گچ میماند.

گاهی اوقات شکستگی بعد از این مدت بطور کامل جوش نخورده و پزشک معالج مچ دست را مدت بیشتری بیحرکت میکند.

در مواردی که شکستگی اسکافوئید همراه با جابجایی باشد درمان آن بصورت جااندازی و استفاده از پیچ برای بیحرکت کردن قطعات شکسته شده است. در این موارد جااندازی شکستگی ممکن است بصورت بسته یا باز باشد.

برای فیکس کردن این شکستگی از پیچ های مخصوصی بنام پیچ هربرت استفاده میشود. این پیچ برخلاف دیگر پیچ ها سر نداشته و تمام بدنه آن در داخل توده استخوانی قرار میگیرد.

علت این اقدام آنست که قسمت اعظم دور تا دور استخوان اسکافوئید را غضروف مفصلی فرا گرفته و این استخوان در تمام سطوح اطراف خود با دیگر استخوانچه های مچ دست مفصل میشود. پس بیرون ماندن سر پیچ بر روی استخوان موجب اختلال در سطح تماس استخوان های مجاور میشود.

به همین علت از پیچ هایی استفاده میشود که تماما در داخل استخوان قرار میگیرند. این پیچ ها تا آخر عمر در استخوان باقی مانده و نیازی به خارج گردن ندارند.

عوارض شکستگی اسکافوئید چیست

احتمال ایجاد عارضه در شستگی استخوان اسکافوئید زیاد است و حتی در شکستگی های بدون جابجایی هم ممکن است عوارض بروز کند. شایعترین این عوارض دیر جوش خوردن، جوش نخوردن، سیاه شدن استخوان و آرتروز مفصل مج دست است.

دیر جوش خوردن شکستگی اسکافوئید

به علت اینکه استخوان اسکافویید خونرسانی خوبی ندارد جوش خوردن آن معمولا به کندی صورت گرفته و نیاز به ۳-۲ ماه زمان دارد. با این حال گاهی اوقات این زمان به ۶-۴ ماه افزایش میابد که در این حال لفظ دیرجوش خوردن به آن اطلاق میشود.

اگر شکستگی اسکافوئید تا چهار ماه جوش نخورد گچ باز شده و به بیمار اجازه داده میشود بمدت ۴-۳ هفته مچ دست خود را حرکت داده و نرمش هایی برای افزایش دامنه حرکتی توسط بیمار انجام میشود.

اگر بعد از این مدت بیمار مشکل خاصی در مچ دست نداشته و دامنه حرکتی بدون دردی داشته باشد نیازی به درمان بیشتر نداشته و اجازه داده میشود تا شکستگی در همان وضعیت باقی بماند.

اگر بعد از این ۴-۳ هفته بیمار از ناحیه مچ دست ابراز ناراحتی کند، شکستگی نیاز به درمان جراحی باز و استفاده از پیچ برای فیکس کردن محل شکستگی و احتمالا استفاده از پیوند استخوان دارد.

جوش نخوردن شکستگی اسکافویید

جوش نخوردن در حدود پنج درصد این شکستگی ها بوجود میاید. مهمترین علل جوش نخوردن شکستگی اسکافوئید عبارتند از

علائم جوش نخوردن شکستگی اسکافوئید در افراد مختلف متفاوت است. این عارضه ممکن است کاملا بدون علامت باشد و یا ممکن است موجب درد و محدودیت حرکتی در مچ دست شود. در افرادی که کار سبک دارند جوش نخوردن این شکستگی معمول بدون علامت است.

با گذشت جوش نخوردگی اسکافوئید موجب بروز آرتروز در بین مفاصل مچ دست شده و این آرتروز موجب بروز درد و محدودیت حرکتی میشود.

وقتی که استخوان های شکسته شده بعد از گذشت مدتی جوش نمیخورند لبه های تیز شکستگی بتدریج گرد میشوند و این خصوصیت در تصویر رادیولوژی دیده میشود.

بعد از مدتی ممکن است کیست های کوچک استخوانی در دو طرف محل شکسته شده ایجاد شوند و در نهایت ممکن است علائم آرتروز مچ دست بوجود آید. این بیماران دچار درد و محدودیت حرکات و کاهش قدرت مچ دست میشوند.

 

پیکان سیاه جوش نخوردگی استخوان اسکافوئید را نشان میدهد و پیکان سفید به کاهش فضای مفصلی و ایجاد استخوان اضافی در لبه مفصل اشاره دارد که از علائم ایجاد استئوآرتریت است

  جوش نخوردن شکستگی اسکافوئید بدون درمان به تدریج موجب آرتروز مفصل مچ دست پیش میرود به همین دلیل حتی در مواردی که این جوش نخوردگی بدون علامت یا با علائم خفیف همراه باشد نیاز به درمان جراحی دارد. در موارد استثنایی که این جوش نخوردگی بدون علامت باشد و یا در افراد مسن ممکن است تنها درمان مورد نیاز استفاده از یک بریس باشد

 نوع عمل جراحی در مواردی که هنوز علائم آرتروز شروع نشده باشد گذاشتن گرافت یا پیوند استخوانی در محل جوش نخوردگی است. موفقیت عمل جراحی تا ۹۰ درصد پیش بینی میشود اما در موارد وجود نکروز یا سیاه شدن استخوان یا تاخیر زیاد در درمان، ممکن است شانس این موفقیت کمتر شود.

اگر قطعه جوش نخورده کوچک باشد ممکن است درمان جراحی بصورت خارج کردن قطعه کوچک جوش نخورده از مچ دست برای بیمار انجام شود.

در صورتیکه جوش نخوردگی شکستگی اسکافوئید مدت زیادی بدون درمان بماند ممکن است موجب جذب قسمتی از استخوان شود و یا همراه با نکروز آوزکولر استخوان گردد. بعد از گذشت مدتی بیشتر، علائم استئوآرتریت یا آرتروز در مفاصل اطراف استخوان اسکافویید بوجود میاید. در این هنگام درمان استئوآرتریت اسکافوئید انجام میشود.

نکروز آوازکولر اسکافوئید

عروق خونرسان استخوان اسکافوئید از قسمت دیستال ( قسمتی از استخوان که به انتهای اندام- در این مورد نوک انگشتان- نزدیکتر است را دیستال مینامند) آن وارد استخوان شده و در داخل استخوان تا نواحی پرگزیمال رفته و تمام استخوان را تغذیه میکنند.

در شکستگی های وسط استخوان (کمر) یا پرگزیمال آن، مسیر عروق خونی داخل استخوان قطع شده و به قطعه پرگزیمال خون نمیرسد. قطع خونرسانی به یک قسمت از استخوان موجب مردن سلول های آن میشود. به این روند نکروز آوازکولر Avascular necrosis یا سیاه شدن استخوان میگویند.

پیکان های سفید محل های ورود عروق خونی به درون استخوان اسکافویید از دیستال را نشان میدهند و خط آبی محل شکستگی را نشان میدهد که میتواند مسیر عروق خونی داخل استخوان را قطع کند

این عارضه بیشتر در شکستگی های پرگزیمال استخوان دیده میشود. تغییرات بوجود آمده موجب میشود تا بعد از گذشت ۳-۱ ماه از شروع نکروز، استخوان مرده در تصویر رادیولوژی بصورت سفیدتر دیده شود.

ام آر آی میتواند نکروز آوازکولر را زودتر و با دقت بیشتری نشان دهد. مردن استخوان بعد از مدتی موجب تغییر شکل آن شده و پس از مدتی مفاصل بین اسکافوئید و استخوان های اطراف دچار استئوآرتریت میشود. نکروز آوازکولر اسکافویید ممکن است همراه با جوش نخوردن شکستگی دیده شود.

ساییدگی و آرتروز مچ دست

این عارضه معمولا بعد از انواعی از شکستگی اسکافوئید که جوش نمیخورند یا دچار نکروز آوازکولر شده اند بوجود میاید. در این عارضه بیمار دچار درد در مفصل مچ دست و بخصوص بر روی استخوان اسکافوئید میشود و حرکات مچ دردناک میشود.

همچنین حرکات مچ دست دچار محدودیت میشود. در رادیوگرافی فاصله بین اسکافوئید و استخوان های اطرافش کم شده و پس از مدتی استئوفیت ( استخوان های اضافه) در اطراف استخوان بوجود میاید.

کاهش شدید فاصله بین استخوانچه های مچ دست نشانه آرتروز شدید این ناحیه است

همراه با این تغییرات ممکن است علائم جوش نخوردگی و یا نکروز آوازکولر هم دیده شود. در مواردی که درد و محدودیت بیمار شدید نباشد درمان بصورت استفاده از بریس برای محدود کردن حرکات مچ دست است.

در موارد شدید، بیمار نیاز به عمل جراحی بصورت آرترودز ( جوش دادن استخوان های دو طرف مفصل با عمل جراحی) اسکافوئید با استخوان های اطرافش دارد.